نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری و پژوهشگر دانش بومی
2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه خوارزمی
چکیده
هدف تحقیق حاضر آن است که نبوغ و خلاقیت جامعه عشایری را در زمینه سازگاری با محیط و حفاظت از شیر (به عنوان ماده‌ای فاسد شدنی) در مناطق پراکنده کوهستانی مورد بررسی قرار دهد؛ چگونگی تولید ایل سنگسری را شناسایی کند؛ مشتقات شیر و موارد استفاده مصرفی و دارویی آن را معرفی نماید ترانه‌های کار تولید کنندگان عشایر را به عنوان نیروی محرک تولید شناسایی نموده و قابلیت چنان نبوغی را به عنوان دانشی بومی و کاربردی در شرایط کنونی جامعه به تصویر درآورد، پژوهش به روش میدانی و با نمونه گیری هدفمند و مصاحبه با تولید کنندگان این فرآورده لبنی در ییلاق‌های ایل سنگسری انجام شده است. نتیجه نشان می‌دهد که عشایر ایل سنگسری در راستای تطابق با طبیعت و تأمین معیشت پایدار خود نبوغ قابل اعتنایی در نگهداری از تولید شیر (ماده با فساد پذیری سریع) و تهیه مشتقات مختلف از آن نشان داده‌اند و تجربه آنان به عنوان ذخیره دانایی می‌تواند در گسترش دانش امروزی مورد استفاده قرار گیرد.
کلید واژه‌ها
سازگاری محیطی، فراورده‌های لبنی، فناوری‌های بومی، ایل سنگسری.
کلیدواژه‌ها
-ابونوری، فاطمه. (۱۳۸۵)، شناخت و تحلیل دانش بومی زنان عشایر ایل سنگسری در خصوص فعالیت‌های اقتصادی خانوار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران: دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی.
- اتحادیه مرکزی تعاونی‌های عشایر ایران. (۱۳۶۲)، دامداری در ایلات ایران. آبادی گهرد یک ایشوم بچاقچی، فصلنامه کوچ، ویژه بهار.
- اعظمی سنگسری، چراغعلی. (۱۳۷۱)، تاریخ سنگسر مهدی‌شهر، تهران: مؤلف.
- اعظمی، لیلا. (۱۳۶۸)، گوت و گوه، درآمدی بر آیین چادرنشینی سنگسری‌ها، مهدی‌شهر، نامه فرهنگ ایران.
- افراخته، حسن. (۱۳۸۷)، مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های روستایی، تهران: نشر گنج هنر.
- افراخته، حسن. (۱۳۹۵)، رویکردهای برنامه‌ریزی روستایی ایران از منظر بومی‌سازی، تهران: دانشگاه خوارزمی.
-امیری اردکانی محمد و شاه ولی، منصور. (۱۳۷۸)، مبانی، مفاهیم و مطالعات دانش بومی کشاورزی، سلسله انتشارات روستا و توسعه، تهران: وزارت جهاد سازندگی، شماره 34.
-بارانی، حسین. (۱۳۸۵)، راهکارهای بومی برای تنوع بخشیدن به محصولات و کاهش ضایعات در فرآوری لبنیات. در مجموعه مقالات شانزدهمین کنگره ملی صنایع غذایی ایران، گرگان: دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
-بلندی، مرضیه؛ ا. عابدی نیا و پ. پیرانی،. (۱۳۹۰)، فرمولاسیون تولید و آنالیز پنیر عشایری آروشه، در: نخستین همایش فراملی بهینه‌سازی تولید، توزیع و مصرف در صنایع غذایی.
- پاکزادیان، حسن. (۱۳۹۵)، خورشی، لبنیات ایل سنگسری، سمنان: سمنگان.
- توحدی اوغازی، کلیم‌الله. (۱۳۶۹)، زنجیره تهیه لبنیات نزد عشایر کرد خراسان، فصلنامه عشایری ذخایر انقلاب، شماره ۱۰.
- دیگار، ژان پی یر. (۱۳۶۶)، فنون کوچ‌نشینان بختیاری، ترجمه: اصغر کریمی. مشهد: آستان قدس رضوی.
-رضوی، سید محمد؛ شاه‌حسینی، علیرضا و پارسا، اسماعیل. (۱۳۹۲)، مستندسازی دانش بومی عشایر ایل سنگسری در زمینه تهیه فرآورده‌های لبنی و ترویج یکی از دانش‌ها، سمنان: مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان.
-سعیدی، کوروش. (۱۳۹۳)، تحلیل مردم شناختی تولیدات سنتی لبنی در عشایر ایل سنگسر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده روان‌شناسی.
- شاه‌حسینی، علیرضا. (۱۳۷۹)، زنجیره تهیه لبنیات در عشایر استان سمنان. نمایه پژوهش، سال چهارم، شماره ۱۳-14.
-صادقی راد، سمیرا و بلندی، مرضیه. (۱۳۹۰)، بررسی امکان تولیدی محصول لبنی سنتی چیکو از شیر گاو و مقایسه ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی، ژئولوژیکی و حسی آن با چیکوی گوسفندی، در دومین همایش ملی علوم و صنایع غذایی قوچان.
-صادقی راد، سمیرا و بلندی، مرضیه. (۱۳۹۰)، بررسی برخی محصولات لبنی سنتی با تأکید بر تولید محصول بومی عشایر سنگسر با نام چیکو. در: همایش ملی صنایع غذایی، (فن‌آوری‌های نوین، کنترل کیفیت و بسته‌بندی مواد غذایی) قوچان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان.
-عمادی، محمدحسین و عباسی، اسفندیار. (۱۳۷۸)، حکمت دیرین در عصر نوین: کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار، جلد ۱: مبانی، مفاهیم و باورهای حاکم. سلسله انتشارات روستا توسعه: تهران: وزارت جهاد سازندگی، شماره 33.
-عواطفی همت، محمد و بازگیر، احمد. (۱۳۹۶)، دانش بومی زنان ایل پاپی شهرستان خرم‌آباد، فصلنامه پژوهشی علمی زن و توسعه، سال ۸، شماره ۳۱.
-فرهادی، کاوه و سالمی قمصری، مرتضی. (۱۳۹۳)، مدیریت دانش نگهداری خوراک در ایران، (مورد مطالعه: طبقه‌بندی سنتی خوراک) دانش بومی ایران، سال اول، شماره ۱.
- فرهادی، مرتضی. (۱۳۹۷)، انسان‌شناسی یاریگری. سمنان، حبله رود.
- فرهادی، مرتضی. (۱۳۷۸)، مردم‌نگاری دانش‌های و فرآوری‌های سنتی نان شب مردم نگاران ایران، نمایه پژوش، سال ۳، شماره ۱۱-12.
-فرهادی، مرتضی. (۱۳۷۸)، موزه‌های بازیافته، گمانه‌زنی‌هایی در فرهنگ عشایر و روستاییان سیرجان، بافت، بردسیر و شهربابک استان کرمان، کرمان: مرکز کرمان شناسی.
-فرهادی، مرتضی. (۱۳۸۲)، نگاهی به مشارکت زنان ایرانی با محور اصلی همیاری (همیاری همگرا و همیاری واگرا)، در: زن و فرهنگ. مقالاتی در بزرگداشت یک صدمین سال تولد بانو مارگات مید، تهران: نشر نی.
- فرهادی، مرتضی. (۱۳۸۶)، واره، درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون. تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کیا، صادق. (۱۳۴۵)، ماها، هنر و مردم، شماره ۴۵-46.
- گودرزی، محمدرضا. (۱۳۹۲)، پرور دیار فراموش‌شده، سمنان: حبله رود.
- لک، عظیم. (۱۳۹۳)، بررسی جامعه‌شناختی شعر و موسیقی زاگرس نشینان لُر، تهران: جامعه شناسان.
-لی، کئون. (۱۳۹۷)، تحلیل شومپیتری از هم پایی اقتصادی: دانش، خلق مسیر و تله درآمد متوسط، ترجمه: مهیار ادیبی، تهران: نشر نهادگرا.
- مرکز آمار ایران. (۱۳۸۸)، نتایج تفصیلی سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده کشور، تهران.
-مصباحیان سنگسری، عباس. (۱۳۹۰)، تهیه فرآورده‌های لبنی منحصربه‌فرد سنگسری، در: کتاب‌شناسی و چکیده مقالات اولین همایش پیشرفت پایدار مهدی‌شهر، سمنان: حبله رود.
- نوابی، ماهیار. (۱۳۸۶)، درخت آسوریک، متن پهلوی، تهران: فروهر.
- نورث، داگلاس. سی. (۱۳۹۶)، فهم فرآیند تحول اقتصادی، ترجمه: میر سعید مهاجرانی و زهرا قاضی‌زاده، تهران: نشر نهادگرا.
راویان و مصاحبه‌شوندگان
۱. سلطان پیراسته (بزرگ)، از عشایر ایل سنگسری، ییلاق ملار کوه دماوند متولد ۱۳۳۲.
۲. صبیه صفایی از عشایر ایل سنگسری ییلاق ملار کوه دماوند، متولد ۱۳۳۷.
۳. اسماعیل علمدار از عشایر ایل سنگسری ییلاق زرد کله طالقان استان البرز، متولد ۱۳۲۸.
۴. سلطان پیراسته (کوچک)، از عشایر ایل سنگسری خیل نجفدر فیروزکوه، متولد ۱۳۳۵.
۵. اسماعیل پارسا، کارشناس اداره کل امور عشایر استان سمنان، و از عشایر ایل سنگسری ییلاق ریز سر مهدی‌شهر، متولد ۱۳۳۷.
۶. بهمن نورانی، ییلاق کلارخان فیروزکوه، ایل سنگسری، متولد ۱۳۳۵.
۷. نور نساء نورانی، ییلاق کلارخان فیروزکوه، ایل سنگسری، متولد ۱۳۰۸.
۸. خیرالنساء پیراسته، ییلاق نجفدر فیروزکوه، ایل سنگسری، متولد ۱۳۳۹.
۹. معصوم پروری نژاد، ییلاق گینگ مهدی‌شهر، ایل سنگسری، متولد ۱۳۲۱.
۱۰. محمد پروری نژاد، خیل گینَگ، ایل سنگسری، متولد ۱۳۱۷.
۱۱. مهندس داریوش قربانیان، کارشناس تحقیقات جهاد کشاورزی استان سمنان شهر دیباج، متولد ۱۳۵۰.
۱۲. سید اسماعیل شعنی از عشایر چهارده کلاته (دیباج دامغان)، متولد ۱۳۲۶.
۱۳. محمد عینعلی، از دامداران ییلاق خنار امام زاده عبدالله سرخه، متولد ۱۳۴۸.
۱۴. پرویز زیاری، ییلاق کلارخان فیروزکوه، عشایر طایفه افتری، متولد ۱۳۲۹.
۱۵. حاج محمد مؤمن آبادی، دامدار، ییلاق کرک بنه فیروزکوه، متولد ۱۳۲۹.
۱۶. سید صادق نبوی چاشمی، محقق بومی، ییلاق سولا، روستای چاشم مهدی‌شهر، متولد ۱۳۳۷.
۱۷. حاج حیدر قوشه‌ای، روستای قوشه دامغان، متولد ۱۳۲۴.
۱۸. دوستعلی صالحی، روستای هیکو مهدی‌شهر، معلم بازنشسته و محقق بومی، متولد ۱۳۲۲.
۱۹. قنبر ابولی، ییلاق سله بن فیروزکوه، از عشایر کوچنده ایل الیکایی، متولد ۱۳۱۷.
۲۰. سید حسین طباطبایی، روستای سطوه شاهرود، دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، محقق فرهنگ‌عامه، متولد ۱۳۶۱.
۲۱. جواد عامری روستای طرود شاهرود، دانشجوی دکتری ادبیات فارسی، محقق فرهنگ‌عامه، متولد 1360.
۲۲. عباسعلی حیدریان روستای لاسجرد سرخه، محقق فرهنگ‌عامه، متولد ۱۳۴۷.
۲۳. سید حسین میرعماد روستای آستانه دامغان، متولد ۱۳۴۵.
۲۴. حسن صادقی فولادی، روستای فولاد محله مهدی‌شهر، متولد ۱۳۳۹.
۲۵. نساء گودرزی، ییلاق گونوسر، مهدی‌شهر، طایفه پروری، متولد ۱۳۳۵.
۲۶. اسماعیل میر نژاد، روستای دروار دامغان، متولد ۱۳۴۳.
۲۷. ایرج درویش، ییلاق چَه سَر، طایفه پروری، شهرستان مهدی‌شهر، متولد ۱۳۴۱.
۲۸. حجت‌الله حافظی، روستای اروانه سرخه، متولد ۱۳۴۷.
۲۹. حسن رئیسیان، خیل گونو سر پرور، متولد ۱۳۵۱.
۳۰. علی‌محمد محمدی، روستای تلاجیم مهدی‌شهر، متولد ۱۳۶۰.
۳۱. حامد نوروزی، روستای تویه رودبار دامغان، متولد ۱۳۶۶.
۳۲. ابراهیم کردی. روستای کمرود مهدی‌شهر، متولد ۱۳۶۰.
۳۳. عبدالرضا واحدی، دامدار روستای ده صوفیان، خیل بشم سر، متولد ۱۳۴1.
34- حسین محمد آبادی ، روستای ارمیان شهرستان میامی، متولد 1346.
35- خانم گوهر ابولی ، ایل الیکایی ، روستای رستم آباد ارادان متولد 1303.
)