نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری مرمت، گرایش مرمت بناها و بافتهای تاریخی / دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار گروه معماری/ دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان

3 استادیار گروه مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی / دانشگاه هنر

چکیده

دانش حفاظت و مرمت به مثابه هنر و علم حفظ و انتقال میراثِ گذشته به آیندگان، همواره نیازمند پایه های نظری است که این موضوع با فهمِ دقیقِ دانشِ گذشته میتواند به درکی عمیق و بومی از بُعد نظری برسد. علاوه براین، مبانی نظری ملحوظ در این دانش میتواند بعنوان یک راهنمای نظری مدنظر باشد. کمبود ابزارهایِ مناسبِ نظریه پردازی در رشته مرمت و احیای بناهای تاریخی با توجه به جوان بودن مقاطع تحصیلات تکمیلی و نظریه های غربی که تجانس کاملی با مسائل موجود در ایران ندارند، نیاز بکارگیری روشهای کیفی- تفسیری، متجانس با ماهیت کیفی آن را ایجاب کرده است. در کنار تنوع این روشهای کیفی و با توجه به خلأ نظری موجود، می-توان روشهای پژوهشی که این مهم را فراهم میکنند مدنظر داشت. از این رو "نظریه زمینه ای" بعنوان یک روش میتواند مورد توجه باشد؛ علیرغم اینکه مطالعات انجام شده با استفاده از روش مذکور در این حوزه چه در جهان و چه در ایران بسیار محدودند.
در راستای ضرورتِ طرح این مباحث نظری و اهمیت آنها، هدف این مقاله تبیین ویژگی‌ها و فرآیند "نظریه زمینه ای" به‌عنوان روش پژوهش، چگونگی استفاده از آن در مطالعات دانش بومی حفاظت و شناخت جنبه های کاربردی آن در این مطالعات است. این مطالعه از دو روش توصیفی- تحلیلی برخاسته از مطالعات نظری برای شناسایی نظریه زمینه ای و روش پیمایشی برآمده از تجربه عملی به‌کارگیری نظریه زمینه ای در حفاظت و مرمت بهره برده است. در نهایت نیز مراحل کلی یک مطالعه با این روش در پژوهشهای دانش بومی حفاظت تبیین شده است. نتیجه اینکه بررسی قابلیتهای این روش نشان میدهد پژوهشهای انجام شده با آن خواهند توانست بخش مهمی از محدودیتهای نظری را مرتفع و میتوان از آن بعنوان روش ارائه نظر، درک و فهم در حوزه حفاظت بهره گرفت.

کلیدواژه‌ها

 
-  اسپتسیاله، هلن استروبرت؛ دانا رینالدی کارپنتر. (2007)، تحقیقات کیفی در پرستاری: پیشرفت در زمینه ویژگی‌های انسانی. ترجمه: آلیس خاچیان و مصطفی شوکتی احمدآباد. ۱۳۸۹. تهران: سالمی.
-  استراوس، انسلم آل؛ جولیت ام  کوربین. (1990)، اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی رویه‌ها و شیوه‌ها. ترجمه: بیوک محمدی. ۱۳۹۳. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-  ———. (1998)، مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. ترجمه: ابراهیم افشار. 1392. تهران: نشر نی.
-  استربرگ، کریستین جی. (2002)، روش‌های تحقیق کیفی در علوم اجتماعی. ترجمه: احمد پوراحمد و علی شماعی. 1384. یزد: دانشگاه یزد.
-  ایمانی جاجرمی، حسین. (1384)، “بررسی جامعه شناختی عوامل مؤثر بر شوراهای اسلامی شهر در توسعه محلی.” رساله دکتری، تهران: دانشگاه تهران.
-  بوذرجمهری، خدیجه. (1382)، “جایگاه دانش بومی در توسعه روستایی پایدار.” جغرافیا و توسعه، ش 2.
-  بازرگان، عباس. (1389)، مقدمه‌ای بر روش‌های تحیقق کیفی و آمیخته رویکردهای متداول در علوم رفتاری. تهران: دیدار.
-  بیرکس، ملانی؛ جین الیزابت میلز. (2011)، تحقیق مبنایی: راهنمای عملی. ویراسته هانیه شمس کلاهی. ترجمه: سیدمحمد اعرابی و عباداله بانشی. ۱۳۹۳. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-  پیشوا یزدی، محمد. (1390)، روایت بنایی تا استادکاری: خاطرات استاد معمار محمد پیشوا یزدی. تهران: علم معمار رویال.
-  جلالی، رستم. (1391)، “نمونه گیری در پژوهش‌های کیفی.” تحقیقات کیفی در علوم سلامت 1 (4): 310.
-  چارماز، کتی. (2006)، ساختن نظریه مبنایی: راهنمای عملی برای تحلیل کیفی. ترجمه: مهزیار کاظمی‌موحد و مهسیما کاظمی‌موحد. ۱۳۹۰. تهران: رسا.
-  حافظ‌نیا، محمدرضا. (1389)، مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)
-  روحانی، وثوق؛ فرزین فردانش، مترجمین. (1388)، پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس. تهران: دفتر منطقه ای یونسکو در تهران.
-  رحیم نیا، رضا؛ امین محمودزاده؛ فرهاد تهرانی؛ علی زمانی‌فرد. (1392)، “بازشناخت تجربیات معماری بومی در جنوب خراسان، جهت حفاظت و مرمت معماری خشتی.” مسکن و محیط روستا، ۳۲،، ش ۱۴۲.
-  سمساریزدی، علی‌اصغر گردآورنده؛ عبدالعظیم پویا. (1383)، تدوین تجربیات خبرگان قنات. تهران: سازمان مدیریت منابع آب ایران: مهندسین مشاور ستیران؛ یزد: شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد.
-  عباسی هرفته، محسن. (1392)، “تبیین سنت حفاظت در مسجد جامع اصفهان، انشا اصول مداخلات حفاظتی با تکیه بر شواهد سنت مداخله در این مسجد.” رساله دکتری مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، اصفهان: دانشگاه هنر اصفهان.
-  عمادی، محمدحسین؛ اسفندیار عباسی. (1378)، حکمت دیرین در عصر نوین: کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار. سلسله انتشارات روستا و توسعه. تهران: وزارت جهاد سازندگی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی.
-  فلیک، اووه. (2006)، درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه: هادی جلیلی. ۱۳۹۰. تهران: نشر نی.
-  کوربین، جولیت ام؛ انسلم آل  استراوس. (2008)، اصول تحقیق کیفی - شیوه‌ها و رویه‌ها گراندد تئوری. ترجمه: ناهید دهقان نیری، علی فخر موحدی، مریم اسماعیلی، تابنده صادقی، و زهرا طیبی. 1391. تهران: : اندیشه‌رفیع.
-  گروت، لیندا؛ دیوید وانگ. (2002)، روش‌های تحقیق در معماری. ترجمه: علیرضا عینی‌فر. ۱۳۸۸. تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ.
-  لک، آزاده. (1393)، “کاربرد نظریه زمینه ای در پژوهش‌های طراحی شهری.” صفه، ش 64.
-  لک، آزاده. (1394)، “زلزله بم و درک معنایی ساکنان محلات مسکونی از اختلال در دلبستگی به مکان.” مسکن و محیط روستا، شماره 34.
-  لک، آزاده؛ اشکان غلامپور. (1394)، “درک معنای «حس مکان» در بازسازی مسکونی بم (نمونه موردی: مجموعه مسکونی نرگس).” مسکن و محیط روستا شماره 34.
-  مارشال، کاترین؛ گرچن بی  راس‌من. (1995)، روش تحقیق کیفی. ترجمه: علی پارساییان و سیدمحمد اعرابی. 1377. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-  منصوریان، یزدان. (1386)، “گراندد تئوری چیست و چه کاربردی دارد؟”. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
-  مهرابی، امیر حمزه؛ حسین خنیفر؛ علی نقی امیری؛ حسن زارعی متین؛ غلام رضا جندقی. (1390)، “معرفی روش شناسی نطریه داده بنیاد برای تحقیقات اسلامی ارائه یک نمونه.” مدیریت فرهنگ سازمانی، شماره 9.
-  هومن، حیدرعلی. (1390)، راهنمای عملی پژوهش کیفی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
-  هزار جریبی، جعفر؛ رضا صفری شالی. (1390)، “کاربست نظریه بنیانی در شناخت دانش بومی.” دانش‌های بومی، ش ۱.
-  یوکیلهتو، یوکا. (2002)، تاریخ حفاظت معماری. ترجمه: محمدحسن طالبیان و خشایار بهاری. ۱۳۸۷. تهران: روزنه.
 
