دانش بومی
جستاری در دانش و هنر بومی دستبافته های کُرمانجی

محمد افروغ

مقالات آماده انتشار، اصلاح شده برای چاپ، انتشار آنلاین از تاریخ 24 دی 1402

https://doi.org/10.22054/qjik.2023.70434.1338

چکیده
  دست‌بافته‌های ایلی و عشایری، بخشی از نظام بافندگی و نمودی برجسته از هنرهای بومی این قشر است که در ساحت هنری و تجسمی، قابل توجه است. در این میان، دست‌بافته‌های کرمانجی در شمال خراسان بخشی از این نظام است که در بُعد زیباشناختی(طرح و نقش و رنگ)، از ظرفیت و قابلیت‌های دیداری(بصری) برخوردار است. از این‌رو، فرآیند آراستن متن دست‌بافته‌ها ...  بیشتر

دانش بومی
مطالعه ای بر دانش بومی کشت، ریسندگی و بافندگی سنّتی پنبه مقدّس

سامرا سلیم پور؛ امیر انوری مقدم

دوره 10، شماره 20 ، مهر 1402، ، صفحه 39-79

https://doi.org/10.22054/qjik.2023.75837.1398

چکیده
  ریسندگی و بافندگی سنّتی در پی اغنای نیازهای اقلیمی، مادی و معنوی اقوام مختلف شکل گرفته است. عموماً منابع طبیعی هر منطقه به عنوان مواد اولیه بوم‌آورد اولین گزینه جهت تولید دست‌بافته‌ها انتخاب می‌شوند. پژوهش پیش‌رو، به معرفی یک منبع گیاهی ارزشمند با نام «پنبه ملّه» که در ناحیه خُوسفِ خراسان جنوبی احیا و بازکشت شده است، می‌پردازد. ...  بیشتر

دانش بومی
دانش بومی شترداری در قلمرو عشایر ایل کلکویی

علی نقی گویا؛ حسین بارانی؛ احمد عابدی سروستانی

دوره 10، شماره 19 ، فروردین 1402، ، صفحه 1-47

https://doi.org/10.22054/qjik.2023.73363.1368

چکیده
  دانش بومی ﺷﺘﺮداری در مناطق بیابانی ﯾﮑﯽ از آن ﻣﻘﻮله هایی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎوﺟﻮد ﻗﺪﻣﺖ و اﻧﺤﺼﺎرﺗﻘﺮﯾﺒﯽ آن در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﭼﻮن اﯾﺮان ﭼﻨﺪان ﮐﻪ باید ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮردبررسی قرارنگرفته است. هدف این تحقیق شناسایی دانش بومی شترداری در قلمرو عشایر ایل کلکویی در دشت مسیله استان قم بوده که دارای سابقه دیرینه شترداری در این ...  بیشتر

دانش بومی
دانش‌های بومی در ساخت و بهره مندی از زاغه‌های دشت بیستون

مژگان خانمرادی؛ ناهید عزیزی

دوره 10، شماره 19 ، فروردین 1402، ، صفحه 87-118

https://doi.org/10.22054/qjik.2023.74545.1381

چکیده
  دشت بیستون در غرب ایران قرار دارد. انسان از دیرباز با شناخت محیط پیرامون و بهره‌مندی از پتانسیل‌های موجود در فراهم ساختن بستر مناسبی برای استقرار و معیشت در این منطقه کوشیده است که نمونه بارز آن زاغه‌های دستکند است. این آثار در روستاهای زیادی همانند ظلم آباد سفلی، باقرآباد، چشمه کبود، کوری زاغه، زالوآو و محوطه تاریخی بیستون شناسایی ...  بیشتر

دانش بومی
رنگرزی سنتی در روستای تاریخی جشوقان

مرتضی سالمی قمصری

دوره 9، شماره 18 ، مهر 1401، ، صفحه 297-325

https://doi.org/10.22054/qjik.2023.41610.1153

چکیده
  بر اساس شواهد و اسناد برجای‌مانده از ایران باستان، هنر رنگرزی و قالی‌بافی از گذشته‌های دور در ایران رایج بوده است و در دوره معاصر یکی از مهم‌ترین مراکز قالی‌بافی و رنگرزی ایران، استان اصفهان و شهر نائین بوده است. قالی نائین از شهرت بسیاری برخوردار است، زیرا از درخشان‌ترین مظاهر کاربرد رنگ‌های طبیعی و سنتی است و سهم بزرگی از شهرت ...  بیشتر

