دانشگاه علامه طباطبایی
دو فصلنامه دانش های بومی ایران
2345-6019
2538-2543
5
9
2018
03
21
گردو (دانش بومی کاشت ،داشت و برداشت)
1
42
FA
محمدحسین
پاپلی یزدی
استاد جغرافیای انسانی دانشگاه تربیت مدرس
papoli.mh@gmail.com
عباس
جلالی
پژوهشگر دانش های بومی
10.22054/qjik.2018.10261
<br /><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">مسائل روستایی، مسائلی بسیار پیچیده و ژرف هستند که بیشتر آنها در ساختار اجتماعی</span></em><em><span lang="AR-SA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt;">-</span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;"> اقتصادی- فرهنگی روستاها رسوخ کرده و بهصورت جزئی از اجزای زندگی و نوع معیشت روستایی در آمدهاند. اگر به مسائل روستایی با دیدی ساده و یک</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">سویه (مثلاً اقتصادی صرف) بنگریم، امکان پی بردن به ژرفای آنها فراهم نمیشود. در پس بسیاری از اصطلاحات و کلمات روستایی مطالبی بسیار نهفته است که ریشه در اعماق فرهنگ آن خطه دارد. جهان مادیگرای فعلی و آنها که جهان، شهر، روستا و عشایر را فقط از دید اقتصادی و حسابهای سرانگشتی و ریالی و آماری محض می</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">بینند و توسعه و رشد را از راه ارقام صرف جستجو می</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">کنند، محکوم به ساده</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">اندیشی و ساده</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">نگری هستند. اگر همه امور؛ بهویژه روابط فرهنگی</span></em><em><span lang="AR-SA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt;">-</span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;"> اجتماعی با دید اقتصادی محض نگریسته شود، کمکم فرهنگ اقتصاد برتر بر همه جهان سایه می</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">گسترد. این کار بی</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">معنایی، پوچی و یکدست شدن زندگی را در همهجا و همه مکانها در پی خواهد داشت.</span></em><br /> <br /><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;"> گردو یک کلمه و یک میوه بیش نیست. در کتابهای آمار هم در مقابل واژه گردو، چند رقم بیشتر ذکر نشده است. اما گردو بهویژه در مناطق کوهستانی (همانند خرما در مناطق گرم و زیتون در مناطق مدیترانه</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">ای)، گذشته از مبحثی اقتصادی یک عامل مهم فرهنگی</span></em><em><span lang="AR-SA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt;">-</span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;"> اجتماعی است که پیشینه</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">ای بسیار کهن دارد. آنها که با مکتب ساخت یا ساختارگرایی آشنایی دارند می</span></em><em><span dir="LTR" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'New serif','serif'; mso-bidi-font-family: 'B Lotus'; letter-spacing: -.2pt;"></span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; letter-spacing: -.2pt; mso-bidi-language: FA;">دانند که؛ جزئی از اجزای ساخت بودن یعنی چه</span></em><em><span lang="FA" style="font-size: 11.5pt; line-height: 87%; font-family: 'B Lotus'; mso-ascii-font-family: 'New serif'; mso-hansi-font-family: 'New serif'; mso-bidi-language: FA;">.</span></em>
واژههای کلیدی: درخت گردو,روستا,عشایر,مناطق کوهستانی,خراسان
https://qjik.atu.ac.ir/article_10261.html
https://qjik.atu.ac.ir/article_10261_dea590a31c8a2ec2760a7735ce91435d.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی
دو فصلنامه دانش های بومی ایران
2345-6019
2538-2543
5
9
2018
03
21
دانش بومی جوامع محلی پیرامون گیاهان خوراکی خودرو در مراتع زبرخان نیشابور
43
96
FA
مروارید
حسینی
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
morvarid.hsn@gmail.com
محمد رحیم
فروزه
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
rfroozeh@yahoo.com
حسین
بارانی
دانشگاه منابع طبیعی گرگان
baranihossein@yahoo.com
10.22054/qjik.2019.39847.1143