-  Birks, Melanie, and Jane Mills. (2011). Grounded theory: a practical guide. Los Angeles, Calif.: Sage.
-  Bowers, Barbara, and Leonard Schatzman. (2009). "Dimensional analysis." Developing grounded theory: The second generation:86-126.
-  Charmaz, Kathy. (2000). Grounded Theory in eds. Denzin, NK & Lincoln, YS Handbook of Qualitative Research. London: Sage.
-  Charmaz, Kathy. (2006). "Constructing grounded theory: A practical guide through qualitative research." SagePublications Ltd, London.
-  Clarke, Adele. (2005). Situational analysis: Grounded theory after the postmodern turn: Sage.
-  Corbin, Juliet, and Anselm Strauss. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory.
-  Daengbuppha, Jaruwan, Nigel Hemmington, and Keith Wilkes. (2006). Using grounded theory to model visitor experiences at heritage sites: Methodological and practical issues." Qualitative Market Research: An International Journal no. 9 (4):367-388.
-  Glaser, Barney G. (1978). Theoretical sensitivity: Advances in the methodology of grounded theory: Sociology Pr.
-  Glaser, Barney G. (1992). Emergence vs forcing: Basics of grounded theory analysis: Sociology Press.
-  Glaser, Barney G. (1995). Grounded theory, 1984-1994. Mill Valley, CA: Sociology Press.
-  Glaser, Barney G., and Anselm L Strauss. (1967). The discovery of grounded theory: strategies for qualitative research. Chicago: Aldine Pub. Co.
-  ICOMOS. (1993). ICOMOS New Zealand charter for the conservation of places of cultural heritage value. Auckland, N.Z.: ICOMOS New Zealand.
-  ICOMOS. (1999). Charter on the built vernacular heritage. Paper read at Icomos 12th General Assembly, at Mexico.
-  ICOMOS. (2003). Principles for the analysis, conservation and structural restoration of architectural heritage. Paper read at Icomos 14th generalassembly in Victoria falls, at Zimbabwe.
-  Jones, Michael, and Irit Alony. (2011). "Guiding the use of Grounded Theory in Doctoral studies–an example from the Australian film industry".
-  Morse, Janice M, Phyllis N Stern, Juliet Corbin, Barbara Bowers, Adele EClarke, and Kathy Charmaz. (2009). Developing grounded theory: The second generation (developing qualitative inquiry).
-  Speziale, Helen Streubert, and Dona Rinaldi Carpenter. (2007). Qualitative research in nursing: advancing the humanistic imperative. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.
-  Strauss, Anselm, and Juliet Corbin. (1990). Basics of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques.
-  Strauss, Anselm, and Juliet Corbin. (1997). Grounded theory in practice. Thousand Oaks: Sage Publications.
-  Strauss, Anselm, and Juliet Corbin. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory.