مرتضی فرهادی
چکیده
سخن سردبیرراه تنهای مرا بنگر 1مردم شناسان فرهنگ را "تجربه انبار گروه " و "گنجینه آفرینندگی های بشر " 2نامیده اند. بخش مهم و کاربردی و در ایران ناشناخته مانده از این گنجینه دانش و فنآوری : سخت افزارها و نرم افزارهای مربوط به تولید کار و مسائل پیرامونی آنمی باشد. از آن جا که تولید و کار امری جمعی و گروهی است و همیشه در پیوند باطبیعت و جامعه ...
بیشتر
سخن سردبیرراه تنهای مرا بنگر 1مردم شناسان فرهنگ را "تجربه انبار گروه " و "گنجینه آفرینندگی های بشر " 2نامیده اند. بخش مهم و کاربردی و در ایران ناشناخته مانده از این گنجینه دانش و فنآوری : سخت افزارها و نرم افزارهای مربوط به تولید کار و مسائل پیرامونی آنمی باشد. از آن جا که تولید و کار امری جمعی و گروهی است و همیشه در پیوند باطبیعت و جامعه و فره نگ قرار می گیرد، پس این پیرامون ، هم شامل دانش های علوممصراعی از یک سروده اسکیمویی و نام فصلی از کتاب تاریخ مردم شناسی در بیان احوال فرانز بواس -ه. ر. هیس، تاریخ مردم شناسی، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران. ] (Franz Boas). نک به: کلایه کلاکن – کروبر. تعریف ها و مفهوم فرهنگ، ترجمه داریوش آشوری، تهران، 1357 -2 دو فصلنامه دانش های بومی ایران، شماره 1 بهار و تابستان 1393دقیقه، علوم طبیعی ، فلسفه و علوم اجتماعی مربوط به آن همچون آب و هوا شناسی ،جانورشناسی و گیاه شناسی مرد می ، جغرافیا و بوم شناسی محلی ، کشاورزی و اقتصادکشاورزی و فنون کاربردی شده در صنایع و پیشه ها و ریاضیات و ابزارهای اندازه گیریو دانش های فیزیکی و شیمیایی کاربردی و غالبا نانوشته بوده و دامنه آن به جامعهشناسی، روانشناسی و مدیریت بومزاد و مشارکت ها و تعاونی ها ی سنتی و صنایع وهنرها و تکنیک های بدن (متون بدن ) و غیره نیز کشیده می شود. ویژگی مشترک هم هاین موضوعات گوناگون ، کارآمدی و توان کاربردی بالای آنها در عمل و پاسخسنجیده و کارآمد آنها در حل مساله و برآورد نیازهای آدمی در انطباق با تاریخ، جغرافیاو خرده فرهنگ در طی هزاران سال می باشد.دانش بو می که دانش محلی ، سنتی و یا قو می عامیانه و مرد می و بوم ز اد نیزنامیده شده است ؛ برای تعریف و طبقه بندی پدیده ها در محیط ها ی فیزیکی ، طبیعی واجتماعی خاص به کار برده می شود و با دانشی که افراد جامعه از طریق مراکز رس میمانند دانشگاه ها و موسسات تحقیقات دولتی و خصوصی کسب می کنند، ممکن استظاهراً تفاوت داشته باشد ، اما همه آنها در این ویژگی کلی که حاصل تجربه (مشاهده وآزمایش رس می و غیررسمی ) و به اشکال گوناگون تکرار شده و اثبات شده اند مشترکمی باشند.دانش بومی ، دانش جمعی و تاریخی گروه های انسانی در ارتباط با زمینه هایگوناگون هستی ، بویژه شیوه های تعریف نردبان نیازها ، در نسبت با نظام ارزشی و حلمسئله با راههای تجربه تاریخی است که منجر به راههای معیشتی و سبکِ زندگی آدمیگردیده است که از تعامل طولانی گروه با جغرافیا و محیط طبیعی و از طریق آزمون وخطا در خلال زمان شکل گرفته و عمدتاً شفاهی و نامکتوب و آمیخته با تکنیک هایبدن (فنون بدن) و دانش ضمنی است.سخن سردبیر 3دانش بو می بخشی از سرمایه ملی و "پتانسیل فرهنگی " 1 هر قوم است . تجربهنشان می دهد که دانش بو می نه تنها با دانش رس می تعارض و تناقضی ندارد بلکهبرخی ویژگی های متفاوت عرَضی دانش بومی مانند آزمودگی و آبدیدگی در ازای زمان،آن را مکمل خوبی برای دانش رس می قرار می دهد. دانش بو می در دسترس ، آسان یاب ،ساده، کارآمد، ارزان، کل نگر، واقع نگر، شفاهی، پویا، تجربه گرا، زمان آزموده و بومزاد و سازگار با محیط و طبیعت و زیست بوم تعریف می شود. این دانش به مسائل بهصورت کلی و منظوم ه ای (سیستماتیک) نگاه کرده و پویا بوده و در طی زمان آبدیدهشده است و چون در بطن محیط طبیعی و اجتماعی محلی تکامل یافته است با شرایطبومی و منطقه ای کاملاً سازگار می باشد.ویژگی های دانش بو می آن را دانشی سازگارتر نسبت به محیط و جامعه گراتر ازدانش های کلاسیک و نوین م عرفی می کند که می توان آن را در خدمت توسعه پایدارقرار داد.با وجود همه زحمتی که جهانیان و از آن جمل ه ایرانیان برای کسب دانش بو میصرف کرده و با وجود همه ارزش های فراوانی که دارد، دانش بومی غالبا دانشی شفاهیاست و بطور معمول و متداول در روش های جدید و علمی ثبت و ضبط نمی شود و درنهایت باید گفت ، دانش بو می در بیشتر کشورهای توسعه نیافته تحت تاثیر عواملگوناگون و از آن جمله معیشت و اقتصاد های تک محصولی شده و سلطه همه جانبهاستعماری و قومیت کشی (تهاجم فرهنگی) و مقیاسات اروپا محورانه و شرق شناسانهتعصب آمیز شرایط جدید و القائات "مکتب نوسازی " 2 غالباً نادیده گرفته شده و رو بهنابودی رفته است.درباره پتانسیل فرهنگی نک به: مقدمه انسان شناسی یاریگری، تهران، 1388 ، نشر ثالث. -درباره نظریه نوسازی در توسعه نک به : مکاتب و نظریه های توسعه در منابع گوناگون، کارها و ترجمه های -دکتر مصطفی ازکیاء و دکتر پاپلی یزدی. و عجالتاً:
مرتضی فرهادی
چکیده
چکیدهبی‌توجهی به دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی در جامعه ما و اغلب کشورهای جهان سوم، و از آن جمله در کشورهای همسایه، در هنگامی اتفاق می‌افتد که شکست‌های پی‌درپی برنامه‌های توسعه به سبک غربی، و نابودی محیط زیست در سطح بین‌المللی سبب شده، دانشمندان متأخرتر و روشن‌بین و آینده‌نگر جهان و مجامع بین‌المللی همچون فائو، یونسکو، کمیسیون ...
بیشتر
چکیدهبی‌توجهی به دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی در جامعه ما و اغلب کشورهای جهان سوم، و از آن جمله در کشورهای همسایه، در هنگامی اتفاق می‌افتد که شکست‌های پی‌درپی برنامه‌های توسعه به سبک غربی، و نابودی محیط زیست در سطح بین‌المللی سبب شده، دانشمندان متأخرتر و روشن‌بین و آینده‌نگر جهان و مجامع بین‌المللی همچون فائو، یونسکو، کمیسیون برانتلند و بانک جهانی هر روز بیشتر متوجه خطاهای پیشین خود در امر توسعة جهان سوم، و بی‌توجهی به جنبههای فرهنگی و دانش‌ها و فنآوریها و مدیریت و عقلانیت بومی شده‌اند؛ و در پی جبران اشتباهات خویش می‌باشند. اما اغلب شیوه روشنفکرانِ جوامعِ سنتی، همچون آن مرید اصفهانی که حاضر نبود حتی با اقرار مراد به بدخطی خویش، به این واقعیت گردن نهد! همچنان به راه خویش ادامه میدهند. در این مقاله سعی شده که به گوشهای از دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی ایران پرداخته شود. واژگان کلیدی: دانش بومی، فنآوری سنتی، جوامع سنتی، توسعه، فن‌آوری‌های مردمی
مرتضی فرهادی
چکیده
در سیاهه بلند بالای خصلت‌های ناپسند ایرانیان! زمان ناسنجی و بی‌نظمی و نسقی یک مؤلفه با اهمیت در امر توسعه است و متأسفانه این واقعیت دارد که امروزه ما با این پدیدة بی‌نظمی و بی‌برنامگی کم‌وبیش در اغلب مؤسسات و سازمان‌های دولتی و غیردولتی روبرو هستیم. اما آیا این پدیده مسئله‌ای نوظهور است و یا برای ایرانیان امری همیشگی بوده است؟ ...
