نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه هنر اصفهان

2 گروه آموزشی مرمت و احیای بناها و بافتهای تاریخی. دانشکده مرمت. دانشگاه هنر اصفهان. اصفهان. ایران.

3 دانشیار مرکز آموزش عالی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

چکیده

ارتباط انسان و طبیعت با حضورش در محیط طبیعی تحقق می‏یابد. این ارتباط غیرقابل‌اجتناب، در طول زمان دستخوش تغییرات زیادی شده و فرهنگ‏ها و آثار متعددی را پدید آورده‌است. کشاورزی و زیرساخت‏هایش ازجمله کبوترخانه‏ها در زمره همین آثار جای می‏گیرند. این معماری بومی به نحوی ساخته ‌شده که ازیک‌طرف به طبیعت آسیب نرساند و از طرف دیگر باعث ارتباط کالبدی و فراکالبدی انسان و طبیعت شود و به حیات کشتزارهای اصفهان تعریفی متفاوت دهد. اگرچه این ارتباط به‌واسطه تغییر کشاورزی سنتی و حذف کبوترخانه‏ها، رنگ‏وبوی دیگری یافته و باعث تغییر کیفیت حیات در این نواحی شده؛ اما کالبد برجای‏مانده کبوترخانه‏ها امکان بازگشت دوباره آن به چرخه کشتزارها را می‌دهد. لذا پژوهش پیش رو علاوه بر جنبه های کالبدی که مورد توجه محققین پیشین بوده، به مفاهیم فراکالبدی پرداخته و تأثیر این معماری را در ارتباط انسان و طبیعت بررسی کرده است . در همین راستا چگونگی رابطه انسان و طبیعت در کشتزارهای اصفهان به‏واسطه حضور کبوترخانه پرسش اصلی است؛ که ابتدا با روش توصیفی-تحلیلی به تحول رابطه انسان و طبیعت درگذر زمان و در فلات ایران پرداخته و در ادامه این رابطه در کشتزارهای اصفهان بررسی شده‌است. دستاوردهای پژوهش نشان می‏دهد ارتباط انسان و طبیعت در کشتزارهای اصفهان به چهار دوره قابل تفکیک است که کبوترخانه‏ها در دوره تعامل انسان با طبیعت بیشترین تأثیر را دارند. این معماری بومی نشانگر نحوه برخورد کشاورزان با محیط است که منجر به ارتباطی سه‌جانبه بین انسان، کشتزار و کبوترخانه شده است.

تازه های تحقیق

 

 