یکی از روشهای مورد استفاده برای پاسخگویی به دغدغههای انسان در جامعهی امروز، رجوع به دانش تجربی گذشتگان و بهرهگیری از خردتجربی انباشته و تاریخی بهره برداران محلی است. از جمله این دانشهای ارزشمند، دانش بومی گاه منحصربفرد شناسایی گیاهان خودروی خوراکی و شیوههای مصرف آنها در جوامع محلی است. لذا تحقیق حاضر با هدف آشنایی و مستندسازی فرهنگ استفاده سنتی از گیاهان خوراکی مراتع زبرخان واقع در استان خراسان رضوی صورت گرفت. در این مطالعه باورها و دانستنیهای سنتی مردم پیرامون گیاهان در قالب مصاحبهی آزاد به صورت گروهی و انفرادی، مشاهدهی مشارکتی، حضورهای مستمر و پیدرپی در طی سالهای 96-97 گردآوری گردید. شیوهی انتخاب افراد جهت مصاحبه به روش هدفمند و به صورت گلوله برفی بوده است. مصاحبهها با محوریت نام محلی گیاهان، فرم رویشی، نحوهی برداشت، اندام مورد استفاده، نحوهی مصرف و خواص گیاهان مطرح و مصاحبه تا جایی ادامه پیدا می-کرد که پاسخهای تکراری ثبات و صحت مصاحبه را محقق میساخت. در نهایت از اطلاعات کسب شده از شیوههای متفاوت مصاحبه فیش برداری شده و استخراج مفاهیم کلیدی بر اساس هدف تحقیق صورت پذیرفت. یافتهها نشان داد که اغلب گونههای شناسایی شده به جز مصارف خوراکی، واجد مصارف چند منظوره دارویی و تامین علوفه دام بوده و به جز تامین نیازهای خوراکی و دارویی سالیانه خانوار در تامین بخشی از معیشت ساکنین از طریق جمع آوری و فروش یا تامین علوفه دام، دخیل هستند. نتایج این تحقیق و یافتههای آن میتواند بسترساز تحقیقات آتی در زمینه توسعه دانش غذایی و مدیریت مراتع از طریق اصلاح و احیاء آنها با گیاهان خوراکی و دارویی مورد استقبال مردم در مناطق مشابه باشد.
دانش بومی,مشاهده مشارکتی,خوراک,نیشابور
https://qjik.atu.ac.ir/article_10253.html
https://qjik.atu.ac.ir/article_10253_402f7136ee328c49a140e6222fc145e2.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی
دو فصلنامه دانش های بومی ایران
2345-6019
2538-2543
5
9
2018
03
21
دانش تولید سرمایش در حوزه فرهنگی هلیلرود؛مطالعه موردی:آدربند و یختکن
97
136
FA
رضا
صحت منش
استادیار دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران
rsm.hist@gmail.com
رقیه
جوادی
مدرس دانشگاه یاسوج
r.javadi43@yahoo.com
10.22054/qjik.2019.41158.1150
ارتباط دوسویه انسان و محیط طبیعی و بهرهبرداری از آن، دانشهای شگرفی از جمله دانش گیاه مردمشناسی را در سرزمین ایران پدید آورد که نیازهای انسانی را برآورده ساخته و تکنولوژی جدید را نیز به چالش کشیده است. یکی از این دانشهای منحصر به فرد دانش تولید سرمایش و سازههای بومی در حوزه فرهنگی هلیل رود است که با بعضی مناطق همجوار به خصوص حوزه بلوچستان و هرمزگان به دلیل ویژگیهای همسان اقلیمی و فرهنگی، مشابهتهای فراوانی دارد. حوزه فرهنگی هلیل-رود در اقلیم گرم و خشک ایران واقع شده و دارای تابستانهای طولانی است که گاه تا حدود 8 ماه از سال را در بر میگیرد. به همین دلیل بدون اندیشه و دانش سرمایش زندگی و اقامت در این منطقه تقریبا غیرممکن بود. در پژوهش پیش رو دانش تولید سرمایش در حوزه فرهنگی هلیلرود به بحث گذاشته است و سازههایی چون، کاوار، آدوربند، یَختِکن و بُنبلوک مورد بررسی قرار گرفتند. این سازهها با مواد اولیه طبیعی دانش پیشتولید بسیاری از تولیدات صنعتی و معماری مدرن امروزی از جمله کولرهای آبی و سازههای سبک هستند. از این رو هدف اصلی مقاله شناخت ساز و کارهای ساکنان حوزه فرهنگی هلیلرود برای تولید سرمایش و بررسی سازههای معماری سنتی در این حوزه است. پرسش اصلی این است که چه سازههایی مبتنی بر محیط و اقلیم منطقه در تولید سرمایش پدید آمدند؟
سرمایش,حوزه فرهنگی هلیلرود,آدوربَند,یَختَکَن,کاوار
https://qjik.atu.ac.ir/article_9925.html
https://qjik.atu.ac.ir/article_9925_e9526528e818644c16dd87a0c3276df0.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی
دو فصلنامه دانش های بومی ایران
2345-6019
2538-2543
5
9
2018
03
21
نقش کبوترخانه در برقراری ارتباط انسان با طبیعت در کشتزارهای حاشیه شهر اصفهان
137
198
FA
عاطفه
انصاری
دانشگاه هنر اصفهان
atefe.ansari65@gmail.com
بهنام
پدرام
0000-0001-5696-1538
گروه آموزشی مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی. دانشکده مرمت. دانشگاه هنر اصفهان. اصفهان. ایران.