بیشتر
در سیاهه بلند بالای خصلت‌های ناپسند ایرانیان! زمان ناسنجی و بی‌نظمی و نسقی یک مؤلفه با اهمیت در امر توسعه است و متأسفانه این واقعیت دارد که امروزه ما با این پدیدة بی‌نظمی و بی‌برنامگی کم‌وبیش در اغلب مؤسسات و سازمان‌های دولتی و غیردولتی روبرو هستیم. اما آیا این پدیده مسئله‌ای نوظهور است و یا برای ایرانیان امری همیشگی بوده است؟ اگر همیشگی بوده، ریشه این بی‌توجهی در کجاست؟ آیا این درست است که ریشة بی‌توجهی به زمان، مربوط به فرهنگِ روستایی حلول کرده در شهرهای ما می‌باشد؟ اگر این سخن درست است چه اتفاقی افتاده و از کی روستائیان ایران گروه مرجع شهریان شده‌اند؟! اگر این نظر درست نیست پس بی‌توجهی به زمان و عدم مدیریت آن امروزه در شهرها و در میان جوانان ما از کجا نشأت گرفته و یا اگر تحت تأثیر مسائل عمده‌تر درونی به وقوع پیوسته این مسائل ناشناخته و دیده نشده کدامند؟ اگر این سخن درست که این وضعیت حاصل معیشت و گذران دهقانی است، چگونه فرهنگ تولیدی و کشاورزی و باغداری و دامداری و زنبورداری و ماکیان‌داری و نوغان‌داری و صیادی با نظم‌های جغرافیایی و الزامات فرمانمند ارگانیسم‌های گیاهی و حیوانی در طی چند هزار سال با این زمان ناسنجی و بی‌نظمی سازگار شود؟ زمان ناسنجی و بی‌نظمی برخاسته از فرهنگ مصرفی است یا تولیدی؟ ایرانیان امروز آیا تحت تأثیر خرده فرهنگ تولیدی روستایی و فرهنگ درون‌زای بومی خود می‌باشند، یا تحت تأثیر فرهنگ مصرفی عوامل مؤثر برون‌زا؟ و بالاخره بی‌توجهی به زمان و نظم در ژنتیک ایرانیان نهفته است یا در فرهنگ آنها؟ و اگر در فرهنگ و تاریخ آنها است علت است یا معلول؟
فریدون حسین پناهی؛ حسین محمدزاده
چکیده
چکیده کار منبع فرهنگ، ارزش و احترام انسانی است. قبل از ورود تکنولوژی غالب زحمت و رنج ناشی از کار بر دوش بدن انسان بود. در فرایند کار نقش دست و پا محوری و اساسی بوده است. آهنگری شغلی است که پیش از هر چیز متکی بر نیروی فیزیکی بدن است. در آهنگری سنتی در سنندج یکی از آهنگران دست خویش را هنگام کار از دست می دهد. او با همت و تلاش خویش اولین دست ...
بیشتر
چکیده کار منبع فرهنگ، ارزش و احترام انسانی است. قبل از ورود تکنولوژی غالب زحمت و رنج ناشی از کار بر دوش بدن انسان بود. در فرایند کار نقش دست و پا محوری و اساسی بوده است. آهنگری شغلی است که پیش از هر چیز متکی بر نیروی فیزیکی بدن است. در آهنگری سنتی در سنندج یکی از آهنگران دست خویش را هنگام کار از دست می دهد. او با همت و تلاش خویش اولین دست مصنوعی را برای خویش می سازد. هدف این تحقیق بررسی چگونگی ساخت و کارکرد آن دست مصنوعی است. روش تحقیق میدانی و تکنیک جمع آوری داده ها مصاحبه با خانواده این صنعت گر و همکاران او در سنندج بوده است. یافته ها نشان می دهد که وقتی استاد آهنگری به نام صوفی محمد امانتی دست خویش را بر اثر انفجار گلوله توپ در کوره آهنگری از دست می دهد ، در حوالی 1320 هجری شمسی دستی آهنی برای خویش می سازد که در هنگام کار آهنگری با آن کار می کرده است. او با ساختن این دست تا پایان عمر آهنگری را ادامه داده و پس از او این دست توسط خانواده محافظت شده است. اطلاعات در این مورد از سویی باعث افزایش دانش ماو از دگر سو میراث فرهنگی ما را غنی تر می سازد. کلید واژه: اولین دست مصنوعی،آهنگری، صوفی محمد امانتی ، ،سنندج
وحید کریمیان؛ عادل سپهری؛ حسین بارانی
چکیده
به منظور بررسی دانش بومی گَنَبو(آنغوزه) از گونه‌های مهم دارویی_صنعتی مراتع، که از قدیم‌الایام تاکنون مورد استفاده مردم محلی قرار می‌گیرد، این تحقیق در منطقه تنگ‌سرخ که بیشترین تعداد بهره‌بردار و بیشترین سطح رویشگاه گَنَبو در استان کهگیلویه و بویراحمد را دارد انجام گرفت. روش اصلی تحقیق مبتنی بر بررسی دانش‌بومی جوامع محلی به شیوه ...
بیشتر
به منظور بررسی دانش بومی گَنَبو(آنغوزه) از گونه‌های مهم دارویی_صنعتی مراتع، که از قدیم‌الایام تاکنون مورد استفاده مردم محلی قرار می‌گیرد، این تحقیق در منطقه تنگ‌سرخ که بیشترین تعداد بهره‌بردار و بیشترین سطح رویشگاه گَنَبو در استان کهگیلویه و بویراحمد را دارد انجام گرفت. روش اصلی تحقیق مبتنی بر بررسی دانش‌بومی جوامع محلی به شیوه پژوهش مشارکتی است. از روش‌های تحقیقات کیفی از جمله مشاهده مستقیم، مصاحبه‌های آزاد، مصاحبه‌های عمیق فردی و گروهی و مشارکت منظم در فعالیت مردم محلی استفاده شد. در مصاحبه‌ها، پرسش‌ها جهت بررسی اتنواکولوژی، اتنوفارماکولوژی، اگرونومی و سایر مسایل در زمینه اتنوبوتانی گَنَبو صورت گرفت. بر اساس دانش بومی اندام‌های مختلف گیاه گَنَبو دارای استفاده‌های دارویی، صنعتی و خوراکی است. بیشترین کاربرد و استفاده گَنَبو مربوط به شیره تولیدی آن است. جوامع محلی معتقدند گَنَبو گیاهی مقاوم به سرما است و در مناطق مرتفع و زمینهای شیبدار حضور بیشتری دارد. در انواع خاک‌ها و دامنه‌ها قابلیت رویش دارد، ولی در دامنه‌های آفتاب‌گیر و خاک‌های شنی، نرم و قرمز رنگ، شیره بیشتری تولید می‌کند. بهترین شیوه کاشت گیاه را بذرپاشی پاییزه می‌دانند. بر اساس دانش بومی سن گَنَبو جهت بهره‌برداری باید بالای 7 سال باشد تا بتوان شیره مناسبی بدست آورد. همچنین نتایج نشان داد بهره‌برداری گَنَبو از قدیم‌الایام از راههای تامین معیشت جوامع محلی است. به طور کلی مشاهده شد دانش بومی از شناخت کافی پیرامون خواص دارویی، زمان رویش، زمان برداشت، اندام قابل استفاده، شرایط مناسب کاشت، داشت و برداشت از گَنَبو و همچنین یافتن مناطقی که پتانسیل رویش و تولید حداکثر محصول این گیاه را به طور گسترده دارند، برخوردار است.
علیرضا شاه حسینی؛ حسن افراخته
چکیده
هدف تحقیق حاضر آن است که نبوغ و خلاقیت جامعه عشایری را در زمینه سازگاری با محیط و حفاظت از شیر (به عنوان ماده‌ای فاسد شدنی) در مناطق پراکنده کوهستانی مورد بررسی قرار دهد؛ چگونگی تولید ایل سنگسری را شناسایی کند؛ مشتقات شیر و موارد استفاده مصرفی و دارویی آن را معرفی نماید ترانه‌های کار تولید کنندگان عشایر را به عنوان نیروی محرک تولید ...