تحلیل سازوکارهای جوامع محلی در سقزگیری از درختان بنه (Pistachia atlantica Desf.) در جنگل‌های زاگرس (مطالعه موردی: منطقه جنگلی چیگو استان چهارمحال و بختیاری)

یعقوب ایران منش؛ مهدی پورهاشمی؛ حسن جهانبازی گوجانی؛ محمود طالبی؛ فریبرز عزیزی

دوره 9، شماره 17 ، فروردین 1401، ، صفحه 37-75

https://doi.org/10.22054/qjik.2022.61839.1276

چکیده
  دانش بومی، دانش انباشته شده، مهارت‌ها و تکنیک‌های جامعه خاص است که از تعامل مستقیم آن‌ها با محیط منتج شده باشد. این دانش نشان‌دهنده اندیشه، تجربه و عمل قدیمی است که باید مورد احترام بوده و همچون منبعی از معرفت محیطی حفظ شود. در پژوهش پیش‌رو سعی شد دانش بومی سقزگیری از درختان بنه در استان چهارمحال و بختیاری تدوین شود. در این تحقیق ...  بیشتر

مقدمه ای بر قوم‌جانورشناسی به عنوان بخشی از دانش سنتی با نمونه‌هایی از دانش قوم‌جانورشناسی ساکنان منطقه‌ی حفاظت شده‌ی اشترانکوه در استان لرستان

لیلا لیریائی؛ محمد عواطفی همت؛ علی جهانی

دوره 8، شماره 16 ، اسفند 1400، ، صفحه 297-342

https://doi.org/10.22054/qjik.2023.69007.1322

چکیده
  قوم‌جانورشناسی یا اتنوزئولوژی مطالعه‌ تعامل‌ بین گروه‏های انسانی و جانوران اهلی و وحشی اطراف آن‏ها است. این دانش جنبه‌های نامگذاری، شناسایی عادت‌های غذایی، تولیدمثلی و زیستگاهی، دشمنان طبیعی، بیماری‌های جانوران و شیوه‌ درمان آنها، محافظت انسان‌‏ها از خطر جانوران، استفاده‌های دارویی، غذایی، زینتی، مذهبی و روحانی انسان ...  بیشتر

گیاه مردم نگاری گیاهان خودرویِ منطقه بسطام از شهرستان سلسله، استان لرستان

احمد بازگیر؛ مهدی پورهاشمی

دوره 8، شماره 15 ، شهریور 1400، ، صفحه 85-158

https://doi.org/10.22054/qjik.2021.60367.1265

چکیده
  بشر از گذشته تا به امروز در بسیاری از زمینه‌ها برای بقا و بهبود کیفیت زندگی خود از طرق مختلف به گیاهان وابسته بوده است. هدف از این پژوهش بررسی همه جانبه گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودروی منطقه بسطام در استان لرستان از ناحیه رویشی زاگرس است. جامعه انسانی مورد مطالعه در این تحقیق اهالی دو روستای چشمه بید و چشمه صالح از شهرستان سلسله در استان ...  بیشتر

مطالعه دانش بومی گیاهان مورد استفاده بهره برداران در مراتع گوغر بافت استان کرمان

امیررضا امراللهی جلال آبادی؛ محمد رحیم فروزه؛ حسین بارانی؛ حسن یگانه

دوره 7، شماره 14 ، مهر 1399، ، صفحه 369-424

https://doi.org/10.22054/qjik.2021.54212.1223

چکیده
  اتنوبوتانی به عنوان شاخه ای از دانش بومی به مطالعه چگونگی استفاده افراد یک قوم، یک فرهنگ و یا یک ناحیه خاص از گیاهان بومی موجود در آن منطقه می پردازد. این مطالعه با هدف معرفی گیاهان خوراکی و دارویی که توسط مردم بومی گوغر استفاده می شوند، انجام گردیده است. به همین منظور، طی تابستان 1398 و بهار 1399، گیاهان خوراکی و دارویی مورد استفاده افراد ...  بیشتر

بازتاب مقولات محیط زیستی در رویکردهای نظری جامعه شناسیِ ایران و نسبت آن با ریشه های بحران آب در ایران

وحید شالچی؛ میثم مهدیار

دوره 7، شماره 13 ، فروردین 1399، ، صفحه 53-107

https://doi.org/10.22054/qjik.2021.55653.1231

چکیده
  نزدیک به 9 دهه از آغاز تاسیس، تقویم و تکثیر نهاد آموزشی و پژوهشی جامعه شناسی در ایران که از سویی هم معنابخش زیست جهان انسان ایرانی بوده (تاثیر ذهنی) و هم بر برنامه های توسعه در ایران موثر بوده است (تاثیر عینی) می گذرد. در چند سال اخیر که بحران آب در ایران شکل عینی تری یافته نهاد علوم انسانی و به خصوص جامعه شناسی در ایران یک پای گفتگو در این ...  بیشتر