b.pedram@aui.ac.ir
محمدحسن
طالبیان
دانشیار مرکز آموزش عالی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
mh.talebian@gmail.com
10.22054/qjik.2019.35124.1119
ارتباط انسان و طبیعت با حضورش در محیط طبیعی تحقق مییابد. این ارتباط غیرقابلاجتناب، در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی شده و فرهنگها و آثار متعددی را پدید آوردهاست. کشاورزی و زیرساختهایش ازجمله کبوترخانهها در زمره همین آثار جای میگیرند. این معماری بومی به نحوی ساخته شده که ازیکطرف به طبیعت آسیب نرساند و از طرف دیگر باعث ارتباط کالبدی و فراکالبدی انسان و طبیعت شود و به حیات کشتزارهای اصفهان تعریفی متفاوت دهد. اگرچه این ارتباط بهواسطه تغییر کشاورزی سنتی و حذف کبوترخانهها، رنگوبوی دیگری یافته و باعث تغییر کیفیت حیات در این نواحی شده؛ اما کالبد برجایمانده کبوترخانهها امکان بازگشت دوباره آن به چرخه کشتزارها را میدهد. لذا پژوهش پیش رو علاوه بر جنبه های کالبدی که مورد توجه محققین پیشین بوده، به مفاهیم فراکالبدی پرداخته و تأثیر این معماری را در ارتباط انسان و طبیعت بررسی کرده است . در همین راستا چگونگی رابطه انسان و طبیعت در کشتزارهای اصفهان بهواسطه حضور کبوترخانه پرسش اصلی است؛ که ابتدا با روش توصیفی-تحلیلی به تحول رابطه انسان و طبیعت درگذر زمان و در فلات ایران پرداخته و در ادامه این رابطه در کشتزارهای اصفهان بررسی شدهاست. دستاوردهای پژوهش نشان میدهد ارتباط انسان و طبیعت در کشتزارهای اصفهان به چهار دوره قابل تفکیک است که کبوترخانهها در دوره تعامل انسان با طبیعت بیشترین تأثیر را دارند. این معماری بومی نشانگر نحوه برخورد کشاورزان با محیط است که منجر به ارتباطی سهجانبه بین انسان، کشتزار و کبوترخانه شده است.
ارتباط انسان با طبیعت,معماری بومی,کبوترخانه,حیات کشتزار,کشاورزی سنتی,کشتزارهای اصفهان
https://qjik.atu.ac.ir/article_10252.html
https://qjik.atu.ac.ir/article_10252_e04f285222b4f50a99beada38d298e79.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی
دو فصلنامه دانش های بومی ایران
2345-6019
2538-2543
5
9
2018
03
21
نگاهی کوتاه به ارتباط صوتی و سنت بُنگﹾ (بانگ) زنی در پهنه عشایر بویراحمد و ممسنی
199
228
FA
امیرعباس
کریمی
لیسانس جغرافیای سیاسی از دانشگاه امام حسین (ع)
hamedm0741@gmail.com
10.22054/qjik.2019.39424.1144
زاگرس به همراه کوه ها و دامنه هایش در طول تاریخ محل زیست کسانی بوده که تمایل به سرکشی و تمرد داشته و خواسته اند سر تسلیم در مقابل زورگویان و حکومت ها فرود نیاورند. از اقوامی که از قرن ها پیش در این رشته کوه و جنوب غربی ایران تا خلیج فارس سکونت داشته و دارند قوم لر می باشد که شیوه زندگی آنها در گذشته، متناسب با طبیعت کوهستانی و نحوه زیست آنها، اکثرًا کوچ رو بوده و از تجارب کهن و غنای خاص سنتهای گذشته گان که سینه به سینه نقل شده برخوردارند، از جمله در عصری که امکانات ارتباطی امروزی نبوده نحوه ارتباط و مبادله اطلاعات از راه دور که فوریت داشته «بُنگﹾ» زنی بوده که در این خصوص از تجربه شفاهی کهنسالان، و مکتوبات نویسندگان و تجربه و مشاهده نگارنده استفاده شده، و با توجه به موقعیت و وضعیت جغرافیایی و کوهستانی بودن منطقه ی لرنشین بویراحمد و ممسنی سعی می شود از نحوه و نوع ارتباط صوتی «بُنگ زنی» که پدیده ای سنتی و از ابزارهای خاص زندگی کوچی می باشد سخن به میان آید و نتایج حاصله گامی است در جهت شناخت گوشه ای از فرهنگ غنی این قوم که در زندگی روزمره آنها ساری و جاریست.