کلیدواژه‌ها

 
-  آزاده، فریدون و احمدیان، صادق. (1372)، سیر تاریخ کشاورزی در ایران، تهران: جشنواره هنری ادبی روستا.
-  آوی، حسین بن محمد بن ابی الرضا. (1328)، ترجمه محاسن اصفهان از عربی به فارسی.
-  آهون‌منش، علی و شاهدی، محمد. (1381)، «توسعۀ علم و فناوری در ایران با رویکردی به بخش کشاورزی»، شریف (ویژه فناوری اطلاعات)، شماره 18 : 54-66.
-  ابن‌بطوطه.(1361)،سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه: علی موحد، جلد اول، تهران:مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
-  ابن حوقل، محمد. (1345)، صورة الارض، ترجمه: جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-  ابن رسته، احمد بن عمر رسته. (1365)، الاعلاق النفیسه، ترجمه: حسین قره چانلو، تهران: امیرکبیر.
-  اسپیرن، آن‌ویستن. (1387)، زبان منظر، تهران: دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و چاپ.
-  اکبری، محمدعلی و لیلازمهرآبادی، سعید. (1389)، «تأثیر برنامه‏عمرانی سوم در کشاورزی ایران»، مجله تاریخ ایران، شماره 65/5 : 1-22.
-  الفتی، هادی. (1374)، تاریخ کشاورزی و دام‌پروری در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  الکساندر، کریستوفر. (1390)، سرشت نظم، ترجمه: سیروس صبری و علی‌اکبری، تهران: پرهام نقش.
-  ـــــــــــــــــ . (1393)، معماری و راز جاودانگی، ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی، تهران: روزنه.
-  امین زاده، بهناز. (1381)، «جهان‌بینی دینی و محیط‌زیست: درآمدی بر نگرش اسلام به طبیعت». محیط‌شناسی، دوره 28، شماره 30: 97-106.
-  انصاری، عاطفه. (1392)،  طرح مرمت کبوترخانه میرزا احمد و طراحی محوطه گردشگری، گَوَرت (اصفهان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان.
-  انصاری، عاطفه و اسماعیلی، مژگان. (1392)، «معماری پایدار در ساختار کبوترخانه‌های اصفهان»، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، تبریز: 1-14.
-  بابااوغلی، محمود . (1392)،  «بررسی اجمالی بحران محیط‌زیست در ایران حول محور آلودگی هوا و تخریب منابع آب»، مجله اقتصادی، سال سیزدهم، شماره 5 و 6:  59-72.
-  بیات، ناصر؛ رستگار، ابراهیم و عزیزی، فاطمه. (1390)، «حفاظت محیط‌زیست و مدیریت منابع خاک روستایی در ایران»، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شماره 2: 63-78.
-  بیرجندی، عبدالعلی. (1378)، معرفت فلاحت (دوازده باب کشاورزی)، تدوین: ایرج افشار، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
-  تاج‌بخش، مهدی؛ درویش‌زاده، بابک و حسن‌زاده، عبدالله. (1384)، کودهای سبز در کشاورزی پایدار، ارومیه: انتشارات جهاد دانشگاهی.
-  تقوایی، سید حسن. (1391)، معماری منظر، درآمدی بر تعریف‌ها و مبانی نظری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
-  حسینی، آرزو و  مروج تربتی، خاطره. (1392)، «تأثیرپذیری معماری پایدار از بستر طبیعی (با نگاهی به کبوترخانه‌های شرق اصفهان)»، همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری، شرکت سازه کویر، بوکان: 1-11.
-  حیدری بنی، داریوش. (1378)، «کبوترخان، گذری بر کبوترخانه‌های اصفهان». مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران (سازمان میراث فرهنگی کشور)، جلد دوم : 201-222.
-  خانمحمدی، بهروز و صدرایی، علی. (1392)، «پژوهشی در کبوترخانه‌های میاندوآب»، فصلنامه علمی، فنی، هنری اثر، شماره 63:  3-16.
-  دفتر میراث جهانی. (1388)، راهنمای اجرایی کنوانسیون میراث جهانی در ژانویه 2008، ترجمه: فرزین فردانش، تهران: دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران.
-  رضوی، سید حسن؛ پور طاهری، مهدی و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. (1394)، «ارزیابی جایگاه توسعه کشاورزی ارگانیک در مناطق روستایی ایران». پژوهش‌های روستایی، دوره 6، شماره 1: 45-27.
-  رفیعی راد، علی احمد و محمدی، احمد. (1396)، «مکتب نوسازی متقدم و ریشه‌های تاریخی بحران منابع آب‌های زیرزمینی در ایران: بررسی تأثیر و عملکرد اصل چهار ترومن»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 77: 195-243.