بیشتر
هدف تحقیق حاضر آن است که نبوغ و خلاقیت جامعه عشایری را در زمینه سازگاری با محیط و حفاظت از شیر (به عنوان ماده‌ای فاسد شدنی) در مناطق پراکنده کوهستانی مورد بررسی قرار دهد؛ چگونگی تولید ایل سنگسری را شناسایی کند؛ مشتقات شیر و موارد استفاده مصرفی و دارویی آن را معرفی نماید ترانه‌های کار تولید کنندگان عشایر را به عنوان نیروی محرک تولید شناسایی نموده و قابلیت چنان نبوغی را به عنوان دانشی بومی و کاربردی در شرایط کنونی جامعه به تصویر درآورد، پژوهش به روش میدانی و با نمونه گیری هدف‌مند و مصاحبه با تولید کنندگان این فرآورده لبنی در ییلاقهای ایل سنگسری انجام شده است. نتیجه نشان می‌دهد که عشایر ایل سنگسری در راستای تطابق با طبیعت و تأمین معیشت پایدار خود نبوغ قابل اعتنایی در نگهداری از تولید شیر (ماده با فساد پذیری سریع) و تهیه مشتقات مختلف از آن نشان دادهاند و تجربه آنان به عنوان ذخیره دانایی می‌تواند در گسترش دانش امروزی مورد استفاده قرار گیرد. کلید واژهها سازگاری محیطی، فراوردههای لبنی، فناوریهای بومی، ایل سنگسری.
محمود مهام
چکیده
تغییرات جوامع را از دو منظر درونی و بیرونی می‌توان بررسی کرد. اولی ناظر بر کلیه تجارب زیسته اعم از پنهان و آشکار و تکیه‌بر درون‌زا بودن تغییرات است و دومی، بر از پیش‌ساخته بودن چارچوب نظری و تحمیل نظریه بر میدانِ واقعیت اتکا دارد. هدف اصلی در این مقاله بررسی مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در مورد «کار» و «همکاری» در قبل و ...
بیشتر
تغییرات جوامع را از دو منظر درونی و بیرونی می‌توان بررسی کرد. اولی ناظر بر کلیه تجارب زیسته اعم از پنهان و آشکار و تکیه‌بر درون‌زا بودن تغییرات است و دومی، بر از پیش‌ساخته بودن چارچوب نظری و تحمیل نظریه بر میدانِ واقعیت اتکا دارد. هدف اصلی در این مقاله بررسی مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در مورد «کار» و «همکاری» در قبل و بعد از انقلاب اسلامی در ایران است تا مشخص شود که با تکیه‌بر کدام گمانه و پیش‌فرض‌ها و فرضیه‌ها، چارچوب‌های مفهومی و نظری در این زمینه مسئله یابی کرده‌اند و فرایند حل مسئله متناسب با آن ارائه کرده‌اند؟ شناسایی، گردآوری آثار به‌عنوان منابع داده‌ها و اطلاعات و تفکیک متون بر اساس زمان چاپ (قبل و بعد از انقلاب اسلامی) و مضامین و رویکردهای آنها (بر اساس تکیه‌گاه دانشی) نشان می‌دهد که در تحلیل تغییرات نظام اجتماعی- در معنای عام آن- با محوریت «کار» و «همکاری»، با دو دانش یعنی دانش بومی (اعم از مکتوب و شفاهی) و دانش رسمیِ وارداتی و ترجمه‌ای مواجه هستیم. با توجه به تفاوت ماهوی در نگرش‌های سازنده هر یک از این دانش‌ها-که اولی مبتنی بر فرهنگ و تاریخ و شرایط اجتماعی کشورهای جهان سوم و از آن جمله کشورهای جنوب غربی آسیا و در آن میان، جامعه ایران از یک‌سو و دومی، بر اساس شناخت رسمی و دانشگاهی ساخته‌وپرداخته نظام سوداگری-استعماری غرب و دانش برخاسته از آن از سوی دیگر- شناخت‌های متفاوت و بلکه متضادی از سابقه و پیشینه کار و همکاری و آسیب‌شناسی امروز و تجویز برای آینده به دست می‌آید. تقابل دانش رسمی دانشگاهی علوم اجتماعی ما با دانش بومی عمدتاً از طریق اقتدار سیاسی و اقتصادی جهانی در طی یک‌صد و پنجاه سال گذشته به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم از طریق برنامه‌های رسمی حکومت و دولت‌های تحت سلطه در قالب برنامه‌های نوسازی صورت گرفته است که مقاومت‌های مختلفی را در جامعه ایرانی موجب گردید. پیروزی انقلاب اسلامی نقطه عطفی در فرآیند تقابلِ فعال به لحاظ سازمانی و نظام اجتماعی در ابعاد مختلف آن محسوب می‌شود. تحلیل محتوایی آثار موجود به‌مثابه پشتوانه و پیشینه نظری از یک‌سو و سوابق تجربی قدیمی و متأخر در زمینه کار و همکاری در جامعه ایران از سوی دیگر نشان می‌دهد که چالش‌هایی جدی ناشی از شکاف میان «میدان» و «نظریه» در فهم «کار» و «همکاری» و آسیب‌شناسی فرهنگ کار و همکاری ایرانیان پدید آمده است. آثار و منابع دست‌اول و دست‌دوم و تصویرهای ارائه‌شده در آثار مردم‌شناسی مبیِّن تقابل الگوهای کار و همکاری هستند که ریشه در تغییرات اجتماعی دارند. رویارویی جامعه ایرانی که غالباً روستایی- عشایری و یا شهرهای ایرانی- اسلامی بوده با دولت‌های شبه مدرن پهلوی موجب شکل‌گیری دو نوع تحلیل در دو سطح برای تشریح چگونگی وضعیت کار و همکاری در ایران گردیده است. در پیش از انقلاب، سطح اول مشتمل بر دیدگاه رسمی، دولتی، دانشگاهی بوده و سطح دوم، دربردارنده واقعیت و میدان فرهـنگ و جامعه ایران که اتفاقاً غیررسمی می‌باشد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تقابل نهادی جامعه ایرانی – اسلامی از مسیر نظام تازه تأسیس جمهوری اسلامی و طراحی و تجربه انواع نهادهای انقلابی خصوصاً جهاد سازندگی با شعار "همه با هم"، واقعیت استمرار چالشگری فرهنگی و اجتماعی را با تحلیل‌ها و سازمان‌های وارداتی نشان می‌دهد. عبور موفقیت‌آمیز از این چالش فرهنگی در گرو بازشناسی انتقادی سابقه کار و همکاری و گروه‌ها و سازمان‌های کار جمعی در قالب‌های متنوع و متعدد و بانام‌های محلی فراوان در روستاها، عشایر، اصناف، گروه‌ها و سازمان‌های مذهبی و مسلکی و وقفی همتراز و ناهمتراز در ایران است تا تحلیل فرهنگ کار بتواند از سطح خُرد، فردی و یا جمعی در قالب‌های بومی و سنتی و روان‌شناختی به سطح کلان، جامعه‌شناختی و سازمان‌دهی با کارکردهایی در زمینه‌هایی جدید – و البته بر پایه ساخت‌ها و تجربیات تاریخی- ارتقاء یابد و رویارویی بافرهنگ مهاجم، از بُعد دانشی امکان‌پذیر گردد
محمدحسین پاپلی یزدی؛ عباس جلالی
چکیده
مسائل روستایی، مسائلی بسیار پیچیده و ژرف هستند که بیشتر آنها در ساختار اجتماعی- اقتصادی- فرهنگی روستاها رسوخ کرده و بهصورت جزئی از اجزای زندگی و نوع معیشت روستایی در آمده‌اند. اگر به مسائل روستایی با دیدی ساده و یک‌سویه (مثلاً اقتصادی صرف) بنگریم، امکان پی بردن به ژرفای آنها فراهم نمی‌شود. در پس بسیاری از اصطلاحات و کلمات ...
بیشتر
مسائل روستایی، مسائلی بسیار پیچیده و ژرف هستند که بیشتر آنها در ساختار اجتماعی- اقتصادی- فرهنگی روستاها رسوخ کرده و بهصورت جزئی از اجزای زندگی و نوع معیشت روستایی در آمده‌اند. اگر به مسائل روستایی با دیدی ساده و یک‌سویه (مثلاً اقتصادی صرف) بنگریم، امکان پی بردن به ژرفای آنها فراهم نمی‌شود. در پس بسیاری از اصطلاحات و کلمات روستایی مطالبی بسیار نهفته است که ریشه در اعماق فرهنگ آن خطه دارد. جهان مادی‌گرای فعلی و آنها که جهان، شهر، روستا و عشایر را فقط از دید اقتصادی و حساب‌های سرانگشتی و ریالی و آماری محض می‌بینند و توسعه و رشد را از راه ارقام صرف جستجو می‌کنند، محکوم به ساده‌اندیشی و ساده‌نگری هستند. اگر همه امور؛ به‌ویژه روابط فرهنگی- اجتماعی با دید اقتصادی محض نگریسته شود، کم‌کم فرهنگ اقتصاد برتر بر همه جهان سایه می‌گسترد. این کار بی‌معنایی، پوچی و یکدست شدن زندگی را در همه‌جا و همه مکان‌ها در پی خواهد داشت. گردو یک کلمه و یک میوه بیش نیست. در کتاب‌های آمار هم در مقابل واژه گردو، چند رقم بیشتر ذکر نشده است. اما گردو به‌ویژه در مناطق کوهستانی (همانند خرما در مناطق گرم و زیتون در مناطق مدیترانه‌ای)، گذشته از مبحثی اقتصادی یک عامل مهم فرهنگی- اجتماعی است که پیشینه‌ای بسیار کهن دارد. آنها که با مکتب ساخت یا ساختارگرایی آشنایی دارند می‌دانند که؛ جزئی از اجزای ساخت بودن یعنی چه.
حسن افراخته؛ علیرضا شاه حسینی
چکیده
امروزه در ادبیات توسعه، پارادایم‌هایی نظیر توسعه روستایی درون زا، معیشت پایدار روستایی، توسعه پایدار و پساتوسعه، کاربرد دانش بومی در توسعه جوامع، به ویژه جوامع محلی دارای طرفدارانی است. از این رو توجه به این موضوع، شناسایی چارچوب و روش شناختی متناسب آن، اهمیت فراوانی یافته است. دستیابی به توسعه همه جانبه پایدار، نیازمند استفاده ...
بیشتر
امروزه در ادبیات توسعه، پارادایم‌هایی نظیر توسعه روستایی درون زا، معیشت پایدار روستایی، توسعه پایدار و پساتوسعه، کاربرد دانش بومی در توسعه جوامع، به ویژه جوامع محلی دارای طرفدارانی است. از این رو توجه به این موضوع، شناسایی چارچوب و روش شناختی متناسب آن، اهمیت فراوانی یافته است. دستیابی به توسعه همه جانبه پایدار، نیازمند استفاده از تجارب چند هزار ساله پیشینیان؛ و به عبارتی مادر دانش رسمی است. شترداران همانند دیگر جوامع بومی از دانش‌های بومی ارزشمندی برخوردارند که تاکنون کمتر مورد توجه بوده است.در این تحقیق، دانش بومی شترداران حسن آباد دامغان، به عنوان مهم‌ترین روستای شتردار شهرستان دامغان به روش میدانی مورد بررسی قرار گرفته است؛ با روش نمونه گیری گلوله برفی افراد مورد مطالعه انتخاب شدند؛ از تکنیک‌های مشاهده مشارکتی، مشاهده آزاد و مصاحبه نیمه ساختار یافته استفاده شد. مقاله بخشی از دانش بومی شترداران روستای حسن آباد را بررسی کرده است که در حال فراموشی است ولی می‌تواند به عنوان مکمل دانش رسمی یا نوین مورد توجه قرار گیرد. نتیجه نشان می‌دهد که دانش بومی منطقه ظرفیت زیادی جهت تداوم روند توسعه همساز با محیط دارد و می‌تواند در گسترش دانش رسمی توسعه منطقه مورد استفاده قرار گیرد.
عباس قنبری عدیوی
چکیده
شیرسنگی، تندیس و مجسمه‌ای ساخته از سنگ است که در فرهنگ بختیاری‌ها کاربرد و کارکرد متنوّعِ فرهنگی، هنری، ادبی، اجتماعی و اقتصادی دارد. در نقاط سردسیری و گرمسیری بختیاری این پیکره تنومند و با هیبت را روی مزار کلانتران، خان‌ها، شهیدان، دلاوران، جوانان و بزرگ مردان قوم می‌گذارند. گونه‌ها و تیپ‌های مختلف بردشیر (شیرسنگی) با توجّه به ...
بیشتر
شیرسنگی، تندیس و مجسمه‌ای ساخته از سنگ است که در فرهنگ بختیاری‌ها کاربرد و کارکرد متنوّعِ فرهنگی، هنری، ادبی، اجتماعی و اقتصادی دارد. در نقاط سردسیری و گرمسیری بختیاری این پیکره تنومند و با هیبت را روی مزار کلانتران، خان‌ها، شهیدان، دلاوران، جوانان و بزرگ مردان قوم می‌گذارند. گونه‌ها و تیپ‌های مختلف بردشیر (شیرسنگی) با توجّه به نحوه ساخت، ابزار، تجربه استادان و روند آماده سازی، اندازه، شکل(ریخت)، نگاره‌های حکاکی(نقش) و گونه‌های مختلف واقعی(تیپ رئال) و انتزاعی تا نصب و آداب و رسوم آن، در سراسر منطقه بختیاری موجب شد که نگارنده علاوه بر کارکردهای مادی و معنوی، به ویژگیهای این پیکره در دانش بومی و فرهنگ عامّه هَموندان بختیاری بپردازد و جایگاه این هنر دیرین ایرانی را در دوره معاصِر نمایان کند. این مطالعه بر مبنایِ پژوهش میدانی و گفتگو با استادان سازنده این هنر-صنعت بومی تدوین و گاهی نیز به اسناد و مدارک کتابخانه‌ای استناد شده است. برای این منظور با مصاحبه و جمع‌آوری اطلاعات لازم، ضبط گونه‌های فرهنگ و ادبیّات شفاهی نمونه‌هایی از آفریده‌ها و عقاید مردمی در فرهنگ مردم(فولکلور) و هنر ایرانی جستجو شد که برای تحقیقات مردم شناسی، قوم نگاری و مطالعات فرهنگی-ادبی عشایری موثر باشد.
مهجبین ردایی؛ اسماعیل صالحی؛ شهرزاد فریادی؛ محمدرضا مثنوی؛ لعبت زبردست
چکیده
امروزه سیمای سرزمین بسیاری از شهرهای کهن کویری با دارا بودن بسترهای طبیعی و الگوهای یکپارچه حاصل از کنش‌های انسانی و محیط‌های طبیعی در قالب سکونتگاه، رو به زوال گرائیده است. رنگ باختن بن‌مایه‌های پایداری و تاب‌آوری، بر لزوم بازشناسی و کاربست مفاهیم حاکم بر ساختار و عملکرد شبکه‌های اکولوژیک و الگوهای حاصل از تعاملات سیستم‌های ...
بیشتر
امروزه سیمای سرزمین بسیاری از شهرهای کهن کویری با دارا بودن بسترهای طبیعی و الگوهای یکپارچه حاصل از کنش‌های انسانی و محیط‌های طبیعی در قالب سکونتگاه، رو به زوال گرائیده است. رنگ باختن بن‌مایه‌های پایداری و تاب‌آوری، بر لزوم بازشناسی و کاربست مفاهیم حاکم بر ساختار و عملکرد شبکه‌های اکولوژیک و الگوهای حاصل از تعاملات سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیک که بازتابی از اصول عقلانیت اکولوژیک در فرایند برنامه‌ریزی شهری بوده است، تأکید دارد. در مطالعه تطبیقی- استنتاجی حاضر، با استفاده از روش اسنادی و مطالعه منابع مکتوب، ضمن تحلیـل محتـوایی ادبیـات موضوع، به تبیین عقلانیت اکولوژیک و استنتاج اصول عقلانیت اکولوژیک پرداخته شده است. بر اساس مطالعات میدانی، و استنتاج معیارهای ساختاری، عملکردی و مدیریتی حاکم بر سازه‌های آبی شهر یزد، مصادیق اصول عقلانیت اکولوژیک در سازه‌های آبی کهن در سه مقیاس کلان، میانی و خرد در سیمای سرزمین شهر یزد مورد واکاوی قرار گرفته است. یافته‌ها حاکی از آن است که معیارهای ساختاری، عملکردی و مدیریتی سازه‌های آبی تاریخی با اصول عقلانیت اکولوژیک منطبق است. عقلانیت اکولوژیک با ایجاد ترکیب‌بندی، آرایش فضایی، ارتباط و تنوع عملکردی لکه‌ها و کریدورهای اختلاطی در شبکه سازه‌های آبی شهر کویری یزد، زمینهای را برای ایجاد شبکه‌های اکولوژیک و پایداری سیماهای سرزمین شهری ایجاد نموده است.
چکیده
گفتنی است که اکنون 6 سال از پیشنهاد و تصویب این ویژه‌نامه گذشته است و مجله با سختی بسیار توانسته است پس از 6 سال این ویژه‌نامه را برای چاپ و استفاده مخاطبان آماده سازد. علت به درازا کشیده شدن این کار، محدودیت‌ها و قیدهای موضوعی دو فصلنامه مزبور است. عنوان دانش‌ها و فن‌آوری‌های بومی دو فصلنامه ایجاب می‌کند، که حتی مانع چاپ برخی ...