قوم لر,عشایر,بانگ (بُنگ),ارتباط صوتی
https://qjik.atu.ac.ir/article_9923.html
https://qjik.atu.ac.ir/article_9923_e4774ab550871f48ada0c876bbe09440.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی
دو فصلنامه دانش های بومی ایران
2345-6019
2538-2543
5
9
2018
03
21
پژوهشی بر سنت سفالگری قلم سیاه میبد
229
260
FA
محسن
میرجانی ارجنان
مدیر پایگاه میراث فرهنگی بافت تاریخی شهر اردکان
mohsenmirjani1358@gmail.com
رضا
رضالو
دانشیار باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
reza_rezaloo@yahoo.com
کریم
حاجی زاده باستانی
استاد یار باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
karbastani@yahoo.com
علیرضا
سرداری زارچی
0000-0003-1799-9351
استاد یار باستان شناسی پژوهشکده باستان شناسی کشور
sardary@yahoo.com
10.22054/qjik.2018.34305.1115
تولید و فراوری سفال قلم سیاه در دوره آل مظفر یک روند منطقی و در پاسخ به نیازهای یک نظام اجتماعی پویا و تودرتو است. شهری که به سبب مرکزیت سیاسی و فرهنگی و مزیت های اقتصادی به چنان درجه ای از پیشرفت رسیده است که دارای مشاغل و جمعیت های متنوعی است. جامعه سفالگران میبد، تحت عنوان کوی فخاران دارای هویتی اجتماعی و حرفه ای است. این جامعه به سبب خویشاوندی و تمرکز تولید در محدوده ای مجاور راسته بازار قدیم میبد در جنب مسجد جامع کهن یک مکان گزینی مشخص دارد. انتقال و استمرار دانش بومی تولید سفال در قالب یک فرهنگ شفاهی و بومی است. رواج واژه ها و نام گزینی های بومی و محلی برای کلیه روندهای تولید سفال بخشی از هویت و منزلت شغلی در این حرفه محسوب می شود. مصالح و مواد اولیه این هنر صنعت بواسطه مواهب طبیعی معادن خاک رس ریزدانه و مرغوب در بومی سازی و تداوم آن تا به امروز نقشی بی بدیل دارد. استادکاران سفالگر با شناختی که از مواد معدنی و آلی منطقه دارند، با شیوه های کاملا سنتی و درون زا به تولید لعاب و رنگ برای پوشش سطوح سفالینه مبادرت می کنند. نقش مایه های به کار رفته در نقش اندازی و نگار گری آن بازتابی است از دنیای ذهنی ای که اقلیم، زیست بوم، معماری و سایر مناسبات اجتماعی با آن همبسته است. روش تحقیق در این مقاله میدانی با رویکرد مردم شناسی و مبتنی بر داده های سفالی مکشوفه از مطالعات باستان شناسی و مصاحبه و گفتگوهای شفاهی با استادکاران و مطلعین محلی است که برایند آن ارائه تصویری مناسب از سنت سفالگری قلم سیاه میبد، شیوه های فراوری مواد اولیه، و مراحل ساخت و تولید را در بر می گیرد.
میبد,سفال قلم سیاه,دانش بومی,نقش مایه,دوره آل مظفر
https://qjik.atu.ac.ir/article_9219.html
https://qjik.atu.ac.ir/article_9219_f3fee1b238c56fbe30fdc0e1ff0c1d87.pdf