نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه نیشابور

2 دانشگاه جیرفت، جیرفت، ایران

چکیده

ظروف گیاهی به‌عنوان ابزار تولیدی، هنری دستی و کمتر تزئینی بر اساس نیاز جوامع بشری تولید شدند. در دوران معاصر تحت تأثیر زندگی صنعتی و گذار از جامعه کوچ‌رو و کشاورزی به جامعه صنعتی، ظروف صنعتی جای ظروف هنری و کاربردی را گرفت. در مناطقی از جمله در جوامع کوچ‌رو خراسان و به‌گونه‌ای مشخص در منطقه بار، تولید ظروف با شیوه سنتی و با استفاده از خمیر گیاه سریش، جهت ذخیره محصولات ثانویه عشایری، به‌صورت محدود وجود دارد و شیوه ساخت آن فراموش نشده است. در پژوهش پیش رو فرآیند تولید چنین ظروفی با رویکردی توصیفی - تحلیلی مورد بررسی قرارگرفته است. مهم‌ترین یافته پژوهش این است که این شیوه تولیدی ناشی از سبک زندگی و سنت‌های جامعه کوچ‌روی و شیوه تولید آن مبتنی بر نظام تقسیم‌کار خانوادگی و حاکی از نوعی نظم مکانیکی در میان این جوامع است.

کلیدواژه‌ها

 
-  امان‌اللهی بهاروند، سکندر. (1360)، کوچ‌نشینی در ایران پژوهشی درباره عشایر و ایلات، تهران: آگه.
-  پاپلی یزدی، محمدحسین. (1371)، کوچ‌نشینی در شمال خراسان. اصغر کریمی، مشهد: آستان قدس رضوی.
-  پال مانزو، ژان. (1380)، هنر در آسیای مرکزی، ترجمه: سید محمد موسی هاشمی گلپایگانی، مشهد: آستان قدس رضوی.
-  توحدی، کلیم‌الله. (1371)، حرکت تاریخی کرد به خراسان، جلد اول، مشهد: بی‌نا.
-چنگیز، سحر و رضا رضالو. (1390)، ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرون سوم و چهارم هجری)، هنرهای زیبا هنرهای تجسمی، شماره 47.
-  حسن بیگی، محمدابراهیم. (1365)، مروری بر صنایع‌دستی ایران، تهران: ققنوس.
-حسینی، حبیب؛ بهنود، هادی و برات علی، غلامحسین (1387)، دایره المعارف عمومی رشته‌های صنایع‌دستی ایران (1)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-  حسینی، سیدحسن. (1394)، فرهنگ مردم بار. تهران: کتاب سبز.
-  دورکیم، امیل. (1359)، تقسیم‌کار اجتماعی. ترجمه: حسن حبیبی. چاپ اول. تهران: انتشارات قلم.
-روشنی زعفرانلو، قدرت الله. (1381)، طوایف کرد خراسان، اشراقی نامه؛ مجموعه مقالات تاریخی، اجتماعی، ادبی، جغرافیایی، زیر نظر سید محمد دبیر سیاقی. قزوین: حدیث امروز.
-  سید صدر، سید ابوالقاسم. (1386)، دائره‌المعارف هنرهای صنایع‌دستی و حروف مربوط به آن. تهران: سیمای دانش.
-  صفی‌زاده، صدیق. (1380)، فرهنگ بوره که یی کردی-فارسی، دایره المعارف کردی، اعلام. تهران: پلیکان.
-  صفی نژاد، جواد. (1383)، ساختار اجتماعی عشایر ایران. فصلنامه مطالعات ملی 17. سال پنجم. شماره 1.
-  صفی نژاد، جواد. (1368)، ساخت سنتی در عشایر ایران، نامه علوم اجتماعی دانشگاه تهران، جلد اول، شماره سوم.
-فرهادی، مرتضی. (1392)، مردم‌نگاری دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی: «نان شب» مردم نگاران ایران. دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 2.
-  فرهادی، مرتضی. (1371)، مشک سازی و مشک زنی در چهارده روستای کمره. شماره 25.
-فرهادی، مرتضی. (1393)، جی غال اسمک (جوغاسم، پیشوک، پیقُک، چیدم، چیدان، چکیدان...) گیاه مردم‌شناسی و جغرافیای گیاهی (قلمرو رویشی) این گیاه در ایران. فصلنامه علوم اجتماعی. دوره 21. شماره 67.
-  فرهادی، مرتضی. (1384)، گیاه مردم‌نگاری با چکیده و نمونه‌هایی از گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودرو کمره. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 34 و 35.
-فرهادی، مرتضی. (1374)، زنان در عرصه تعاون: مشارکت زنان روستایی و ایلی ایران در گروه‌های «یاریگر» و سازمان‌های تعاون روستایی. مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه ویژه‌نامه نقش زنان در کشاورزی.
-  گلاک، جی؛ گلاک،‌ هیراموتو و جی پنتون، کارل. (1355)، سیری در صنایع‌دستی ایران. تهران: بانک ملی ایران.
-  طاهری، علی. (1387)، راهنمای گردشگری نیشابور نگین سرزمین خورشید. نیشابور: ابرشهر.
-  طاهری، علی. (1384)، درآمدی بر جغرافیا و تاریخ نیشابور. نیشابور: ابر شهر.
-متولی حقیقی، یوسف. (1389)، تأملی پیرامون علل و چگونگی مهاجرت کردها به خراسان. فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن. سال ششم. شماره بیست و سوم.
-  مشیری، سید رحیم. (1387)، جغرافیای کوچ‌نشینی. تهران: سمت.
-  مظفریان، ولی‌الله. (1379)، فلور استان یزد. تهران: انتشارات یزد.
-مهاجری نژاد، عبدالرضا. (1378)، استمرار سنت‌های سفالگری عصر برنز در سفال‌های عصر آهن محوطه قلی درویش قم، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 185.
-میرنیا، سید علی. (1369)، پژوهشی در شناخت ایل‌ها و طایفه‌های عشایری خراسان و نقش سیاسی روسای ایل‌های بزرگ در امور کشور و روابط آن‌ها با حکومت‌ها و استعمارگران. تهران: نسل دانش.
-  میر نیا، سید علی. (1370)، ایل‌ها و طایفه‌های عشایری کرد ایران: مشتمل بر اوضاع اجتماعی و فرهنگی ملی. تهران: نسل دانش.
-  نوذر پور، علی و موسی نژاد، ابراهیم. (1382)، مقدمه‌ای بر فرهنگ عشایر ایران. تهران: آنزان.
-  وولف، هانس. (1384)، صنایع‌دستی کهن ایران. سیروس ابراهیم‌زاده. تهران: علمی فرهنگی.
-  یاوری، حسین. (1390)، شناخت صنایع‌دستی ایران. تهران: مهکامه.
-  ستوده منوچهر. (1384)، نامنامه ایلات و عشایر و طوایف (ایران تاریخی و فرهنگی)، تهران: کتابخانه.
 
مصاحبه و همکاری (سازندگان محلی قدیم)
خانم‌ها:
-      هاجر سادات حسینی
-      شهربانو سادات رضوی
-      معصومه باری
آقایان:
-      سید امیر حسینی
-      سید علی حسینی
-       رضا باری
-      سید مهدی حسینی
-      سید مهدی رضوی
-      سید ابراهیم رضوی
-      سید محمد رضوی
-      سید موسی رضوی
با تشکر از آقایان:
-      استاد بزرگوار جناب آقای دکتر حسن نامی، دانشگاه نیشابور.
-      علی شکرگزار، اداره میراث فرهنگی فردوس.
-      محمد دولت پور، کارشناس صنایع‌دستی و میراث فرهنگی درگز.
-      صابر مقدم، ادارهکل میراث فرهنگی مشهد.
-       مهندس داوود خالقی، منابع طبیعی شهرستان نیشابور.
-       محمدصادق داوری، کارشناس ارشد باستان‌شناسی.