نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکتری جنگلداری دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه لرستان، ایران
2 دانشیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
چکیده
بشر از گذشته تا به امروز در بسیاری از زمینه‌ها برای بقا و بهبود کیفیت زندگی خود از طرق مختلف به گیاهان وابسته بوده است. هدف از این پژوهش بررسی همه جانبه گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودروی منطقه بسطام در استان لرستان از ناحیه رویشی زاگرس است. جامعه انسانی مورد مطالعه در این تحقیق اهالی دو روستای چشمه بید و چشمه صالح از شهرستان سلسله در استان لرستان است. روش پژوهش بکار رفته در این مطالعه‌ی گیاه مردم‌شناسی، روش مردم‌نگاری بوده است. ابزار گردآوری داده‌ها شامل مشاهده‌ی مستقیم، مشاهده‌ی همراه با مشارکت و مصاحبه‌ی نیمه ساختاریافته بوده است. نتایج نشان داده که 119 گونه گیاهی متعلق به 41 خانواده گیاهی توسط اطلاع‌رسانان شناسایی شده است. خانواده‌های گیاهی کاسنیان (3/14 درصد)، سوسنیان (2/9 درصد) و گلسرخیان (2/9 درصد) بیشترین فراوانی را در بین خانواده‌های گیاهی داشته‌اند. نتایج بیانگر این است که دانش و کاربرد گیاهان بسیار متنوع بوده و بیشتر شناخت و استفاده‌ها شامل 58 گونه (7/48 درصد) استفاده خوراکی، 42 گونه (3/35 درصد) استفاده علوفه‌ای، 32 گونه (9/26 درصد) استفاده دارویی و 16 گونه (8/16 درصد) برای ابزار و صنایع دستی کاربرد داشته است.
کلیدواژه‌ها
- اسدی، مصطفی؛ رمک معصومی، علی‌اصغر؛ خاتم‌ساز، معصومه و مظفریان، ولی‌الله. (1368-1398)، فلور ایرانیکا، تهران: مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع.
- ابطحی، فائزه‌السادات. (1398)، «مطالعه اتنوبوتانی برخی گیاهان دارویی شهرستان شازند، استان مرکزی»، فصلنامه عملی پژوهشی گیاهان دارویی، دوره 2، شماره 70: 197-211.
- احمدی، شهلا؛ بابا خالو، پرویز و کریمی فر، محمدعلی. (1388)، «گیاهان دارویی استان لرستان»، فصلنامه علمی- پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان، دوره 11، شماره 5: 85-100.
- ازکیا، مصطفی و یوسفی، جلال. (1383)، «دانش بومی استفاده از بلوط در شهرستان ممسنی»، نامه انسان‌شناسی، 6: 37-15.
- اهوازی، مریم؛ اکبر زاده، محمد؛ خلیقی سیگارودی، فرحناز و کهندل، اصغر. (1391)، «معرفی گیاهان دارویی پرمصرف در طب سنتی منطقه شرق مازندران»، فصلنامه گیاهان دارویی، شماره 44: 164-176.
- اهوازی، مریم؛ مظفریان، ولی‌الله؛ نژاد ستاری، طاهر؛ مجاب، فراز؛ چرخچیان، محمدمهدی؛ خلیقی سیگارودی، فرحناز و اجنی، یوسف. (1386)، «کاربرد دارویی سنتی گیاهان بومی منطقه الموت قزوین (تیره Lamiaceae و Rosaceae)»، فصلنامه گیاهان دارویی، دوره 4: 1-11.
- بازگیر، احمد؛ نمیرانیان، منوچهر و عواطفی همت، محمد. (1394)، «گیاه مردم‌نگاری بَرودار در منطقه کاکاشرف شهرستان خرم‌آباد»، دو فصلنامه دانش بومی ایران، شماره 3: 179-222.
