نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار انسان شناسی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
انسان‌شناسی از ابتدای پیدایش دانشگاهی خود به امر سلامت، بهداشت، بیماری، مداوا و به‌طور کلی امور پزشکی توجه ویژه داشته و به‌مرور حوزه دقیقی از انسان‌شناسی را به این امور اختصاص داده است. هدف اصلی این رشته یافتن درک مناسب از عواملی است که بر بهداشت، تجربه و شیوع بیماری، پیشگیری و درمان بیماری، روال‌های شفادهی، پیوندهای اجتماعی در مدیریت درمان اثر گذارند. این مقاله در پی آن است که مکانیسم‌های پیشگیری و درمان سنتی را در بین مهاجران شناخته و اثرات آن را در مواجه با نظام پزشکی مدرن ایران بررسی کند. با استفاده از روش مردم‌نگارانه برای گردآوری داده، یعنی بهره‌گیری از مطالعات اسنادی، مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساختاریافته و مشاهده‌های‌حین‌مشارکت و همچنین یادداشت‌های شخصی در زمین پژوهش «شهرک قائم قم»، پژوهشگر توانسته داده‌های دست‌اولی را گردآوری و تحلیل کند. داده‌های این پژوهش عمدتا در تابستان 1397 گردآوری شده و نمونه‌گیری‌ها بر مبنای الزام‌های نظری کار و به صورت هدف‌مند صورت‌بندی شده‌اند. در ابتدا به بیماری‌های شایع بین مهاجران پرداخته و سپس به مواجه مهاجران با این امور پزشکی بر مبنای باورهای سنتی و فرهنگی آنان اشاره خواهد شد. پیشگیری و درمان‌های سنتی در بین مهاجران افغانستانی در ایران بیش از درمان‌های مدرن بر صحنه زندگی روزمره آنان حاضر است.
کلیدواژه‌ها
- اداره مرکزی احصائیه. (1397)، یافته‌های کلیدی سروی وضعیت زندگی در افغانستان، کابل: اداره مرکزی احصائیه.
- استوار، افشار. (1378)، «بررسی وضعیت سلامت روانی گروهی از مهاجران افغان مقیم شیراز»، فصلنامه اندیشه و رفتار، شماره 17 و 18:. 4-10.
- امیری، علیرضا. (؟) نگاهی به رویکردهای نظری در انسان‌شناسی پزشکی، سایت انسان‌شناسی و فرهنگ: تاریخ بازبینی: 11/09/1397.
- ایمان، محمدتقی و مرادی، گلمراد. (1388)، «بررسی رابطه بین راهبردهای فرهنگ‌پذیری و سلامت روانی در میان مهاجران: نمونه موردی مطالعه شهر کرمانشاه»، مجله جامعه‌شناسی کاربردی، دوره 20، شماره 1 (پیاپی 33): 147-170.
- آدام، فیلیپ و هرتسلیک، کلودین. (1385)، جامعه‌شناسی بیماری و پزشکی، ترجمه: لورانس دنیا کتبی، تهران: نشر نی.
- باورصاد، بلقیس و دیگران. (1393)، «بررسی رابطه میان دینداری و سلامت روان منابع انسانی سازمان: مورد مطالعه دانشگاه شهید چمران اهواز»، فصلنامه توسعه اجتماعی، دوره 9، شماره 3: 217-238.
- برومندزاده، محمدرضا و نوبخت، رضا. (1393)، «مروری بر نظریات جدید مطرح شده در حوزه مهاجرت»، فصلنامه جمعیت،جلد ۲۱، شماره ۹۰ و ۸۹:. ۷۳-۹۰
- پریوش، تکتم. (1383)، «مقایسه رفتارهای باروری مهاجران افغانی با بومیان ساکن در منطقه گل‌شهر مشهد»، پایان نامه کارشناسی‌ارشد گروه جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران.
- پژمان، اسدالله. (1394)، روایت بازگشت: نگاهی به وضعیت بازگشت‌کنندگان در افغانستان، کابل: کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان.
- جمشیدی‌ها، غلامرضا و علی بابایی، یحیی. (1381)، «بررسی عوامل مؤثر بر بازگشت مهاجران افغانی با تاکید بر ساکنان شهرک گل‌شهر مشهد»، در: نامه علوم اجتماعی، شماره 20:71-90.
