نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیأت علمی دانشگاه
چکیده
تقویم مرسوم در بین مردم کُرد از منظر: نام‌گذاری ماه ها، وجه تسمیه، مناسبت های بی‌شمار، همخوانی با طبیعت و شرایط آب و هوایی، اندیشه‌های اسطوره‌ای و دینی و ... متمایز از تقویم سایر اقوام ایرانی است. در این فرهنگ، همچون تقویم جلالی، سال به چهار فصل و دوازده ماه و هر ماه به سی روز تقسیم می‌شود اما آغاز سال این مردم با تقویم شمسی متفاوت است. فصل پاییز در آن مقدم بر فصل تابستان است. نام ماه‌های دوازده‌گانه‌ی آن به ترتیب؛ گییا باریک، گییا جیـ̌مان، نوروز مانگ، که‌و کیـ̌ـر، گه‌نیـ̌ـم دیـ̌ره‌و، پیوش په‌ر، گا قوˇر، میوه ره‌سان، ئاخیـ̌ریˇ سه‌رده‌وا، وه‌لنگ ریزان، مانگی̌ سی̌یه و خاکه لیوه است که همگی بنیادی برخاسته از قاموس گاه‌شماری دارند و در هر یک از این ماه‌ها، مناسبت‌های مختلفی وجود دارد که مبتنی بر تکرار، شرایط جوی و اقلیمی است. این مقاله بر آن است با روش تلفیقی (کتاب‌خانه‌ای میدانی) و به شیوه‌ی تحلیلی ـ توصیفی مبانی گاه‌شماری کردی را تشریح نماید. این امر بیان گر پیشینه ی و تقویم غنی مردم این فرهنگ است و ریشه یابی این تقویم در تاریخ و فرهنگ ایران شاید نتایج ارزنده ای به بار آورد.
کلیدواژه‌ها
- احمدی، محمود. (1375)، خودآموز و فرهنگ کردی، کردستان: مسعود.
- اسعدی فیروزآبادی، مریم‌السادات. (1394)، کارکرد عناصر فرهنگ‌عامه، تهران: ثالث.
- افشار سیستانی، ایرج. (1381)، کرمانشاهان و تمدن دیرینۀ آن، 2 جلد، تهران: نگارستان کتاب، چاپ دوم.
- انزابی‌نژاد، رضا. (1377)، فرهنگ لغات عامیانه و معاصر، تهران: سخن.
- بیرشک، احمد. (1380)، گاه‌شماری ایرانی، تهران: بنیاد دانشنامۀ بزرگ فارسی.
- حمیدی، سید جعفر. (1380)، فرهنگ‌نامه بوشهر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- خانی، محمدحسین. (1373)، گذری بر تاریخ ایلام، ایلام: فرهنگ.
- دهخدا، علی‌اکبر. (1373)، لغت‌نامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- رخزادی، علی. (1380)، آواشناسی و دستور زبان کردی، تهران: ترفند.
- رضی، هاشم. (1382)، گاه‌شماری و جشن‌های ایران باستان، تهران: بهجت، چاپ دوم.
- ــــــــــــــ.. (1376)، وندیداد، تهران: فکر روز، چاپ اول.
- رسولی، غلامحسن. (1378)، پژوهشی در فرهنگ مردم پیرسواران (ملایر)، تهران: بلخ.
- ساعدی، غلامحسین. (1354)، خیاو یا مشکین‌شهر، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
- سعیدیان، عبدالحسین. (1375)، مردمان ایران، تهران: علم و زندگی.
- سیاح، احمد. (1386)، فرهنگ دانشگاهی، ترجمه: المنجد الابجدی، تهران: فرحان.
- شادابی، سعید. (1377)، فرهنگ مردم لرستان، خرم‌آباد: افلاک.
- شمیسا، سیروس. (1381)، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس، چاپ چهاردهم.
- صفی زاده، فاروق. (1377)، چهارشنبه سوری یادگار نیاکان، تهران: پژوهنده.
- عفیفی، رحیم. (1372)، فرهنگنامۀ شعری، 3 جلد، تهران: سروش.
- فره‌وشی، بهرام. (2535)، جهان فروری، تهران: بزرگ‌زاده.
- ـــــــــــــــــ.. (1364)، جهان‌فروری بخشی از فرهنگ ایران کهن، تهران: کاویان.
- ـــــــــ.ــــــــ. (1381)، فرهنگ فارسی به پهلوی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ سوم.
- کریمی دوستان، غلامحسین. (1380)، کردی ایلامی بررسی گویش بدره، کردستان: دانشگاه کردستان.
- کزازی، میرجلال‌الدّین. (1370)، مازهای راز، جستارهایی در شاهنامه، تهران: مرکز.
- متحدین، ژاله. (1381)، دانشنامۀ کوچک ایران، تهران: توس.
- نجف‌زاده قبادی، امیدعلی. (1394)، تقویم لکی و مقایسه آن با سایر تقویم‌های ایران باستان، مجله نامه انسان‌شناسی، دوره 13، شماره 22،: 149-163.
)