- بهرامی، بهنام و کمالی، پریا. (1391)، «معرفی گیاهان دارویی مراتع کوهستانی شمال غرب ایران با تأکید بر دانش بومی و سنتی (مطالعه موردی: اکوسیستم مرتعی خرابه سنجی ارومیه)»، فصلنامه علمی پژوهشی اکوسیستم‌های طبیعی ایران، شماره 2: 59-69.
- پورهاشمی، مهدی و پناهی، پریسا. (1399)، «گیاه مردم‌نگاری کمی گیاهان چوبی دارویی در منطقه هرابلوط شهرستان نورآباد ممسنی، استان فارس»، نشریه علمی ترویجی فناوری گیاهان دارویی ایران، دوره 3، شماره 1: 62-74.
- حسینی، سید علی؛ ابرسجی، قاسمعلی و حسینی، سید علی. (1387)، «گیاهان دارویی استان گلستان»، فصلنامه علمی-پژوهشی گیاهان دارویی و معطر ایران، شماره 4: 472-498.
- حسینی، مروارید؛ فروزه، محمدرحیم و بارانی، حسین. (1397)، «دانش بومی جوامع محلی پیرامون گیاهان خوراکی خودرو در مراتع زبرخان نیشابور»، دو فصلنامه دانش بومی ایران، شماره 9: 43-96.
- حیدری، عاطفه؛ زالی، سید حسن و حیدری، قدرت الله. (1393)، «گیاه مردم‌نگاری منطقه ییلاقی نمارستاق، شهرستان آمل (استان مازندران)»، مجله طب سنتی اسلام و ایران، شماره 4: 330-339.
- خالقی، باقر؛ عواطفی همت، محمد؛ شامخی؛ تقی و شیروانی، انوشیروان. (1394)، «دانش اکولوژیک سنتی مردم محلی از خواص دارویی گیاهان علفی و بوته‌ای در حوزه ایلگنه چای ارسباران»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 4: 203-234.
- خدایاری، حامد؛ امانی، شهریار و امیری، حمزه. (1393)، «اتنوبوتانی گیاهان دارویی شمال شرق استان خوزستان»، فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی، شماره 4: 12-26.
- دلفان، اسماعیل؛ خدایاری، حامد و عزیزی، خسرو. (1398)، «اتنوبوتانی گیاهان دارویی بومی در مناطق زاغه و بیرانشهر، استان لرستان»، ایران، فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی، شماره 4: 64-82.
- دولتخواهی، مهدی و نبی‌پور، ایرج. (1393)، «بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی حوزه آبریز شمال شرقی خلیج‌فارس»، فصلنامه گیاهان دارویی، دوره 2، شماره 50: 129-143.
- ذوالفقاری، اسلام؛ عادلی، ابراهیم؛ مظفریان، ولی اله؛ بابایی کفاکی، ساسان و حبیبی بی‌بالان، قاسم. (1391)، «شناسایی گیاهان دارویی منطقه ارسباران و مطالعه دانش بومی مردم محلی (مطالعه موردی: جنگل‌های ارسباران، حوضه آبخیز مردانقم چای)»، تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، دوره 28، شماره 3: 534-550.
- رضایی بنفشه، مجید و کاکولوند، یوسف. (1393)، «ناحیه‌بندی استان لرستان با استفاده از تحلیل خوشه‌ای»، فصلنامه جغرافیایی طبیعی، سال هفتم، شماره 26: 41-50.
- رضوی، منصوره. (1394)، «دانش بومی استفاده از گیاهان خودرو در شمال شرق خوزستان مطالعه موردی شهرستان ایذه»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 3: 102-140.
- سجادی، سید ابراهیم؛ بتولی، حسین و قنبری، علی. (1390)، «جمع‌آوری و بررسی مصارف سنتی منتخبی از گیاهان شهرستان کاشان»، مجله طب سنتی اسلام و ایران، شماره 1: 29-36.
