نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس مردم شناسی و ثبت آثار ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان

چکیده

گیاهان را می‌توان به‌عنوان یکی از عناصر اصلی در دایره اکوسیستم دانست. دایره‌ای که تنها با هدف مهیا ساختن شرایط زیست‌محیطی، بقاء را ممکن می‌سازد. گیاهان از آغازین دوران زندگی بشر نقشی با اهمیت در تأمین زندگی او داشته‌اند. برای او هم خوراک بودند، هم پوشاک، هم سوخت او بودند و هم مسکن و مأمن او، هم زینت و زیور او بودند و هم شفا دهنده دردهای او. گیاهان نه‌تنها در ایجاد آرامش و آسایش انسان نقشی به سزا دارند بلکه به‌عنوان منبع مهم تغذیه جانداران دیگر نیز به‌حساب می‌آیند. در این پژوهش سعی شده به شناسایی گیاهان (خودرو، درختی، درختچه‌ای و علفی) در شهرستان ایذه و نقش آن‌ها در زندگی افراد بومی پرداخته شود. درواقع نگارنده با اقامت در مناطق موردنظر در فواصل زمانی گوناگون، توانست با بررسی تعدادی از گیاهان بومی، به کارکردهای آن‌ها در میان مردم بپردازد. روش تحقیق در این پژوهش، بر اساس روش‌های مورد استفاده در مطالعات مردم‌شناسی است. استفاده از منابع مکتوب کتابخانه‌ای در جمع‌آوری کلیات، مصاحبه با افراد محلی، مشاهده و مشارکت در اعمال آن‌ها. نتایج حاصل از این مطالعه می‌تواند علاوه بر معرفی گونه‌های گوناگون ناشناخته گیاهان در استفاده مفید آن‌ها در صنایع موجود نیز مؤثر باشد. همچنین می‌تواند توجه محققان و پژوهشگران متخصص در این زمینه را به اتخاذ تدابیری جهت حفظ، استفاده و تکثیر این گونه‌ها جلب کند.

کلیدواژه‌ها

 
 