بیشتر
گفتنی است که اکنون 6 سال از پیشنهاد و تصویب این ویژه‌نامه گذشته است و مجله با سختی بسیار توانسته است پس از 6 سال این ویژه‌نامه را برای چاپ و استفاده مخاطبان آماده سازد. علت به درازا کشیده شدن این کار، محدودیت‌ها و قیدهای موضوعی دو فصلنامه مزبور است. عنوان دانش‌ها و فن‌آوری‌های بومی دو فصلنامه ایجاب می‌کند، که حتی مانع چاپ برخی از مقالات مردم‌نگاری و مردم‌شناسی آب نیز می‌شود. برای مثال «عروسی آب»، «حضور آب در آیینه‌های ایرانی و یا در جشن پایان لایروبی و حکومت زنان در سامن ملایر» و یا «بیل گردانی، آخرین بازمانده یک ورزش پهلوانی و آئینی» که همه این‌ها نام مقالات مؤلف است که در مجلات گوناگون ایران پس از انقلاب اسلامی به چاپ رسیده‌اند، که نمی‌توانند در دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران چاپ شوند.
چنین مقالاتی هم بایستی در حوزه دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی قرار گیرند و هم باید مربوط به آب و ایران باشند. بنابراین فصلنامه برای این‌که هم ویژه‌نامه را به‌جایی برساند و همسطح کار افت نکند و هم کار، پیوند خود با نام دو فصلنامه را حفظ کرده باشد، ناچار شد، چندین بار نوبت را از شماره ویژه نامه آب، ستانده و به شماره‌های معمولی دو فصلنامه بدهد، در نتیجه این چند بار جابجایی،چاپ ویژه نامه آب از شماره 7 به شماره 12 رسید. حال در نظر بگیرید که صاحبان مقالاتی که نوشته‌های آنها از جانب دو فصلنامه پذیرفته شده است چقدر باید صبوری دهقانی داشته باشند و چشم‌انتظار مقالاتشان بمانند. با نگاهی به تاریخ پذیرش این مقاله‌ها می‌توان بندی از شعر انگور[1] نادر نادرپور را در وصف این شماره بیان کرد: «چنین آسان مگیریدش / چنین آسان منوشیدش».[2]
محمود مهام؛ مهناز قبادی
چکیده
ایده‌ی اصلی این مقاله بر اهمیت روابط حوزه‌های «طبیعی و انسانی» از دو منظر «دانشی» و «زیست‌بوم‌شناسی» است که هر چند در ابتدا ساده به نظر می‌رسد امّا متاسفانه در عمل، شاهد فقدان این ارتباط‌شناسی در کلان حوزه‌های علمی هستیم. «شوری» به مثابه‌ی یک ویژگیِ «طبیعی» و «شورورزی» به عنوان یک «فناوری»- ...
بیشتر
ایده‌ی اصلی این مقاله بر اهمیت روابط حوزه‌های «طبیعی و انسانی» از دو منظر «دانشی» و «زیست‌بوم‌شناسی» است که هر چند در ابتدا ساده به نظر می‌رسد امّا متاسفانه در عمل، شاهد فقدان این ارتباط‌شناسی در کلان حوزه‌های علمی هستیم. «شوری» به مثابه‌ی یک ویژگیِ «طبیعی» و «شورورزی» به عنوان یک «فناوری»- که حاصل تدابیر انسانی است- در یک زیست‌بوم معین(ایران)، مورد نیاز و پرسش می‌باشد، هر چند شرایط جدیدِ حاصل از مداخلات بدون توجه به توانهای محیطی، شرایط متفاوتی را به وجود آورده، امّا همچنان این پرسش قابل طرح است که این ارتباط «طبیعی و انسانی»، دارای چه پیشینه و حال، و لذا آیندهای خواهد بود؟ با رجوع به سوابقِ اجتماعی-فنی و خاکی-گیاهی در زیست‌بوم ایران، نشان داده شده است که این ارتباط در گذشته به نحو مناسبی برقرار بوده، به نحوی که می‌توان به استناد آگاهی و عملکرد پیشینیان، از جامعهی شورورز و لذا تواناییِ کار با شوری در قالب فناوری شورورزی سخن گفت. نکتهی کلیدی برای درک، طراحی و اجرایِ شورورزی نوین، توجه مجدد به روابط حوزه‌های «طبیعی و انسانی» از منظر «دانشی» در «زیستبومی مشخص» می‌باشد که «مطالعات زیست‌بوم‌شناسی ایران» نامیده شده است
مهجبین ردایی؛ اسماعیل صالحی؛ شهرزاد فریادی؛ محمدرضا مثنوی؛ لعبت زبردست
چکیده
غفلت از شاخص‌های بنیادین اکولوژیک شهری منجر کاهش تاب‌آوری در برابر تغییر شرایط محیطی می‌شود. سیستم‌های اجتماعی- اکولوژیک کهن نتایج چندین هزاره مداخلات درسیمای سرزمین و ذخیره‌گاهی ارزشمند از تجربیات موفق و ناموفق است که می‌تواند به عنوان محرک یا بازدارنده تصمیمات در فرایندهای برنامه‌ریزی آتی عمل نماید. هدف مطالعه حاضر استنتاج ...
بیشتر
غفلت از شاخص‌های بنیادین اکولوژیک شهری منجر کاهش تاب‌آوری در برابر تغییر شرایط محیطی می‌شود. سیستم‌های اجتماعی- اکولوژیک کهن نتایج چندین هزاره مداخلات درسیمای سرزمین و ذخیره‌گاهی ارزشمند از تجربیات موفق و ناموفق است که می‌تواند به عنوان محرک یا بازدارنده تصمیمات در فرایندهای برنامه‌ریزی آتی عمل نماید. هدف مطالعه حاضر استنتاج اصول و قواعد عقلانیت اکولوژیک حاکم بردالان‌های جریان باد و ارائه راهبردهای ساختاری-عملکردی در شبکه‌های اکولوژیک شهرهای کهن کویری (شهر یزد به عنوان مورد مطالعاتی) به منظور ارتقاء تاب‌آوری است. روش تحقیـق بـر مبنـای تحلیـل محتـوای ادبیـات موضوع، به بازبینی اهمیت دالان‌های اکولوژیک در ارتقاء تاب‌آوری شهری، استنتاج اصول عقلانیت اکولوژیک می‌پردازد و سـپس با تحلیـلی اکتشـافی، اصول و قواعد عقلانیت اکولوژیک حاکم بر شبکه‌های دالانی جریان باد در شهر یزد، در سه مقیاس کلان (شهری-فراشهری)، میانی (محله‌ای) و خرد (بناهای ساختمانی) بازشناسی می‌شود. نتایج مطالعه حاکی از آن است که الگوهای ساختاری-عملکردی، موقعیت قرارگیری و جهت گیری، تناسبات و نظم هندسی، اتصالات و ارتباطات، جنس و رنگ مصالح، تنوع ساختاری-عملکردی و ترکیب ساختاری-عملکردی در دالان‌های جریان باد و راهبردهای بازآفرینی ساختاری-عملکردی مبتنی بر عقلانیت اکولوژیک در شبکه‌های دسترسی و دالان‌های شهری از اهمیت قابل توجهی در ایجاد شبکه‌های اکولوژیک و ارتقاء تاب‌آوری برخوردار است.
مهجبین ردایی؛ اسماعیل صالحی؛ حسن مقدم؛ فرود آذری دهکردی؛ مهشید ردایی
چکیده
نظام‌های ساختاری، عملکردی و مدیریتی پایدار و یکپارچه منابع آبی با تأکید بر درک پـویـایی، تعامل و هم تکاملی نظام‌های پیوسته انسان-آب، مفاهیمی نظیر هیدرولوژی محیط‌زیستی، هیدرولوژی اجتماعی، جامعهشناسی آب و... را خلق کرده‌اند. سیر تکاملی علم هیدرولوژی مبتنی بر تئوری سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیک با چالش‌های متنوع از جمله حلقه مفقوده ...
بیشتر
نظام‌های ساختاری، عملکردی و مدیریتی پایدار و یکپارچه منابع آبی با تأکید بر درک پـویـایی، تعامل و هم تکاملی نظام‌های پیوسته انسان-آب، مفاهیمی نظیر هیدرولوژی محیط‌زیستی، هیدرولوژی اجتماعی، جامعهشناسی آب و... را خلق کرده‌اند. سیر تکاملی علم هیدرولوژی مبتنی بر تئوری سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیک با چالش‌های متنوع از جمله حلقه مفقوده سرمایه اجتماعی، مدیریت محلی و بازآفرینی عقلانیت اکولوژیک حاکم بر نظام منابع مشترک روبرو است که ضرورت شناخت تعامل معنایی و هم‌تکاملی عقلانیت اکولوژیک و هیدرولوژی اجتماعی را ایجاب می‌کند. پژوهش حاضر، توصیفی-تحلیلی با هدف تدوین چارچوب مفهومی بسط سیر تکاملی هیدرولوژی اجتماعی مبتنی بر بنیان فکری عقلانیت اکولوژیک حاکم بر میراث آبی کهن است. تحلیل وجوه اشتراک و افتراق عقلانیت اکولوژیک و هیدرولوژی اجتماعی و مسیرهای مطالعاتی آنها مبتنی بر تحلیل مقایسهای انجام شد. نتایج بر تحقق بینش جدید در پرتو عقلانیت اکولوژیک تأکید دارد که ضمن پیوند رویکردهای رویه‌ای و محتوایی، چارچوبی را برای هم تکاملی نظام‌های پیوسته، همراه با پتانسیل درک کامل پیچیدگیها، ارتباطات و بازخوردها، تبدیل تناقظات به تعاملات، تحلیل وقایع گذشته، تقویت مشارکت گروه‌های ذینفع و ذینفوذ، پیش‌بینی پیامدهای درازمدت تصمیمات امروز فراهم آورد و فرایندهای سیاست‌گذاری، تصمیم‌سازی و تدوین راهبردهای مدیریتی کارآمد در مقیاس‌های متنوع محلی، ملی، منطقه‌ای را تسهیل نماید.
مالک شعاعی
چکیده
تقویم مرسوم در بین مردم کُرد از منظر: نام‌گذاری ماه ها، وجه تسمیه، مناسبت های بی‌شمار، همخوانی با طبیعت و شرایط آب و هوایی، اندیشه‌های اسطوره‌ای و دینی و ... متمایز از تقویم سایر اقوام ایرانی است. در این فرهنگ، همچون تقویم جلالی، سال به چهار فصل و دوازده ماه و هر ماه به سی روز تقسیم می‌شود اما آغاز سال این مردم با تقویم شمسی متفاوت ...
بیشتر
تقویم مرسوم در بین مردم کُرد از منظر: نام‌گذاری ماه ها، وجه تسمیه، مناسبت های بی‌شمار، همخوانی با طبیعت و شرایط آب و هوایی، اندیشه‌های اسطوره‌ای و دینی و ... متمایز از تقویم سایر اقوام ایرانی است. در این فرهنگ، همچون تقویم جلالی، سال به چهار فصل و دوازده ماه و هر ماه به سی روز تقسیم می‌شود اما آغاز سال این مردم با تقویم شمسی متفاوت است. فصل پاییز در آن مقدم بر فصل تابستان است. نام ماههای دوازدهگانهی آن به ترتیب؛ گییا باریک، گییا جیـ̌مان، نوروز مانگ، کهو کیـ̌ـر، گهنیـ̌ـم دیـ̌رهو، پیوش پهر، گا قوˇر، میوه رهسان، ئاخیـ̌ریˇ سهردهوا، وهلنگ ریزان، مانگی̌ سی̌یه و خاکه لیوه است که همگی بنیادی برخاسته از قاموس گاه‌شماری دارند و در هر یک از این ماهها، مناسبتهای مختلفی وجود دارد که مبتنی بر تکرار، شرایط جوی و اقلیمی است. این مقاله بر آن است با روش تلفیقی (کتابخانه‌ای میدانی) و به شیوهی تحلیلی ـ توصیفی مبانی گاه‌شماری کردی را تشریح نماید. این امر بیان گر پیشینه ی و تقویم غنی مردم این فرهنگ است و ریشه یابی این تقویم در تاریخ و فرهنگ ایران شاید نتایج ارزنده ای به بار آورد.
محمدحسین پاپلی یزدی
چکیده
بی‌شک مهم‌ترین وظیفه در دامداری سنتی بر عهده چوپان است،زیرا بدون چوپان دامداری سنتی امکان ندارد. در سال‌های اخیر چوپان و به‌ویژه چوپان خوب نایاب شده است و به همین علت دامداری با مشکلاتی اساسی روبروست. نگارنده دامدارانی را می‌شناسد که به علت کمبود چوپان، دامداری را رها کرده‌اند. کسانی که با دامداری سروکار ندارند تصور می‌کنند که ...
بیشتر
بی‌شک مهم‌ترین وظیفه در دامداری سنتی بر عهده چوپان است،زیرا بدون چوپان دامداری سنتی امکان ندارد. در سال‌های اخیر چوپان و به‌ویژه چوپان خوب نایاب شده است و به همین علت دامداری با مشکلاتی اساسی روبروست. نگارنده دامدارانی را می‌شناسد که به علت کمبود چوپان، دامداری را رها کرده‌اند. کسانی که با دامداری سروکار ندارند تصور می‌کنند که هرکس می‌تواند کار چوپان را بر عهده بگیرد و یا هر دامداری چوپان است؛ درحالیکه ممکن است کسی جزو عشایر باشد و ۵۰ سال هم دامداری کرده باشد ولی «چوپانی» نداند؛چرا که چوپانی کاری ست تخصصی. وقتی چوپان ناوارد گله را هدایت کند، گوسفندمرگی،گرگ زدگی،کاهش کیفی و کمی شیر،روغن،پشم و پوست،گوشت و تخریب مرتع حتمی است.در دامداری سنتی چوپان نقش اجتماعی مهمی بر عهده دارد؛او واسطهالعقد افراد محله (ملّه- مال-بینه) است. به‌طور سنتی چوپان یک ساله گرفته می‌شود. درست در موقع تشکیل گله و محله چوپان استخدام می‌شود و همه افراد محله میبایست مزد چوپان را به نسبت تعداد دامهایشان بپردازند. در این مقاله سعی شده است به مهم‌ترین تحول ایجادشده در روابط بین چوپان و مالکان گوسفندان، که پولی شدن مزد چوپان است، پرداخته شود .
دانش بومی
علی نقی گویا؛ حسین بارانی؛ احمد عابدی سروستانی
چکیده
دانش بومی ﺷﺘﺮداری در مناطق بیابانی ﯾﮑﯽ از آن ﻣﻘﻮله هایی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎوﺟﻮد ﻗﺪﻣﺖ و اﻧﺤﺼﺎرﺗﻘﺮﯾﺒﯽ آن در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﭼﻮن اﯾﺮان ﭼﻨﺪان ﮐﻪ باید ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮردبررسی قرارنگرفته است. هدف این تحقیق شناسایی دانش بومی شترداری در قلمرو عشایر ایل کلکویی در دشت مسیله استان قم بوده که دارای سابقه دیرینه شترداری در این ...
بیشتر
دانش بومی ﺷﺘﺮداری در مناطق بیابانی ﯾﮑﯽ از آن ﻣﻘﻮله هایی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎوﺟﻮد ﻗﺪﻣﺖ و اﻧﺤﺼﺎرﺗﻘﺮﯾﺒﯽ آن در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﭼﻮن اﯾﺮان ﭼﻨﺪان ﮐﻪ باید ﺷﺎﯾـﺴﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻮردبررسی قرارنگرفته است. هدف این تحقیق شناسایی دانش بومی شترداری در قلمرو عشایر ایل کلکویی در دشت مسیله استان قم بوده که دارای سابقه دیرینه شترداری در این منطقه می باشند. شیوه دستیابی به داده ها به ﺻﻮرت ﻣﯿﺪاﻧﯽ با حضور مستمر بین عشایر ایل کلکویی به شیوه مصاحبه(پرسش و پاسخ)، مشاهده، فیلمبرداری و عکسبرداری طی سه سال صورت گرفته است همچنین علاوه بر مصاحبه‌های انفرادی با شترداران بومی و خبرگان عشایر به منظور گردآوری داده ها و آگاهی به دانش بومی شترداران از مصاحبه های گروهی نیز استفاده به عمل آمده است . اطلاعات براساس همگرایی و واگرایی طبقه بندی شده است یافته ها شامل دانش بومی مربوط به نام‌گذاری ، نشانه گذاری، جایگاه شتر، ویژگی شتر خوب و تولید مثل بین عشایر ایل کلکویی بوده است. نتایج تحقیق در قلمرو عشایر ایل کلکوئی نشان داد ایشان در امر شترداری از دانش بومی و تجربه شغلی گسترده ای برخوردارند .
دانش بومی
عاطفه فاضل؛ مهدی رازانی
چکیده
تحقیق حاضر باهدف بازسازی فناوری ساخت سفال نقش کنده نوع آقکند به روش تجربی تحلیلی به بررسی سفال نقش کنده قرون میانی دوره اسلامی می پردازد. براساس مطالعات اسنادی -کتابخانه‌ای و تحلیلی بر مبنای مطالعه برروی نمونه‌های بدست آمده ازسفال معروف به نوع آقکند برای پاسخگویی به سؤالاتی ازجمله 1-فرآیند شکل گیری و تحولات سفال نقش کنده تا دوران ...