-  ساجدی، عبدالله. (1388)، «اصل چهار ترومن و گستره فعالیت آن در ایران»، پیک نور، دوره 7، شماره 2: 120-130.
-  سرافرازی، محمدرضا. (1369)، «کبوترخانه‌های گلپایگان»، مجله جهاد، سال دهم، شماره 127: 46-51.
-  شاردن، ژان. (1350)، سیاحتنامه شاردن، ترجمه: محمد عباسی، جلد 4، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-  شاهینی، وحیده. (1394)، «بررسی پایداری معماری کبوترخانه‌ها در برابر نیروهای لرزشی (بررسی نمونه‌ای کبوترخانه‌های اصفهان)». دومین کنگره بین‌المللی افق‌های جدید در معماری و شهرسازی با رویکرد توسعه و فناوری. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه فردوسی: 1-6.
-  شریف‌زادگان، محمدحسین و نورایی، همایون. (1394)، «بررسی تحولات صنعت و توسعه صنعتی در ایران به‌منظور آسیب‌شناسی توسعه صنعتی ایران»، پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، سال چهارم، شماره اول: 37-60.
-  شعبانعلی فمی، حسین؛  قاسمی، جواد و محمد زاده، مهناز (1387)، نظام‌های کشاورزی پایدار (مروری بر رویکردهای غالب)، تهران: موسسه فرهنگی منادی تربیت.
-  شفرد، مارک و پیرس، بروس. (1391)، ارزیابی تأثیرات زیست‌محیطی کشاورزی ارگانیک، ترجمه: رضا طباطبایی و محمدجواد فریدونی، شیراز: آیریک.
-   شفقی، سیروس. (1381)، جغرافیای اصفهان، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.
-  شولتز، کریستیان نوربرگ.(1382)، گزینه‌ای از معماری: معنا و مکان،ترجمه:ویدا نوروز برازجانی،تهران:نشر جان جهان.
-  شیخ نوری، محمد امیر. (1389)، «اطلاعات تاریخی و جغرافیایی در آثار و احیاء خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی». تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره اول: 91-102.
-  شیل، لیدی مری. (1368)، خاطرات لیدی شیل ، ترجمه: حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو، چاپ دوم.
-  صادق احمدی، مهدی. (1396)، تداوم حیات روستا، تدوین اصول و مبانی نظری منشور حفاظت از ارزشهای روستایی، پایان‌نامه دکتری تخصصی رشته مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان.
-  صافیان، محمدجواد؛ انصاری، مائده؛ غفاری، علی و مسعود، محمد. (1390)، «بررسی پدیدار شناختی-هرمنوتیک نسبت مکان با هنر معماری». نشریه پژوهش‌های فلسفی دانشگاه تبریز، سال 4، شماره 8: 93-129.
-  صالحی کاخکی، احمد؛ مروج تربتی، خاطره و حسینی، آرزو. (1392)، «شناخت و معرفی برج‌های کبوتر ناحیه شرق اصفهان (اژیه تا ورزنه)»، اولین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. بیرجند: دانشگاه هنر بیرجند: 1-26.
-  ضرغامی، اسماعیل؛ اخوت، هانیه و عظمتی، حمیدرضا. (1391)، «گونه شناسی کالبدی و سازه‌ای بناهای عام‌المنفعه روستایی در اصفهان و آناتولی مرکزی (نمونه موردبررسی: کبوترخانه‌ها)»، مسکن و محیط روستا، شماره 137: 37-52.
-  طالب، مهدی و عنبری، موسی. (1385)، «بررسی جایگاه و نقش مطالعات بین‌رشته‌ای در مطالعه جوامع روستایی با تأکید بر ایران»، فصلنامه روستا و توسعه، سال 9، شماره 3 : 35-54.
-  فاستر مک کارتر، سوزان. (1390)، نوسنگی، ترجمه: حجت دارابی و جواد حسین زاده، تهران: سمیرا.
-  فاضلی پور، طوبی. (1380)، تاریخ کشاورزی در دوران ساسانیان، تهران: پژوهنده.
-  فرهادی، مرتضی. (1395)، کمره نامه، تهران: دانشگاه علامه طباطبائی.
-  ــــــــــــــ.(1380)، «آیا کشاورزی ایران بدوی است؟»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 9، شماره 35: 223-256.
-  ــــــــــــــ  . (1372)، نگاهی به اهمیت و پیشینه کبوترخانه‌های ایران، تهران: جشنواره هنری ادبی روستا.
-  ــــــــــــــ  . (1369)، نامه کمره، جلد دو، تهران: امیرکبیر.
-  فسطیوس بن اسکوراسیکه. (1388)، ورزنامه، تدوین: حسن عاطفی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  قدیری معصوم، مجتبی و علیقلی زاده، ناصر. (1382)، «جایگاه روستا و کشاورزی در برنامه‌های عمرانی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران»، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 46: 115-130.
-  کتابی، احمد. (1384)، قحطی‌های ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
-  کمپفر، انگلبرت. (1360)، سفرنامه کمپفر ، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی، چاپ دوم.
-  کوششگران، علی‌اکبر. (1386)، شناسایی عوامل و زمینه‌های مؤثر بر تبیین منشور حفاظت از میراث روستایی، رساله دکتری رشته معماری، دانشگاه علم و صنعت ایران.
-  گلیسمن، استفن آر. (1380)، اگرواکولوژی، ترجمه: مهدی نصیری محلاتی، علیرضا کوچکی، پرویز رضوانی و علیرضا بهشتی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
-  محسنی، سمانه و نصرآبادی، فرشید. (1387)، «اصفهان، شهر کبوترخانه‌ها»، دانش نما، شماره 161-162: 128-139.
-  محلاتی، صلاح‌الدین. (1376)، «بررسی بحران‌های زیست‌محیطی از زاویه‌ای دیگر: آشتی انسان با طبیعت راه چیرگی بر بحران‌های معاصر»، محیط‌شناسی، شماره 19: 65-74.
-  محمودیان، سید محمد و چیت‌ساز، علی. (1379)، برج‌های کبوتر اصفهان، اصفهان: نشر گلها.
-  مستوفی قزوینی، حمدالله. (1362)، نزهۀ القلوب، تدوین : گای سیراغ، تهران: دنیای کتاب.
-  مک هارگ، ایان. (1386)، طراحی با طبیعت، ترجمه: عبدالحسین وهاب‌زاده، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
-  مؤذن، سجاد. (1395)، ادب حضور در محضر اثر تاریخی معماری به‌مثابه پیر، پایان‌نامه دکتری تخصصی رشته مرمت و احیا بناها و بافت‌های تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان.
-  مهدی زاده، جواد. (1386)، «در جستجوی زندگی سبز: نظری به اندیشه‌های نوین زیست‌بوم‌گرایی»، جستارهای شهرسازی، شماره 21: 28-45.
-  میرزایی، آیت‌الله. (1385)، «مقایسه برخی ویژگی‌ها و کارکردهای کبوترخانه‌های ایران و انگلستان»، فصلنامۀ علوم اجتماعی، شماره 37 : 109-139.
-  ــــــــــــــــ .(1382)، «کاوشی درباره ویژگی‌های فرهنگی و اقتصادی کبوترخانه‌های استوانه‌ای شکل (مطالعه موردی شهر اصفهان و حومه)»، نامه انسان‌شناسی، دوره اول، شماره چهارم: 115-139.
-  نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر. (1351)، تاریخ بخارا، به تصحیح مدرس رضوی، ترجمه: ابونصر احمد بن نصر القبادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-  نقره‌کار، عبدالحمید. (1392)، رابطه انسان با طبیعت و معماری، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی.
http://www.iust.ac.ir/files/islamicar/tabiat_92_5_1.pdf
-  نقی زاده، محمد. (1384)، جایگاه طبیعت و محیط‌زیست در فرهنگ و شهرهای ایرانی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی-واحد علوم تحقیقات.
-  وزارت جهاد کشاورزی. (1391)، قانون تشکیل و اساسنامه شرکت‌های سهامی زراعی، تهران: دفتر نظام‌های بهره‌برداری سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران.
-  ویلز. (1368)، ایران در یک قرن پیش (سفرنامه دکتر ویلز)، ترجمه: غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
-  هادی زاده کاخکی، سعید. (1385)، کبوترخانه در ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
 
-Amirkhani, Aryan, Hanie Okhovat and Ehsan Zamani. (2010). "Ancient Pigeon Houses: Remarkable Example of the Asian Culture Crystallized in the Architecture of Iran and Central Anatolia". Asian Culture and History Vol. 2, No. 2, 45-57.
-Laurie, Michael. (1975)."An Introduction to Landscape Architecture". Department of Landscape Architecture, University of California, Berkeley.
-   Mazoyer, Marcel and Laurence Roudart. (2006). A History of World Agriculture -From the Neolithic Age to the Current Crisis. Translated by James H Membrez, London: Sterling.
-   Rapoport, Amos. (1969). House Form and Culture. Editor: Philip L. Wagner, London: University College London.