- شریفی‌فر، فریبا؛ محرم‌خانی، محمدرضا؛ معطر، فریبرز؛ باباخانلو، پرویز و خدامی، مجتبی. (1392)، «مطالعه اتنوبوتانی برخی از گیاهان دارویی ناحیه کوه جوپار استان کرمان»، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، دوره 21، شماره 1: 37-51.
- علی‌میرزایی، فهیمه؛ بهمنش، بهاره؛ محمدی استادکلایه، امین و شهرکی، محمدرضا. (1396)، «دانش بومی گیاهان دارویی از دیدگاه بهره‌برداران عشایری در مرتع چهل کمان استان خراسان رضوی»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 7: 157-201.
- فروزه، محمدرحیم؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1393)، «گیاه مردم‌نگاری گونه‌های خوراکی و دارویی مرتع دیلگان، استان کهکیلویه و بویراحمد»، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره 4، شماره 1: 109-129.
- فرهادی، مرتضی. (1385)، «گیاه قوم‌نگاری با چکیده و نمونه‌هایی از گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودروی کمره»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 34-35: 41-96.
- قاسمی دهکردی، نصرت اله؛ نوروزی، مصطفی و صفایی عزیز، علی. (1391)، «جمع‌آوری و بررسی مصارف سنتی منتخبی از گیاهان شهر جندق»، مجله طب سنتی اسلام و ایران، شماره 1: 105-112.
- کیاسی، یاسمن؛ فروزه، محمدرحیم؛ میردیلمی، سیده زهره و نیک نهاد، حمید. (1398)، «گیاه مردم‌نگاری گونه‌های خوراکی، دارویی و صنعتی مرتع خوش ییلاق استان گلستان»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 11: 151-204.
- محمدی‌کنگرانی، حنانه؛ شامخی، تقی؛ بابایی، محمد؛ اشتریان، کیومرث و عرب، داود رضا. (1388)، «تعیین و تحلیل مسیرهای سیاست‌گذاری میان سه متغیر نهاد، جنگل و آب در ناحیۀ رویش زاگرس (مطالعۀ موردی حوضۀ آبخیز وزگ در استان کهگیلویه و بویراحمد)»، مجله جنگل ایران، شماره 4: 345-359.
- مظفریان، ولی‌الله. (1388)، درختان و درختچه‌های ایران، تهران: فرهنگ معاصر.
- مظفریان، ولی‌الله. (1391)، شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران، تهران: فرهنگ معاصر.
- مظفریان، ولی‌الله. (1392)، فرهنگ نام های گیاهان ایران، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ هفتم.
- مهدوی، اسعد؛ هوشنگ سبحانی؛ شامخی، تقی و فتاحی، محمد. (1387)، «بررسی محصولات غیرچوبی جنگل و روش‌های بهره‌برداری از آنها (مطالعه موردی: شهرستان کامیاران، استان کردستان)»، تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، دوره 16، شماره 4: 507-520.
- مهرنیا، محمد و زهرا حسینی. (1399)، «مطالعه اتنوبوتانی گیاهان دارویی بومی منطقة الشتر (لرستان)»، مجله طب سنتی اسلام و ایران، شماره 1: 81-112.
- میردیلمی، سیده زهره؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1393)، «مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک (مطالعه موردی مراتع کچیک در شمال شرق استان گلستان)»، دو فصلنامه دانش بومی ایران، شماره 2: 129-154.
- Carrio, Esperanc, and Vallès, Joan. (2012). “Ethnobotany of medicinal plants used in Eastern Mallorca (Balearic Islands, Mediterranean Sea)”. Journal of Ethnopharmacology, 141 (3), 1021-1040.
- Chinsembu, Kazhila C., Syakalima, Michelo, and Semenya, Sebua Silas. (2019). “Ethnomedicinal plants used by traditional healers in the management of HIV/AIDS opportunistic diseases in Lusaka, Zambia”. South African Journal of Botany, 122, 369-384.
- Geng, Yanfei., Gao, Shengtao., Ranjitkar, Sailesh., Yan, Qiaoshun., He, Zhijun., Su, Baqi., Niu, Junli., Bu, Dengpan, and Xu, Jianchu. (2020). “Nutrient value of wild fodder species and the implications for improving the diet of mithun (Bos frontalis) in Dulongjiang area, Yunnan Province, China”. Plant Diversity, 42, 455-463.
- Kathambi, Vivian., Munyao Mutie, Fredrick., Cheptoo Rono, Peninah., Wei, Neng., Ndunge Munyao, Jacinta., Kamau, Peris., Gituru, Robert Wahiti., Hu, Guang-Wan, and Wang, Qing-Feng. (2020). “Traditional knowledge, use and conservation of plants by the communities of Tharaka-Nithi County, Kenya”. Plant Diversity, 42, 479-487.
- Luske, Boki, and Eekeren, Nick van. (2018). “Nutritional potential of fodder trees on clay and sandy soils”. Agroforest Syst, 92, 975-986.
- Martins, Renata Correa., Filgueira, Tarciso, and Albuquerque, Ulysses Paulino de. (2012). “Ethnobotany of Mauritia flexuosa (Arecaceae) in a Maroon Community in Central Brazil”, Economic Botany, 66 (1), 91-98.
- Moteetee, Annah., Moffett, Rodney, and Seleteng Kose, Lerato. (2019). “A review of the ethnobotany of the Basotho of Lesotho and the Free State Province of South Africa (South Sotho)”, South African Journal of Botany, 122, 21-56.
- Motti, Riccardo., Bonanomi, Giuliano., Lanzotti, Virginia, and Sacchi, Romain. (2020). “The Contribution of Wild Edible Plants to the Mediterranean Diet: An Ethnobotanical Case Study Along the Coast of Campania (Southern Italy)”, Economic Botany, 74, 227-249.
- Prance, Ghillean Tolmie. (2007). “Ethnobotany, the science of survival: a declaration from Kaua'I”. Economic Botany, 61, 1-2.
- Rahman, Inayat Ur., Afzal, Aftab., Iqbal, Zafar., Ijaz, Farhana., Ali, Niaz., Shah, Muzammil., Ullah, Sana, and Bussmann, Rainer. W. (2019). “Historical perspectives of ethnobotany”. Clinics in Dermatology, 37 (4), 382-388.
- Robinson, Timothy Paul., Wint, William., Conchedda, Giulia., et al., (2014). “Mapping the global distribution of livestock”, Plos One, 9 (5), 1-13.
- Shin, Thant., Fujikawa, Kazumi., Moe, Aung Zaw, and Uchiyama, Hiroshi. (2018). “Traditional knowledge of wild edible plants with special emphasis on medicinal uses in Southern Shan State, Myanmar”. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 14 (48), 1-13.
- Wang, Jing., Seyler, Barnabas C., Ticktin, Tamara., Zeng, Yonggang, and Ayu, Kede. (2020). “An ethnobotanical survey of wild edible plants used by the Yi people of Liangshan Prefecture, Sichuan Province, China”. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 16 (10), 1-27.
- Xiong, Yong., Sui, Xueyi., Ahmed, Selena., Wang, Zhi, and Long, Chunlin. (2020). “Ethnobotany and diversity of medicinal plants used by the Buyi in eastern Yunnan, China”. Plant Diversity, 42: 401-414.
- Zemede, Asfaw., and Mesfin, Taddsse. (2001). “Prospects for Sustainable Use and Development of Wild Food Plants in Ethiopia”. Economic Botany, 1, 47-62.
- Zerabruk, Samuel, and Yirga, Gidey. (2012). Traditional knowledge of medicinal plants in Gindeberet district, Western Ethiopia. South African Journal of Botany, 78, 165 – 169.
- Zhao, Yanqiang., Gao, Lu., Yang, Zexing., Lang, Bayi., Wu Meng, Manfred Shao., Xue, Dayuan, and Yang, Lixin. (2020). “kincare plants of the Naxi of NW Yunnan, China”. Plant Diversity, 42, 473-478.
)