عبدالعظیم پویا
چکیده
در سرزمین‌هایی که خوراک اصلی مردم نان باشد، آسیاها نقش تعیین کننده در سامان زندگی دارند و به همین دلیل در روند زمان مستمراً با مقتضیات محیط سازگار و روزانه می‌شوند. آسیاب‌های کاریزی در سرزمین یزد به ویژه در میبد با همین سازوکار تحول یافته‌اند. نمونه بارز «آسیاب دوسنگی» میبد است که با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته کاریزی ...
بیشتر
در سرزمین‌هایی که خوراک اصلی مردم نان باشد، آسیاها نقش تعیین کننده در سامان زندگی دارند و به همین دلیل در روند زمان مستمراً با مقتضیات محیط سازگار و روزانه می‌شوند. آسیاب‌های کاریزی در سرزمین یزد به ویژه در میبد با همین سازوکار تحول یافته‌اند. نمونه بارز «آسیاب دوسنگی» میبد است که با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته کاریزی در محیط بیابانی پدید آمد. این آسیاب که نوعاً بسیار ویژه است، در چهل متری زیرزمین و در مسیر قنات قطبآباد جای دارد. آسیاب دوسنگی که با خشکیدن کاریز ناکار و پنجاه سال در بیابان زیر باد و خاک و سیلاب رفته بود، در سال 1378 به یاری اطلاعات سالخوردگان بازشناسی و به خوان اثر ملی به ثبت رسید.
محمدسعید جانب اللهی
چکیده
در نظام آبیاری با قنات برای حفظ و صرفه‌جویی در مصرف آب قانون‌های نانوشته و عرفی بی‌شماری وجود دارد که از مقنی گرفته تا میراب و آبیار و کشاورز خود را ملزم به رعایت دقیق آن می‌دانند. این قانون‌ها درست از روزی که اولین کلنگ احداث یک قنات به زمین زده می‌شد با شرایطی تا آفتابی شدن و رسیدن قنات به مظهر و حتی بعدازآن تا رسیدن به محل شرب، ...
بیشتر
در نظام آبیاری با قنات برای حفظ و صرفه‌جویی در مصرف آب قانون‌های نانوشته و عرفی بی‌شماری وجود دارد که از مقنی گرفته تا میراب و آبیار و کشاورز خود را ملزم به رعایت دقیق آن می‌دانند. این قانون‌ها درست از روزی که اولین کلنگ احداث یک قنات به زمین زده می‌شد با شرایطی تا آفتابی شدن و رسیدن قنات به مظهر و حتی بعدازآن تا رسیدن به محل شرب، محفوظ بود و استمرار داشت. فقط رعایت این ضوابط تابع شرایط زمان و مکان بود، مثلاً تعیین حریم که ضابطه‌ای برای حفظ حق‌وحقوق صاحبان قنات بود در تمام موارد از مادر چاه تا برسد به محل شرب هر جا بنا به موقعیت خود اعم از نوع خاک و عمق قنات متفاوت بود. حتی عبور قنات دیگر در فاصلۀ معینی باید باشد و اگر مجبور می‌شدند قناتی از زیر قنات دیگر عبور دهند باید از شرایط معینی تبعیت می‌کردند. درهرصورت نباید آب استحصالی بیهوده هدر رود یا به قنات دیگر نفوذ کند. یکی از ایرادات وارده به قنات، غیرقابل‌کنترل بودن و هرز رفتن آب آن در زمستان است که کشاورزان نیاز کمتری به آب دارند اما برخلاف نظر منتقدین، کشاورزان برای این مورد هم راه‌کارهایی دارند. در استفاده از آب نیز حتی کسانی که مالک سهم آب کافی بودند حق نداشتند خارج از قاعدۀ معین و به هر ترتیب که میل خودشان باشد استفاده کنند. در آبیاری سنتی، آب به‌ویژه در نظام خرده مالکی ارزش فوق‌العاده دارد به‌طوری‌که راه و بسیت هرچقدر ناچیز هم باشد از دایرۀ حساب بیرون نیست. بسیاری و شاید همۀ این حقوق عرفی در قوانین مدنی هم به رسمیت شناخته‌شده و در موارد اختلاف به عرف رجوع می‌کردند بااین‌حال ضامن اجرای این قوانین بیش ازآنچه قانون مدنی باشد عرف ونظارت مردمی بود که متخلفین را تنبیه اخلاقی می‌کرد.
شهرزاد صادقی زاده بافنده؛ سیده سیمین میرهاشمی دهکردی؛ حجت میان آبادی
چکیده
درهم‌تنیدگی‌های موجود در سیستم‌های طبیعی ـ انسانی، منجر به توجه به رویکرد حکمرانی آب شده است. حکمرانی خوب، نظریه‌ای است که بر مبنای رویکرد حکمرانی شکل‌گرفته و برای دستیابی به آن، شاخص‌های متعددی توسط پژوهشگران مختلف و با توجه به شرایط حاکم بر منطقه و یا سیستم‌های آبی موردنظر ارائه شده است. قنات یکی از مهم‌ترین ابتکارات ...
بیشتر
درهم‌تنیدگی‌های موجود در سیستم‌های طبیعی ـ انسانی، منجر به توجه به رویکرد حکمرانی آب شده است. حکمرانی خوب، نظریه‌ای است که بر مبنای رویکرد حکمرانی شکل‌گرفته و برای دستیابی به آن، شاخص‌های متعددی توسط پژوهشگران مختلف و با توجه به شرایط حاکم بر منطقه و یا سیستم‌های آبی موردنظر ارائه شده است. قنات یکی از مهم‌ترین ابتکارات ایرانیان در مواجهه با مسئله کمیابی آب است. قنات قصبه گناباد نیز از قدیمی‌ترین قنات‌های احداث شده در ایران محسوب می‌شود که دانش بومی به کار گرفته شده در آن منجر به دوام چند هزارساله این سازه عظیم شده است. آنچه که در دانش بومی مسائل آبی بصورت عمده به آن توجه شده است ابعاد فنی و سازه‌ای بوده است درحالی‌که دانش بومیِ حکمرانی و مدیریت آب در ایران، از غنای بسیاری برخوردار است که متأسفانه بسیار کمتر به آن توجه شده است. با توجه به‌ضرورت بررسی دانش بومی از یک‌سو و لزوم بررسی اصول حکمرانی خوب از سوی دیگر، پژوهش حاضر درصدد است تا ضمن پیوند دانش بومی حکمرانی آب در ایران با رویکرد نوین حکمرانی آب، به تبیین و واکاوی شاخص‌های حکمرانی خوب در حکمرانی مبتنی بر دانش بومی قنات قصبه گناباد بپردازد. برای دستیابی به اهداف پژوهش، از منابع کتابخانه‌ای و روش تحلیل تطبیقی استفاده شده است. نتایج مطالعات، بیانگر وجود هفت مورد از شاخص‌های حکمرانی خوب شامل مشارکت، سازگاری، شفافیت، مسئولیت‌پذیری، اجماع‌محوری، حاکمیت قانون و کارآمدی و اثربخشی در دانش بومی حکمرانی این قنات است. لازم به ذکر است که واکاوی انواع همکاری‌ها در ساختار مشارکت‌محور حکمرانی و مدیریت آب قنات قصبه گناباد خود نیازمند پژوهشی مجزا است.
مرتضی سالمی قمصری؛ سینا فروزش؛ حجتی محمدرضا
چکیده
عوامل طبیعی در پدیده‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه نقش قاطع و تعیین‌کننده‌ای دارند. در سرزمین کم‌آب ایران در طول تاریخ[1]، قنات مهم‌ترین شیوه بهره‌برداری از منابع آبی بوده، که حفظ، نگهداری و استفاده و بهره‌برداری از آن نیز، به‌صورت جمعی بوده است. منابع آب مشترک و تبعات آن و سرمایه‌گذاری درازمدت در احداث و نگهداری قنات، ...
بیشتر
عوامل طبیعی در پدیده‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه نقش قاطع و تعیین‌کننده‌ای دارند. در سرزمین کم‌آب ایران در طول تاریخ[1]، قنات مهم‌ترین شیوه بهره‌برداری از منابع آبی بوده، که حفظ، نگهداری و استفاده و بهره‌برداری از آن نیز، به‌صورت جمعی بوده است. منابع آب مشترک و تبعات آن و سرمایه‌گذاری درازمدت در احداث و نگهداری قنات، برنامه‌های درازمدتی را می‌طلبید، که با فردگرایی و فرهنگ رقابتی قابل جمع نبوده است و برخلاف نظر برخی نویسندگان و روشنفکران ایرانی، کاریز و تمدن کاریزی با فرهنگ و جامعه "کوتاه‌مدت" ابداً سازگار نبوده است. هم احداث قنات حاصل فرهنگ مشارکتی درازمدت و صلح‌جویانه و یاریگرانه بوده و هم وجود آن، این فرهنگ را تقویت و بازتولید کرده است. در این مقاله به مالیات بهره‌برداری از آب یا نَفَـقِـۀ قنات که آینده‌نگری هوشمندانه نیاکانمان در جهت خودکفایی مالی قنات بوده، پرداخته شده است. در نظام‌های آبیاری سنتی نفقه مجموع مبالغی است که در طول مدارهای گردش آب در تمام مدت سال آبی[2] هزینه می‌گردد، که شامل دستمزدهای گروه آبیاران و مخارج جنبی منبع آبدهی می‌باشد. در ادامه کار به نفقه چند قنات از نقاط متفاوت ایران نیز اشاره می‌شود.[1]- تا حدود هفتادسال پیش قنات مهم‌ترین شیوه تأمین آب در ایران بود.[2]- سال آبی از ابتدای پاییز (مهرماه) آغاز می‌شود و تا پایان تابستان (شهریورماه) سال بعد ادامه می‌یابد.