بیشتر
تحقیق حاضر باهدف بازسازی فناوری ساخت سفال نقش کنده نوع آقکند به روش تجربی تحلیلی به بررسی سفال نقش کنده قرون میانی دوره اسلامی می پردازد. براساس مطالعات اسنادی -کتابخانه‌ای و تحلیلی بر مبنای مطالعه برروی نمونه‌های بدست آمده ازسفال معروف به نوع آقکند برای پاسخگویی به سؤالاتی ازجمله 1-فرآیند شکل گیری و تحولات سفال نقش کنده تا دوران اوج آن به چه صورت بوده است؟ 2-باتوجه به مطالعه نمونه هاودر رابطه بافرایند فنی سفال نقش کنده نوع آقکند چگونه می‌توان مراحل ساخت آن را احیا نمود؟ اقدام شده است. درهمین راستاتاریخچه و فنون سفال نقش کنده وتحولات آن درایران، مراحل ساخت سفال نقش‌کنده، با تأکید بر پانزده نمونه از سفال نوع آقکندصورت گرفته است. از آزمایش‌های تجربی جهت نمونه‌سازی و آزمون بدنه‌ی سفال و لعاب، براساس مشاهدات مجموعه سفال‌های آقکندوهمچنین تحلیل مطالعات در رابطه باروش ساخت و لعاب مصرفی استفاده شده است. در بخش بازسازی، مرحله‌ی ساخت مجدد بدنه، گلابه و لعاب‌ها مورد آزمایش و تحلیل قرارگرفته است. نتایج نشان دادبادر نظر گرفتن مواردی از قبیل هماهنگی بدنه رسی، هماهنگی گلابه سفید با لعاب رنگی و هماهنگی لعاب رنگی با پوشش لعاب شفاف بر بدنه وکنترل فرمول و مقادیرمواد، می‌توان لعاب موردنظر را بازسازی نمود.
احمد اصغریان جدی؛ سید احسان میرهاشمی روته
چکیده
دفاع شامل دو وجه عامل و غیرعامل بوده که نوع اول مرتبط با سلاح‌های جنگی و نوع دوم، مجموعۀ تمهیداتی است که آسیب‌پذیری مجتمع‌های زیستی را در مقابل تهاجم به حداقل می‌رساند. محدودۀ این پژوهش بررسی پدافندغیرعامل در گذشته تاریخی ایران را در برگرفته و هدف از این نوشتار، نشان دادن چگونگی اجرای این تمهیدات در گذشته تاریخی ایران و در برخی ...
بیشتر
دفاع شامل دو وجه عامل و غیرعامل بوده که نوع اول مرتبط با سلاح‌های جنگی و نوع دوم، مجموعۀ تمهیداتی است که آسیب‌پذیری مجتمع‌های زیستی را در مقابل تهاجم به حداقل می‌رساند. محدودۀ این پژوهش بررسی پدافندغیرعامل در گذشته تاریخی ایران را در برگرفته و هدف از این نوشتار، نشان دادن چگونگی اجرای این تمهیدات در گذشته تاریخی ایران و در برخی موارد، چگونگی بهره‌گیری روش‌های نوین جنگی از این ایدههاست. دانش بومی در هر حیطه، به راهحلهای تجربی انسان برای حل مسائل بر پایۀ آموزههایی از گذشتگان گفته می‌شود که در هر محیطی با توجه به شرایط ویژۀ آن، می‌تواند متفاوت باشد. در حوزۀ دفاع نیز با وجود بهره‌گیری جنگهای امروزی از سلاح‌های مدرن، بسیاری از ایدههای گذشتگان قابل ارتقا و استفاده است. برای نیل به هدف مذکور الزامات معماری پدافندغیرعامل تبیین شده و ریشههای آن در گذشتۀ ایران بررسی میگردد و در مواردی نوع الگو برداری کشورهای دیگر از روشها و ریشههای گذشته بررسی شده است که این مورد در واقع کاربرد عملی این پژوهش است. ماحصل این ریشهیابی کمک به بومی نمودن مبحث دفاع غیرعامل و استفاده از تجربیات پیشین در طرح-های آمایش دفاعی کلان است.
محمدحسین پاپلی یزدی؛ فاطمه وثوقی
چکیده
برخلاف موتور پمپ که یک پدیدۀ تکنولوژیکیِ وارداتی ، صادراتی و استاندارد و دارای یک ساختار قابل‌تولید انبوه و کپی‌برداری است، قنات پدیده ای است سنتی و بومزاد که ابزارهای آن نیز دست ساز و متعلق به دوره پیشامدرن است.ابزارهای قنات قابل تولید انبوه نیستند.ساخت برخی از ابزارهای قنات از عهده خبرگان محلی برمی‌آید ، اما ...
بیشتر
برخلاف موتور پمپ که یک پدیدۀ تکنولوژیکیِ وارداتی ، صادراتی و استاندارد و دارای یک ساختار قابل‌تولید انبوه و کپی‌برداری است، قنات پدیده ای است سنتی و بومزاد که ابزارهای آن نیز دست ساز و متعلق به دوره پیشامدرن است.ابزارهای قنات قابل تولید انبوه نیستند.ساخت برخی از ابزارهای قنات از عهده خبرگان محلی برمی‌آید ، اما ساخت برخی از ابزارهای قنات به خبرگی، تخصص و مسئولیت بیشتر نیاز دارند و نمی‌توانند در همان روستا و منطقه و شهر محل قنات تولید شوند. یعنی تولید ابزارهای قنات به سه دسته کلی تقسیم می شوند:نخست ابزارهایی که سلامت و جان مقنی و همکاران او وابسته به آن است و با بروز مشکل در آن ابزار جان افراد به مخاطره می‌افتد.دوم ابزارهایی که با وجود اهمیت بسیار آنها، بروز مشکل در آنها به‌طور مستقیم و فوری جان افراد را به خطر نمی اندازد و سوم ابزارهایی که کارگذاری آن در قنات برای طولانی مدت است . در این نوشتار منظور توضیح چگونگی ساخت ابزاری که در این زنجیره هستند نیست زیرا دیگران بهاندازه کافی درباره این ابزار توضیح دادهاند؛ در اینجا مقصود توضیح مواردی برای فهم فرهنگی و تمدنی از این ابزار و طرح پرسشهایی در این زمینه است.
جواد صفی نژاد
چکیده
چکیده قوم کهن لُر شاخه‌ای از عشایر ایران می‌باشند، که از فراز و نشیب تاریخ عبور نموده، از وسعت قلمرو تاریخی آنها به مراتب کاسته شده با وجود این امروزه در پهنه‌ای به وسعت حدود 000/123 کیلومتر مربع، در غرب، مرکز و مناطقی از سواحل شمالی خلیج فارس پراکنده‌اند، اینان به دو شاخه لر بزرگ و لر کوچک تقسیم می‌گردند و رود دز، مرز بین قلمرو سکونت ...
بیشتر
چکیده قوم کهن لُر شاخه‌ای از عشایر ایران می‌باشند، که از فراز و نشیب تاریخ عبور نموده، از وسعت قلمرو تاریخی آنها به مراتب کاسته شده با وجود این امروزه در پهنه‌ای به وسعت حدود 000/123 کیلومتر مربع، در غرب، مرکز و مناطقی از سواحل شمالی خلیج فارس پراکنده‌اند، اینان به دو شاخه لر بزرگ و لر کوچک تقسیم می‌گردند و رود دز، مرز بین قلمرو سکونت گاه این دو شاخه را مشخص می‌دارد، هر یک از رده‌های این قوم دارای زندگی بسته‌ای در کوهستان‌های مرکزی ایران بوده، که فرهنگ کهنی با پدیده‌های شگرف مبتنی بر قوانین و ابداعات درونی بر آن حکم فرما است و هنوز این پدیده‌های درونی رده‌های مختلف را در زندگی روزمره تاریخی آنها حدوداً مشاهده می‌کنیم. یکی از این پدیده‌های کهن تاریخی، پدیده ارتباطی است جهت تصمیم‌گیری فرماندهی رده‌ها که با شیوه حیاتِ زیستی آنها ارتباط تنگاتنگی دارد چون رده‌های گسترده و پراکنده آنها در تپه ماهور‌ها و دره‌های کوهستانی بایستی از مرکزی حمایت شوند که نیازهای خود را در رابطه با رویدادهای طبیعی و انسانی از آن مرکز خواستار گردند. اطلاع رسانی گفتاری صوتی سنتی یکی از این نیازها است که دارای قوانین و انواع مختلفی است که هر کدام در بردارنده محتوایی و دارای مفاهیم ویژه‌ای می‌باشند و به شیوه‌ای بیان می‌گردند و همگان وظیفه عضوی، محلی، عرفی و تابعیت‌ای دارند که در انتقال این گفتارهای سنتی مشارکت نموده و به وظایف رده‌ای خود عمل نمایند. در این مقاله سعی بر آن بوده که گوشه‌هایی از این رویدادهای سنتی را در پهنه لر بزرگ به ویژه لرهای بختیاری، بویراحمد و بهمئی بیان کرده و شرحی از آن را بازگو نموده باشد.