- سازمان برنامه‌وبودجه خوزستان. (1375). اطلس فرهنگ روستاهای استان خوزستان، شهرستان ایذه.
- انصاری، شهره. (1381)، تاریخ عطر در ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
- پانوف، میشل؛ پژن، میشل. (1382)، فرهنگ مردم‌شناسی، ترجمه: اصغر عسکری خانقاه، تهران: سمت.
- پرو، ژان؛ ییودُلفوس، ژنو. (1376)، پژوهش قوم-گیاه شناسی دیرینه در خوزستان (گزارش گردهمایی بین‌المللی شوش و سمینار بلُو)، ترجمه: هایده اقبال، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- پیوتروفسکی، بوریس. (1383)، تمدن اورارتو، ترجمه: حمید خطیب شهیدی، تهران: انتشارات پژوهشکده باستان شناسی.
- جهانشاهی افشار، ویکتوریا. (1380)، فرایند و روش‌های رنگرزی الیاف با مواد طبیعی، تهران: دانشگاه هنر.
- حاج‌علی‌محمدی، هما. (1386)، فن‌آوری تهیه زغال در شمال ایران (پژوهشی در حوزه دانش بومی)، فصلنامه علمی -پژوهشی علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، شماره 35 و 34.
- حاجی آخوندی، عباس؛ بلیغ، ناصر. (1381)، راهنمای کاربردی گیاهان داروئی، تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.
- حجازی، سید رامین. (1386)، دنیای خواص عود، تهران: انتشارات پندار پارس.
- رسولی، غلامحسین. (1378)، رنگرزی سنتی در پیر سواران ملایر، فصلنامه نمایه پژوهش، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سال چهارم، شماره یازده و دوازده.
- رضائی، عبدالعظیم. (1378)، تاریخ ده‌هزارساله ایران، جلد دوم، تهران: درّ و اقبال، چاپ دهم.
- روح‌الامینی، محمود. (1380)، مبانی انسان‌شناسی (گرد شهر با چراغ)، تهران: عطار، چاپ دهم.
- سلامی، عبدالنبی. (1381)، طب قدیم ایران (طب سنتی دوان)، تهران: انتشارات کازرونیه.
- عسکری خانقاه، اصغر؛ شریف کمالی، محمد. (1378)، انسان‌شناسی عمومی، تهران: انتشارات سمت.
- عواطفی همت، مجید؛ شامخی، تقی. (1386)، دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی مردم جنگل نشین در استفاده از برخی محصولات غیرچوبی قابل رویش در جنگل (مطالعه موردی روستای چیتن)، فصلنامه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، شماره 35 و 34.
- فرهادی، مرتضی. (1378)، مردم‌نگاری دانش‌ها و فن‌آوری‌های سنتی" نان شب" مردم‌نگاران ایران، فصلنامه نمایه پژوهش، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سال چهارم، شماره یازده و دوازده.
- فرهادی، مرتضی. (1378)، موزه‌های بازیافته (گمانه‌زنی‌هایی در فرهنگ عشایر روستاهای سیرجان، بافت، بردسیر و شهربابک استان کرمان)، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
- فرهادی، مرتضی. (1386)، گیاه مردم‌نگاری با چکیده و نمونه‌هایی از گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودروی کمره، فصلنامه علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، شماره 35 و 34.
- فرهادی، مرتضی. (1386)، واره (درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- فرهنگ معین. (1371)، جلد چهارم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- فکوهی، ناصر. (1381)، تاریخ اندیشه‌ها و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نشر نی.
- قهرمان، احمد؛ اخوت، احمدرضا. (1383)، تطبیق نام‌های کهن گیاهان دارویی با نام‌های علمی، تهران: جلد اول، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- کوه نور، اسفندیار. (1384)، دائره‌المعارف هنرهای سنتی ایران، مشهد: جلد سوم، نور حکمت.
- کیمیایی، معصومه. (1383)، گزارش مقدماتی مطالعات باستان گیاه دارویی در دشت کاشان (سفالگران سیلک- گزارش فصل سوم)، به کوشش صادق ملک شهمیرزادی، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی.
- مالرب، میشل. (1381)، انسان و ادیان، ترجمه: مهران توکلی، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
- محرابی، ولی‌الله. (1383)، تاریخ مصور پزشکی جهان (از کهن‌ترین روزگار تا دوره معاصر)، تهران: جلدهای دوم؛ چهارم؛ ششم و هفتم، انتشارات دایره‌المعارف تاریخ پزشکی.
- مرادی، محمد. (1386)، مردم‌شناسی پیش‌ازتاریخ و جوامع ابتدایی، تبریز: موسسه توسعه علمی پژوهشی کوثر پژوه سهند.
- مظفریان، ولی‌الله. (1378)، فلور خوزستان، اهواز: جلد اول، مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام خوزستان.
- ملک شهمیرزادی، صادق. (1378)، ایران در پیش‌ازتاریخ (باستان‌شناسی ایران از آغاز تا سپیده‌دم شهرنشینی)، تهران: معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی کشور.
- مید، مارگارت، آدمیان و سرزمین‌ها، ترجمه: علی‌اصغر بهرامی، تهران: نشر نی.
- ناسی، کریستا. (1378)، نقاشی و خالکوبی بر روی بدن، نشریه هنرنامه، شماره 2.
- نوری، محمد یوسف. (1381)، مفاتیح‌الارزاق (کلید در گنج‌های گهر)، تهران: جلد دوم، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- وارنر، رکس. (1387)، دانشنامه اساطیر جهان، ترجمه: ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: اسطوره، چاپ دوم.
- ویلسون، لومیس. (1374)، سیتوز، گیاه‌شناسی، ترجمه: فریدون ملک‌زاده؛ فاطمه مقدم، تهران: جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم.
- هاشمی، فروغ. (1385)، قاصدک (پیام‌آور شادابی و زیبایی)، قم: انتشارات نسیم کوثر.
- هویزه، حمید؛ دیناروند، مهدی؛ صالحی، حسین. (1380)، مطالعه مقدماتی گیاهان دارویی خوزستان، فصلنامه پژوهشی و سازندگی، شماره 53.
 
منابع چاپ‌نشده
- حقیقی، حمیده. (1386)، پیه‌سوز سفالین از آغاز تا دوره معاصر، پایان‌نامه کارشناسی دانشکده هنر دانشگاه شهرکرد.
- گزارش مردم‌نگاری بهبهان. (1376)، اداره کل میراث فرهنگی خوزستان.