نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

2 استاد مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

3 دانشیار مرتعداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

دانش بومی بخشی از فرهنگ یک سرزمین است که شیوه‌هایی از چگونگی سازگاری یک جامعه نسبت به شرایط زیست بوم را دربرمی‌گیرد. ثبت و جمع‌آوری این دانش اغلب به عهده مردم نگاران است. یکی از زمینه‌های کارآمد در پژوهش‌های مردم نگارانه ثبت دانش بومیان در زمینه طبخ غذا با استفاده از گیاهان مختلف در محل زیست آنهاست که امری کاملا درگیر با مسائل اجتماعی و فرهنگی است و به همین دلیل موضوع کار مردم نگاری و مردم شناسی نیز می‌باشد. در این تحقیق که در مرتع دیلگان استان کهگیلویه وبویراحمد صورت گرفت، ابتدا گیاهانی که تمام یا بخشی از اندام آنها به عنوان غذای اصلی یا طعم دهنده مورد استفاده بود، شناسایی گردید. این گیاهان فرم‌های رویشی مختلف درختی، بته و علفی را دربرداشته و شامل میوه درختان، برگ، ساقه گل دهنده و پیاز گیاهان علفی و بته‌ای بودند. در ادامه با استفاده از مصاحبه باز و مشاهده مشارکتی نام و شیوه طبخ خوراک‌های محلی تهیه شده توسط عشایر منطقه جمع آوری شد. در مجموع 21 گیاه خوراکی شناسایی و شیوه طبخ 24 نوع غذا ثبت و مکتوب گردید. نتایج این بررسی مبین آن است که یکی از جلوه‌های کارآمد و سرشار از تنوع زندگی عشایری، استفاده از گیاهان مختلف در تهیه غذاهای سنتی بوده که توسط مادران ایل نسل به نسل و سینه به سینه تاکنون منتقل شده است. تهیه بخش اعظمی از خوراکی‌های فراهم شده در خانوار عشایری به گونه‌ای است که در اغلب آنها گیاهان بخش اصلی را تشکیل داده و یا به عنوان طعم دهنده مورد استفاده واقع می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

 
-  بلوکباشی، علی. (1392)، آشپزوآشپزخانه: پژوهشیانسان‌شناختیدرتاریخاجتماعیهنرآشپزی، تهران: جاوید.
-  حسن‌زاده، علی‌رضا. (1387)، خوراکوفرهنگ، تهران: مهرنامگوسازمانمیراثفرهنگی.
-  طیبی، حشمت‌اله. (1380)، مبانی جامعه‌شناسی ایلات‌وعشایر. انتشارات دانشگاه تهران.
-  عمادی، محمدحسین و عباسی، اسفندیار. (1378)، حکمت دیرین در عصر نوین: کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار. انتشارات مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی، تهران: وزارت جهاد کشاورزی.
-  غفاری، یعقوب. (1391)، غذاهای سنتی مردم بومی استان کهگیلویه و بویراحمد. اصفهان، انتشارات بهتا پژوهش.
-  فاضلی، نعمت‌الله. (1392)، پشتدریاهاشهریاست: فرایندها، روش‌هاوکاربردهایمردم‌نگاریشهری، تهران: تیسا.
-  گوهریان، پریا. (1388)، سفره‌هایآسمانی: سفره‌هاینذریایرانیان، همدان:‌هانی.
-  ایزدی جیران، اصغر. (1392)، چشیدن مناسک: مردم‌نگاری حسی غذای نذری در تهران. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 2.
-  بارانی، حسین؛ بهمنش، بهاره و شهرکی، محمدرضا. (1390)، دانش بومی گیاه‌شناسی گیاهان دارویی منطقه چهارباغ از مراتع استان گلستان. فصلنامه دانش بومی، 2.
-  بوذرجمهری، خدیجه و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. (1384)، تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه پایدار. فصلنامه مدرس علوم انسانی، 1.
-  بوذرجمهری، خدیجه. (1382)، جایگاه دانش بومی در توسعه روستایی پایدار. مجله جغرافیا و توسعه، 1.
-  حاجی علی محمدی، هما.، تقوی شیرازی، مریم و قربانی، عبدالباسط. (1385)، اطلس مردم گیاه‌درمانی ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، 34 و 35.
-  دهکردی، نصراله؛ نوروزی، مصطفی و صفایی عزیز، علی. (1391)، جمع‌آوری و بررسی مصارف سنتی منتخبی از گیاهان شهر جندق. مجله طب سنتی اسلام و ایران، 1.
-  ذوالفقاری، بهزاد؛ صادقی، مسعود؛ تیری، ایمان و یوسف علی تبار، مقداد. (1391)، جمع‌آوری، شناسایی و بررسی مصارف سنتی منتخبی از گیاهان شهر بابل. مجله طب سنتی اسلام و ایران، 1.
-  شیبانی، سیمین. (1381)، » سفرهایرانی«، ایران‌شناسی، 56.
-  علیزادهاقدم، محمدباقر. (1391)، » تحلیلجامعه‌شناختیسبکغذاییشهروندانتبریزی«، رفاه اجتماعی، 12.
-  فرهادی، کاوه و سالمی قمصری، مرتضی. (1393)، مدیریتدانشنگهداریخوراکدرایران. موردمطالعه: طبقه‌بندیسنتیخوراک، دوفصلنامهدانش‌هایبومیایران، 1.
-  فرهادی، مرتضی. (1385)، گیاه مردم‌نگاری با چکیده و نمونه‌هایی از گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودروی کمره. فصلنامه علوم اجتماعی، 34 و 35.
-  قادر زاده، امیدوغلامی، احمد. (1392)، » مطالعهکیفیدلالت‌هایمعناییغذاوتناولآننزدزنان. «زن درتوسعهوسیاست، 11.
-  مقصودی، منیژه؛ پارسا پژوه، سپیده. (1390)، گیاه قوم‌شناسی منطقه پس قلعه در شمال شهر تهران، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 2.
-  میردیلمی، سیده زهره؛ حشمتی، غلامعلی؛ بارانی، حسین. (1389)، مطالعهاتنوبوتانیواتنواکولوژیگونه‌هایداروییکچیک (مطالعهموردیمراتعکچیکدرشمالشرقاستانگلستان)، فصلنامه دانش بومی، 1.
-  وکیلیان، سیداحمد. (1385)، » گزارشهمایشسفره‌هاینذری«، فرهنگمردم، 18.
-  دیف رخش، سیده معصومه. (1391)، بررسی دانش بومی مهم‌ترین گونه‌های غیر علوفه‌ای منطقه دلی کما، استان کهگیلویه و بویراحمد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مرتع‌داری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
-  فروزه، محمدرحیم. (1393)، بررسی اتنوبوتانی و پیش‌بینی زیستگاه مطلوب برخی از گونه‌های مرتعی (مطالعه موردی مرتع دیلگان، استان کهگیلویه و بویر احمد). رساله دکتری علوم مرتع. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
-  سازمان جهاد کشاورزی استان کهگیلویه و بویراحمد، (1388)، مطالعات تفصیلی اجرایی حوزه آبخیز دیلگان.
-  Howes, D. (1991). "Sensorial Anthropology", The Varieties of Sensory Experience: A Sourcebook in the Anthropology of the Senses. In: (Ed.), Howes, D. Toronto: University of Toronto Press.
-  Warren, D., Cashman, M., and Cashman, K. (1988). Indigenous knowledge for sustainable agricultureand rural development, Gatekeeper Series, International Institute for Environment. London.
-  Howes, D. (2013). "The Social Life of the Senses", In Ars Vivendi Journal, 3.
-  Kunwar, R., and Bussmann, R.W. 2008. Ethnobotany in the Nepal Himalaya. Journal of Ethnobotany and Ethnomedicine. 24.
-  Qureshi, R., and Ghufran, M.A. (2007). Indigenous knowledge of selected medicinal wild plants of district attock, punjab, Pakistan. Pakistan Journal of Botany. 7.
-  Rajendran, S.R., and Maharajan, M. (2011). Wild Edible Plant Diversity of Kotagiri Hills a Part of Nilgiri Biosphere Reserve, Southern India. Journal of Research in Biology. 2.
-  Sutton, D. (2010). "Food and the Senses", In Annual Review of Anthropology. 39.