مدیریت بومی منابع آب در منطقه کاشان

غلامرضا لطیفی؛ وحدان محمدشهری

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، ، صفحه 151-203

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.8209

چکیده
  موضوع آب یکی از عوامل مهم در عرصه‌های مختلف زندگی در مقیاس‌های محلی، ملی و فراملی می‌باشد. لذا بررسی نظام مدیریت بومی منابع آب، با رویکرد محلی که حاصل تجربه چندین هزار ساله ملتی است که ضمن توجه به خصوصیات جغرافیایی و به منظور بهره‌گیری از امکانات محیطی به خلق آن همت گماشته‌اند، ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله، مساله اساسی این ...  بیشتر

ارزیابی ویژگی‌های حکمرانی سنتی آبخوان با استفاده از اصول حکمرانی مؤثر آب زیرزمینی

محمد ابراهیم بنی حبیب؛ سمانه غفوری خرانق

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، ، صفحه 307-331

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.15160.1037

چکیده
    در مناطق خشک و نیمه‌خشک،شرایط کم‌آبی منجر به خلق سیستم‌هایمدیریتیسنتیمتناسبباویژگی‌هایمحلی شده است. ایرانیکیازقدیمی‌ترینمناطقجهاناستکهازدیربازدرهرنقطهازآنمتناسبباشرایطاقلیمی،اجتماعی وفرهنگیآن منطقه سیستم بهره‌برداری از منابع آب منحصربه‌فردی حاکم بوده است. به‌تدریج در طول نیم‌قرن اخیر سیستم‌های مدیریتی مبتنی ...  بیشتر

واکاوی شاخص‌های حکمرانی خوب در دانش بومی قنات قصبه گناباد

شهرزاد صادقی زاده بافنده؛ سیده سیمین میرهاشمی دهکردی؛ حجت میان آبادی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، ، صفحه 503-533

https://doi.org/10.22054/qjik.2021.55849.1232

چکیده
    درهم‌تنیدگی‌های موجود در سیستم‌های طبیعی ـ انسانی، منجر به توجه به رویکرد حکمرانی آب شده است. حکمرانی خوب، نظریه‌ای است که بر مبنای رویکرد حکمرانی شکل‌گرفته و برای دستیابی به آن، شاخص‌های متعددی توسط پژوهشگران مختلف و با توجه به شرایط حاکم بر منطقه و یا سیستم‌های آبی موردنظر ارائه ‌شده است. قنات یکی از مهم‌ترین ابتکارات ...  بیشتر

دانش بومیِ ساخت و بهره‌برداری از سازه تاریخی آبی بُرکه در جزیره قشم

محسن بدره؛ حامد سجادی؛ محمدرضا فرزانه

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، ، صفحه 535-581

https://doi.org/10.22054/qjik.2019.39003.1137

چکیده
    سازوکار بهره‌برداری از منابع آب و دانش بومی شکل‌گرفته پیرامون آن از عناصر محوری جوامع محلی است که ترکیب قابل‌توجهی از پیوند همگرای زیست انسانی با طبیعت را به نمایش می‌گذارد. در عمل غایت این همگرایی، برآورده ساختن نیازهای انسان با ادراک دقیق محدودیت‌ها است که البته در این روند سپهری از معناها و نمادها شکل می‌گیرد. بُرکه به‌عنوان ...  بیشتر

احیاء دانش بومی برداشت سنتی آب کشاورزی (گاوچاه) در ایران، الگویی کارآفرینانه

محمد صادق ابراهیمی؛ علی ترابی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، ، صفحه 609-646

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.47772.1174

چکیده
    روستاییان و کشاورزان ایران از دیرباز با دریافت محدودیت منابع آب برای کشاورزی سعی در ابداع و استفاده از روش‌های مناسب برای مهیا نمودن آب برای کشت و زرع خود بودند. در این راستا معرفی قنات (کاریز) به‌عنوان نمونه‌ای بارز از بروز و ظهور دانش روستاییان ایران در سطح جهانی، نشانگر بلوغ تمدن ایرانیان در این جغرافیا هست. این تحقیق سعی دارد ...  بیشتر