محمد رحیم فروزه؛ غلامعلی حشمتی؛ حسین بارانی
چکیده
دانش بومی بخشی از فرهنگ یک سرزمین است که شیوه‌هایی از چگونگی سازگاری یک جامعه نسبت به شرایط زیست بوم را دربرمی‌گیرد. ثبت و جمع‌آوری این دانش اغلب به عهده مردم نگاران است. یکی از زمینه‌های کارآمد در پژوهش‌های مردم نگارانه ثبت دانش بومیان در زمینه طبخ غذا با استفاده از گیاهان مختلف در محل زیست آنهاست که امری کاملا درگیر با مسائل اجتماعی ...
بیشتر
دانش بومی بخشی از فرهنگ یک سرزمین است که شیوه‌هایی از چگونگی سازگاری یک جامعه نسبت به شرایط زیست بوم را دربرمی‌گیرد. ثبت و جمع‌آوری این دانش اغلب به عهده مردم نگاران است. یکی از زمینه‌های کارآمد در پژوهش‌های مردم نگارانه ثبت دانش بومیان در زمینه طبخ غذا با استفاده از گیاهان مختلف در محل زیست آنهاست که امری کاملا درگیر با مسائل اجتماعی و فرهنگی است و به همین دلیل موضوع کار مردم نگاری و مردم شناسی نیز می‌باشد. در این تحقیق که در مرتع دیلگان استان کهگیلویه وبویراحمد صورت گرفت، ابتدا گیاهانی که تمام یا بخشی از اندام آنها به عنوان غذای اصلی یا طعم دهنده مورد استفاده بود، شناسایی گردید. این گیاهان فرم‌های رویشی مختلف درختی، بته و علفی را دربرداشته و شامل میوه درختان، برگ، ساقه گل دهنده و پیاز گیاهان علفی و بته‌ای بودند. در ادامه با استفاده از مصاحبه باز و مشاهده مشارکتی نام و شیوه طبخ خوراک‌های محلی تهیه شده توسط عشایر منطقه جمع آوری شد. در مجموع 21 گیاه خوراکی شناسایی و شیوه طبخ 24 نوع غذا ثبت و مکتوب گردید. نتایج این بررسی مبین آن است که یکی از جلوه‌های کارآمد و سرشار از تنوع زندگی عشایری، استفاده از گیاهان مختلف در تهیه غذاهای سنتی بوده که توسط مادران ایل نسل به نسل و سینه به سینه تاکنون منتقل شده است. تهیه بخش اعظمی از خوراکی‌های فراهم شده در خانوار عشایری به گونه‌ای است که در اغلب آنها گیاهان بخش اصلی را تشکیل داده و یا به عنوان طعم دهنده مورد استفاده واقع می‌شوند.
محمد رحیم فروزه؛ غلامعلی حشمتی؛ حسین بارانی
چکیده
دانش بومی شیوه‌های یادگیری، فهم و نگرش به جهان است که نتیجه سال‌ها تجربه و مشکل‌گشایی بر اساس آزمون‌وخطا به‌وسیله گروه‌هایی از مردم در حال فعالیت می‌باشد که منابع در دسترس را در محیط خود بکار برده و تجربه کرده‌اند. بهره‌برداران مرتع، اعم از جامعه عشایری و روستایی در ایران، از سالیان بسیار دور اندوخته‌های ارزشمندی در زمینه ...
بیشتر
دانش بومی شیوه‌های یادگیری، فهم و نگرش به جهان است که نتیجه سال‌ها تجربه و مشکل‌گشایی بر اساس آزمون‌وخطا به‌وسیله گروه‌هایی از مردم در حال فعالیت می‌باشد که منابع در دسترس را در محیط خود بکار برده و تجربه کرده‌اند. بهره‌برداران مرتع، اعم از جامعه عشایری و روستایی در ایران، از سالیان بسیار دور اندوخته‌های ارزشمندی در زمینه دانش بومی مدیریت مرتع دارند که جزء پتانسیل‌های فرهنگی و سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی این جامعه کهن به شمار می‌روند. بنابراین در این تحقیق به بررسی مبانی تقسیم‌بندی و نام‌گذاری اجزای محیط در مرتع دیلگان به‌عنوان عاملی مهم در نظام‌های طبقه‌بندی عرصه‌های مرتعی از منظر دانش بومی پرداخته شد. گردآوری اطلاعات از طریق مصاحبه در محل زندگی عشایر و مشاهده مشارکتی بر اساس روش پیمایشی صورت پذیرفت. از اطلاعات کسب‌شده از شیوه‌های متفاوت مصاحبه، فیش‌برداری شده و استخراج مفاهیم کلیدی از دانش روایی بومیان صورت گرفت. نتایج این بررسی گویای آن است که عشایر دارای مشاهداتی زیرکانه و دقیق در مورد نظام‌های طبقه‌بندی شده‌اند که کاملاً با شرایط محلی مطابقت دارد. چنان که ایشان برای هریک از اجزای طبیعت پیرامون خود طبقه‌بندی‌های مجزایی قائل بودند. بر این اساس ایشان عرصه مرتع را بر مبنای شکل ناهمواری، دما، پوشش گیاهی، خاک، منابع آب، کاربری اراضی و راههای دسترسی تقسیم‌بندی نموده و برای هر یک نام و تعریف مجزایی قائلند. این اجزا به‌گونه‌ای نام‌گذاری و تعریف گردیده است که برای اکثر قریب به‌اتفاق مردم بومی، دارای مفاهیمی کاربردی و شناخته شده است چنان که هرچند که این مفاهیم به‌عنوان منابع مکتوب درجایی ثبت نگردیده، اما اشتراک‌های فرهنگ زیست‌محیطی آنچنان در نام‌گذاری هریک از اجزای زیست‌بوم لحاظ گردیده که برای اکثر مردمان ساکن در عرصه مورد مطالعه، ذکر نام‌های اجزای طبیعت، مفاهیمی مشترک را به ذهن متبادر می‌سازد.
حسین میرزائی
چکیده
انسان‌شناسی از ابتدای پیدایش دانشگاهی خود به امر سلامت، بهداشت، بیماری، مداوا و به‌طور کلی امور پزشکی توجه ویژه داشته و به‌مرور حوزه دقیقی از انسان‌شناسی را به این امور اختصاص داده است. هدف اصلی این رشته یافتن درک مناسب از عواملی است که بر بهداشت، تجربه و شیوع بیماری، پیشگیری و درمان بیماری، روال‌های شفادهی، پیوندهای اجتماعی ...
بیشتر
انسان‌شناسی از ابتدای پیدایش دانشگاهی خود به امر سلامت، بهداشت، بیماری، مداوا و به‌طور کلی امور پزشکی توجه ویژه داشته و به‌مرور حوزه دقیقی از انسان‌شناسی را به این امور اختصاص داده است. هدف اصلی این رشته یافتن درک مناسب از عواملی است که بر بهداشت، تجربه و شیوع بیماری، پیشگیری و درمان بیماری، روال‌های شفادهی، پیوندهای اجتماعی در مدیریت درمان اثر گذارند. این مقاله در پی آن است که مکانیسم‌های پیشگیری و درمان سنتی را در بین مهاجران شناخته و اثرات آن را در مواجه با نظام پزشکی مدرن ایران بررسی کند. با استفاده از روش مردم‌نگارانه برای گردآوری داده، یعنی بهره‌گیری از مطالعات اسنادی، مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساختاریافته و مشاهده‌های‌حین‌مشارکت و همچنین یادداشت‌های شخصی در زمین پژوهش «شهرک قائم قم»، پژوهشگر توانسته داده‌های دست‌اولی را گردآوری و تحلیل کند. داده‌های این پژوهش عمدتا در تابستان 1397 گردآوری شده و نمونه‌گیری‌ها بر مبنای الزام‌های نظری کار و به صورت هدف‌مند صورت‌بندی شده‌اند. در ابتدا به بیماری‌های شایع بین مهاجران پرداخته و سپس به مواجه مهاجران با این امور پزشکی بر مبنای باورهای سنتی و فرهنگی آنان اشاره خواهد شد. پیشگیری و درمان‌های سنتی در بین مهاجران افغانستانی در ایران بیش از درمان‌های مدرن بر صحنه زندگی روزمره آنان حاضر است.