- جمشیدی‌ها، غلامرضا و عنبری، موسی. (1383)، «تعلقات اجتماعی و اثرات آن بر بازگشت مهاجران افغانی»، :نامه علوم اجتماعی، شماره 23:. 43-68.
- حاجی علی محمدی، هما؛ تقوی شیرازی، مریم و قربانی، عبدالباسط. (1385)، اطلس مردم‌گیاه درمانی ایران، فصلنامه علمی-پژوهشی، شماره 34-35.
- خوبدل، مهدی؛ مهرابی توانا، علی؛ میرنژاد، رضا و اسدزاده، رؤیا. (1382)، «پاتولوژی جغرافیای افغانستان»، مجله طب نظامی، شماره 5 (4):. 299-291.
- رخشانی، فاطمه؛ انصاری‌مقدم، علیرضا و حر، عبدالفهیم. (1381)، «آگاهی، نگرش و رفتار زنان مهاجر افغانی ساکن شهر زاهدان در مورد تنظیم خانواده»، فصلنامه پزشکی و ناباروری، شماره 12:. 47-54.
- ریاحی، عارف؛ حریری، نجلا و نوشین‌فرد، فاطمه. (1395)، «مهاجران و نیازهای اطلاعاتی: نگاهی به نیازهای اطلاعاتی بهداشتی و سلامت مهاجران مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی و درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی». مجله سلامت و بهداشت اردبیل: دوره 7، شماره 4: 435- 445.
- زنجانی، موسی. (1365)، مدینة البلاغه، تهران: انتشارات کعبه.
- سجادپور، فرزانه و جمالی، ابراهیم. (1395)، «زنان افغان مهاجر و چالش‌های بازگشت به وطن( مطالعه موردی: زنان مهاجر افغانستان شهر مشهد)»، پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره 6، شماره 2: 131-151.
- صادقی، رسول و عباسی‌شوازی، محمدجلال. (1395)، »بازگشت به وطن یا ماندن جوانان افغانستانی در ایران» و دو فصلنامه مطالعات جمعیتی 1: 119-150.
- عباسی‌شوازی، محمدجلال و صادقی، رسول. (1390)، «تفاوت‌های بومی مهاجر ازدواج در ایران: مطالعه مقایسه‌ای رفتارهای ازدواج مهاجران افغان با ایرانی‌ها»، در: نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، سال چهارم، شماره 8: 73-7.
- کریمی، مرتضی. (1396) انسان‌شناسی پزشکی، سایت انسان‌شناسی و فرهنگ: تاریخ بازبینی: 18/09/1397. https://anthropologyandculture.com
- گزارش اداره کل اتباع خارجی وزارت تعاون و رفاه اجتماعی، با عنوان: «بیش از ۲۰ هزار تبعه خارجی تحت پوشش بیمه سلامت قرار گرفتند»، تاریخ انتشار گزارش 23/03/1396، تاریخ بازبینی: 11/09/1397 در وب‌سایت: https://eakh.mcls.gov.ir/fa/news/80256/
- گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل در ایران، با عنوان «خدمات با کیفیت دفاتر پیشخوان دولت به پناهندگان برای بیمه سلامت». تاریخ انتشار: 10/05/1396، تاریخ بازبینی: 10/09/1397 به آدرس: http://unhcr.org.ir/fa/news/11574/
- گزارش بانک جهانی،. (2016)، افغانستان. دسترسی آنلاین:
- لهسایی زاده، عبدالعلی و مرادی، گلمراد. (1386)، «رابطه سرمایه اجتماعی و سلامت روان در مهاجران»، در: فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره 26:. 161- 180.
- محمدیان، مهرداد؛ دادفر، محبوبه؛ بوالهری، جعفر و کریمی کیسمی، عیسی. (۱۳۸۴)، «غربالگری اختلال‌های روانی در مهاجران افغان مقیم تهران»، در: مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران، شماره 11 (۳): ۲۷۰-۲۷۷.