پژوهشی بر دانش بومی سفال"کلپورگان"

مینا شیرانی؛ اصغر ایزدی جیران

دوره 6، شماره 11 ، فروردین 1398، ، صفحه 115-150

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.32094.1108

چکیده
  این مقاله به بررسی فرآیند تولید هنر سفالگری "کلپورگان" با رویکرد مردم شناسی هنر می پردازد و به دنبال پاسخ به این پرسشهاست که:1.چه دانش بومی در شیوه ساخت این سفالینه ها نهفته است؟2.اطلاعات و اصطلاحات بومی رایج در ساخت آنها چیست؟"کلپورگان" روستایی مرزی در استان سیستان و بلوچستان که به سفالینه ها و استمرار شیوه سنتی ساخت آنها مشهوراست. فعالیت ...  بیشتر

گیاه مردم نگاری گونه‌های خوراکی، دارویی و صنعتی مرتع خوش ییلاق استان گلستان

یاسمن کیاسی؛ محمد رحیم فروزه؛ سیده زهره میردیلمی؛ حمید نیک نهاد

دوره 6، شماره 11 ، فروردین 1398، ، صفحه 151-204

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.50142.1192

چکیده
  گیاه مردم نگاری شاخه نوپا و برون رشته‌ای از حوزه دانش و فن آوری‌های بومی مردم شناسی است و واجد آفرینندگی‌های ارزشمندی در حوزه دانش سنتی مرتبط با گیاهان است؛ لذا در این مطالعه دانش بومی گیاهان، مرتع خوش ییلاق استان گلستان مورد بررسی قرار گرفته است. ثبت اطلاعات به صورت گفتگو به هر دو شیوه مصاحبه در محل زندگی بومیان و مشاهده مشارکتی ...  بیشتر

نقش دانش بومی در پایداری منابع آب در جنوب خراسان رضوی مطالعه موردی شهرستان بجستان

حسین کفاش؛ مصطفی طالشی؛ حسین رحیمی

دوره 5، شماره 10 ، مهر 1397، ، صفحه 223-274

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.33285.1111

چکیده
  مدل های توسعه روستایی کشور، اکثرا نسخه های وارداتی ازرویکردهایست که نسبت به «دانش بومی » جوامع روستایی بی توجه بوده اند. دانش بومی مجموعه ای ازمهارت ها وتکنیک هایی است که طی قرن هاتکوین یافته، دانشی که تمام شاخصه ها والزامات توسعه ی پایدار، رادرخود دارد. یکی ازمهمترین سازمان های روستایی، بخصوص درمناطق کم آب فلات مرکزی،"نظام ...  بیشتر

دانش بومی جوامع محلی پیرامون گیاهان خوراکی خودرو در مراتع زبرخان نیشابور

مروارید حسینی؛ محمد رحیم فروزه؛ حسین بارانی

دوره 5، شماره 9 ، فروردین 1397، ، صفحه 43-96

https://doi.org/10.22054/qjik.2019.39847.1143

چکیده
  یکی از روش‌های مورد استفاده برای پاسخگویی به دغدغه‌های انسان در جامعه‌ی امروز، رجوع به دانش تجربی گذشتگان و بهره‌گیری از خرد‌تجربی انباشته و تاریخی بهره برداران محلی است. از جمله این دانش‌های ارزشمند، دانش بومی گاه منحصربفرد شناسایی گیاهان خودروی خوراکی و شیوه‌های مصرف آنها در جوامع محلی است. لذا تحقیق حاضر با هدف آشنایی و مستندسازی ...  بیشتر

پژوهشی بر سنت سفالگری قلم سیاه میبد

محسن میرجانی ارجنان؛ رضا رضالو؛ کریم حاجی زاده باستانی؛ علیرضا سرداری زارچی

دوره 5، شماره 9 ، فروردین 1397، ، صفحه 229-260

https://doi.org/10.22054/qjik.2018.34305.1115

چکیده
  تولید و فراوری سفال قلم سیاه در دوره آل مظفر یک روند منطقی و در پاسخ به نیازهای یک نظام اجتماعی پویا و تودرتو است. شهری که به سبب مرکزیت سیاسی و فرهنگی و مزیت های اقتصادی به چنان درجه ای از پیشرفت رسیده است که دارای مشاغل و جمعیت های متنوعی است. جامعه سفالگران میبد، تحت عنوان کوی فخاران دارای هویتی اجتماعی و حرفه ای است. این جامعه به سبب ...  بیشتر

چالش‌های دانش بومی کار و همکاری ایرانیان (مقایسه قبل و بعد از انقلاب اسلامی در ایران)

محمود مهام

دوره 4، شماره 8 ، مهر 1396، ، صفحه 1-36

https://doi.org/10.22054/qjik.2018.9793

چکیده
  تغییرات جوامع را از دو منظر درونی و بیرونی می‌توان بررسی کرد. اولی ناظر بر کلیه تجارب زیسته اعم از پنهان و آشکار و تکیه‌بر درون‌زا بودن تغییرات است و دومی، بر از پیش‌ساخته بودن چارچوب نظری و تحمیل نظریه بر میدانِ واقعیت اتکا دارد. هدف اصلی در این مقاله بررسی مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در مورد «کار» و «همکاری» در قبل و ...  بیشتر

یادگیری الگوی پیشگامی و سازگار پذیری تاب‌آوری شناختی مبتنی بر دانش بومی کارآفرینان ایرانی

رضا منوچهری راد؛ حسام زندحسامی؛ علی داوری؛ مرتضی موسی خانی

دوره 4، شماره 8 ، مهر 1396، ، صفحه 73-122

https://doi.org/10.22054/qjik.2018.32491.1110

چکیده
    تاب‌آوری سازمان به‌عنوان ظرفیت تغییرپذیری و سازگارپذیری در مقابل چالش‌های محیطی، مفهومی است که دو دهه اخیر موردتوجه اندیشمندان قرار گرفته است. تاب‌آوری شناختی پیش‌نیازبااهمیت تاب‌آوری سازمانیو نوعی فرآیند ذهنی برای یادآوری، فهم، تحلیل پدیده، به‌کارگیری آن در تصمیم‌گیری، حل مسئله و پاسخ به تغییرات محیطی است. ازآنجاکه ...  بیشتر

بررسی دانش بومی شناخت و طبقه‌بندی اجزای محیطی در جهت مدیریت بهینه مراتع مطالعه موردی: عشایر دیلگان در استان کهگیلویه و بویراحمد

محمد رحیم فروزه؛ غلامعلی حشمتی؛ حسین بارانی

دوره 4، شماره 7 ، فروردین 1396، ، صفحه 33-72

https://doi.org/10.22054/qjik.2018.19246.1052

چکیده
    دانش بومی شیوه‌های یادگیری، فهم و نگرش به جهان است که نتیجه سال‌ها تجربه و مشکل‌گشایی بر اساس آزمون‌وخطا به‌وسیله گروه‌هایی از مردم در حال فعالیت می‌باشد که منابع در دسترس را در محیط خود بکار برده و تجربه کرده‌اند. بهره‌برداران مرتع، اعم از جامعه عشایری و روستایی در ایران، از سالیان بسیار دور اندوخته‌های ارزشمندی در زمینه ...  بیشتر

مستندسازی هنر جَوَک سازی

نازنین نوری نژادی

دوره 4، شماره 7 ، فروردین 1396، ، صفحه 137-156

https://doi.org/10.22054/qjik.2018.12332.1058

چکیده
  هنر جَوَک[1] کاری از جمله صنایع چوبی و هنرهای سنتی و بومی ایران است که از دیرباز هنرمندان سنتی شیراز در گونه‌های مختلف و با کاربردهای گوناگون به آن اشتغال داشته‌اند. معمولاً این هنر را که از کنار هم قرار دادن قطعات چوب با رنگ‌های متنوع تشکیل می‌شود، با هنر خاتم اشتباه می‌گیرند چراکه از نظر ظاهر و چشم ناآشنا، این هنر همانند خاتم دیده ...  بیشتر

نقش دانش بومی و سنت‌های محلی زنان در تولید و مدیریت فرآورده‌های دامی (مطالعه موردی: روستای ابونصر، شهرستان بوانات)

خدیجه بوزرجمهری؛ مهدی معصومی جشنی؛ حسنعلی جهانتیغ

دوره 3، شماره 6 ، اسفند 1395، ، صفحه 89-118

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.23061.1066

چکیده
  دامداران در جوامع روستایی جهت پرورش و مدیریت امور دام‌ فعالیت‌های را به صورت مشترک انجام می‌دهند و تحقیقات حاکی از آن است که همیاری و همکاری بین دامداران و بویژه زنان روستایی نقش کلیدی را ایفا می‌کند. هدف از انجام تحقیق حاضر، شناخت دانش بومی و سنت‌های محلی زنان روستایی ابونصر در تولید و مدیریت فرآورده‌های دامی در شهرستان بوانات ...  بیشتر