- محمدیان، مهرداد و همکاران،. (1383)، «بررسی وضعیت سلامت روانی مهاجران افغانی مقیم تهران»، در: فصلنامه اندیشه و رفتار، سال 5، شماره 1 و 2: 20-29.
- محمودیان، حسین. (1386)، «مهاجرت افغان‌ها به ایران: تغییر در ویژگی‌های اقتصادی اجتماعی و جمعیتی و انطباق با جامعه مقصد»، در: نامه انجمن جمعیت‌شناسی، دوره 2، شماره 4:. 42-69.
- معموری، غلامعلی، ارقامی، ناصر. (1378)، «مطالعه شاخص‌ها بهداشت باروری در زنان 15-29 ساله افغانی و ایرانی ساکن در منطقه گل‌شهر مشهد»، مرکز بهداشت استان خراسان.
- میردیلمی، سیده زهره؛ حشمتی، غلامعلی؛ بارانی، حسین. (1393)، مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال اول، شماره 2، چاپ دوم.
- میرزائی، حسین. (1386)، بررسی سبک زندگی مهاجران افغانستانی ساکن در شهرک قائم قم، پایان‌نامه کارشناسی ارشدانسان‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
- میرزائی، حسین. (1392)، «انسان‌شناسی قومی-زبانی مهاجران هزاره در ایران»، مجله علمی-پژوهشی پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، مقاله 7، دوره 3، شماره 2: 144-123.
- میرزائی، حسین. (1393)، «هویت زبانی مهاجران افغانستانی در ایران»، در: مجله علمی- پژوهشی مطالعات اجتماعی ایران، انجمن جامعه‌شناسی ایران، مقاله 6، دوره 8، شماره 3: 109-128.
- میرزائی، حسین. (1396)، «بررسی انسان‌شناختی روزمرگی راهبردهای اقتصادی مهاجران افغانستانی»، مجله علمی-پژوهشی هنر و فرهنگ آسیا، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره دوم: 137-173.
- نصراصفهانی، آرش. (1397)، در خانه برادر، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- مکاری، محمد. (1390)، بررسی شیوه‌های درمان سنتی با داروهای غیرگیاهی (مطالعه موردی گناباد، تربت جام، تایباد و خواف)، فصلنامه علمی-پژوهشی تاریخ پزشکی، دوره 3 شماره 6.
- Abbasi, M. J., D. Glazebrook, G Jamshidiha, H. Mahmoudian, and R. Sadeghi. (2005). Return to Afghanistan? Astudy of Afghans Living in Tehran, Kabul: Afghanistan Research an Evaluation Unit.
- Abbasi-Shavazi, M. J, and R. Sadeghi. (2012). The Adaptation of Second-generation Afghans in Iran: Empirical Findings and Policy Implications, in Calabrese, J., & J. Transatlantic Ccooperation on Protected Displacement: Urgent Need and Unique Opportunity, Washington, DC: Middle East Institute
- Abbasi-shavazi, M. J., and R. Sadeghi. (2015). »Socio-cultural Adaptation of Second-generation Afghans in Iran», International Migration. 53(6): 89-110.
- Abbasi-Shavazi, M. J., G. Hugo, R. Sadeghi., and H. Mahmoudian. (2015). »Immigrant-Native Fertility Differentials: The Afghans in Iran», Asian and Pacific Migration Journal, 24 (3): 273-297.
- Abbasi-Shavazi, M. J., R. Sadeghi. (2016). »Integration of Afghans in Iran: pattern, Levels and policy implications», Migration Policy Practice 6, no. 3 pp. 22-29.
- Abbasi-Shavazi, M. J., R. Sadeghi, H. Mahmoudian, and G. Jamshidiha. (2012). »Marriage and Family Formation of the Second-generation Afghans in Iran: Insights from a Qualitative Study», International Migration Review, 46(4): 828–860.
- Ahlin T., & Nichter M., & Gopukrishnan P. (2016). »Health insurance in India: what do we know and why is ethnographic research needed». Anthropology & Medicine. 2016; 23 (1):102–24.
- Anderson, W. (2008). The Collectors of Lost Souls: Turning Kuru Scientists into Whitemen. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
- Baer, H., Singer, M., Susser, I. (2004). Medical Anthropology and the world system. Westport: Prager.
- Bennet, J. W. (2017). The Ecological Transition: Cultural Anthropology and Human Adaptation, New York: Routledge
- Davison, G. (2017). ‘Ken Inglis: Threads of Influence’. History Australia 14: 516–29.
- Ferrara, N. (2018). In Pursuit of Impact: Trauma- and Resilience-Informed Policy Development, Maryland: Rowman, Littlefield.
- Good, B. J., & M.-J. DelVecchio Good. (1980). The Meaning of Symptoms: A Cultural Hermeneutic Model for Clinical Practice. In The Relevance of Social Science for Medicine. Leon Eisenberg and Arthur Kleinman, eds., pp. 165–196. Dordrecht, Holland: D. Reidel Publishing Company.
- Hugo, G., M. J. Abbasi-Shavazi, and R. Sadeghi. (2012). Refugee Movement and Development; Afghan Refugee in Iran, Migration and Development, 1(2): 261-279.
- Hunt, N. R. (2016). A Nervous State: Violence, Remedies, and Reverie in Colonial Congo. Durham, NC: Duke University Press
- Jellali IA, Zarrouk L, Jellali MA, Nasr M. (2014). Schizophrénie et immigration: influence des facteurs psychosociaux. L'Évolution Psychiatrique, Volume 79, Issue 3, July–September 2014, Pages 421-427.
- Jones, R. L., & Anderson W. (2015). ‘Wandering Anatomists and Itinerant Anthropologists: The Antipodean Sciences of Race in Britain between the Wars’. British Journal for the History of Science 48: 1–16.
- Joralemon, D. (2017). Exploring Medical Anthropology, New York:Routledge.
- Kerin, R. (2007). »Mixed up in a Bit of Do-Goodery»: Judy Inglis, Activist Anthropology and Aboriginal History’. History and Anthropology, 18: 427–42.
- Lindenbaum, Sh. (2015). »An Annotated History of Kuru».Medicine Anthropology Theory2 (1): 95–126.
- Lupton, D. (2012). Medicine as culture: Illness, disease and the body, New York: Sage.
- Miller, B. (2009). Cultural Anthropology in a Globalizing World, Washington: Pearson, George Washington University.
- Mousavi, S. A. (1997). The hazara of Afghanistan: An Historical, Cultural, Economic and Political Study, New York: St Martin Press.
- Piran, P. (2004). Effects of social interaction between afghan refugees and Iranian on reproductive health attitude, Disasters, 28 (3): 283-93.
- Poleykett, B. (2018). »Ethnohistory and the Dead: Cultures of Colonial Epidemiology», Journal Medical Anthropology Cross-Cultural Studies in Health and Illness, Volume 37, 2018 - Issue 6: Technologies and Materialities of Epidemic Control Pages 472-485
- Pool, R & Geissler, W. (2005). Medical anthropology, McGraw-Hill Education (UK).
- Porta, M. (2014). A dictionary of epidemiology, Oxford university press.
- Singer, M. & Baer, H. (2018). Critical Medical Anthropology, 2nd Edition, New York: Routledge.
- Sobo, E. J. (2004). Theoretical and applied issues in cross-cultural health research. Encyclopedia of Medical Anthropology. New York: Springer.
- Tilley, H.& Gordon, R. J. (2007). Ordering Africa: Anthropology, European Imperialism and the Politics of Knowledge, Manchester: Manchester University Press.
- Weiss, M. G. (2018a). »Cultural Epidemiology: Conceptual Framework and Current Directions of an Interdisciplinary Field.» Bulletin of the Institute of Ethnography SASA 66, no. 2 (October 8, 2018): 245–53.
- Weiss, M. G. (2018b). »Chapter 13. Explanatory Models in Psychiatry.»In Textbook of Cultural Psychiatry, edited by Dinesh Bhugra and Kamaldeep Bhui, 2nd ed., 143–157. Cambridge: Cambridge University Press.
- Winkelman, M. (2008). Culture and health: Applying medical anthropology, New York: John Wiley&Sons.
- Young, A & Rees, T. (2011). ''Medical anthropology enters the 21st century», The Journal of nervous and mental disease, 199, 592-596.
)