یادداشتی کوتاه بر ویژه نامه آب
دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 1-9

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.12461

چکیده
    گفتنی است که اکنون 6 سال از پیشنهاد و تصویب این ویژه‌نامه گذشته است و مجله با سختی بسیار توانسته است پس از 6 سال این ویژه‌نامه را برای چاپ و استفاده مخاطبان آماده سازد. علت به درازا کشیده شدن این کار، محدودیت‌ها و قیدهای موضوعی دو فصلنامه مزبور است. عنوان دانش‌ها و فن‌آوری‌های بومی دو فصلنامه ایجاب می‌کند، که حتی مانع چاپ برخی ...  بیشتر

تحلیل فرهنگی دانش بومی در زنجیره ابزار قنات

محمدحسین پاپلی یزدی؛ فاطمه وثوقی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 9-40

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.12355

چکیده
   برخلاف موتور پمپ  که یک پدیدۀ تکنولوژیکیِ وارداتی ، صادراتی و استاندارد و دارای یک ساختار قابل‌تولید انبوه و کپی‌برداری است، قنات پدیده ای  است سنتی و بومزاد  که ابزارهای آن نیز دست ساز  و متعلق به دوره پیشامدرن است.ابزارهای قنات قابل تولید انبوه نیستند.ساخت برخی از  ابزارهای قنات از عهده خبرگان محلی برمی‌آید ، اما ...  بیشتر

آسیاب دوسنگی میبد: پدیده‌ای ویژه در میان آسیاب‌های کاریزی

عبدالعظیم پویا

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 41-78

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.12354

چکیده
    در سرزمین‌هایی که خوراک اصلی مردم نان باشد، آسیاها نقش تعیین کننده در سامان زندگی دارند و به همین دلیل در روند زمان مستمراً با مقتضیات محیط سازگار و روزانه می‌شوند. آسیاب‌های کاریزی در سرزمین یزد به ویژه در میبد با همین سازوکار تحول یافته‌اند. نمونه بارز «آسیاب دوسنگی» میبد است که با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته کاریزی ...  بیشتر

الگوی زیست جمعی در ایران(تحلیلی بر درسنامه فنی و مشارکتیِ طومار تقسیم آب زنده رود)

محمود مهام

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 79-150

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.8030

چکیده
  وجود تجارب زیست جمعی در سطح عالیِ تمدن سازی در فلات مرتفع ایران،نشانه ای بر وجود الگو به مثابه «روح» و الگو به مثابه «کالبد» است.اصفهان از مناظر اقلیمی، فرهنگی و مهندسی یکی از نمونه های مناسب برای شناخت این الگو می باشد.با توجه به شکوفایی اصفهان بر مدار زایندگی رودخانه اش، پرسش آغازین بر محور تقسیم آب رودخانه زنده رود در ...  بیشتر

مدیریت بومی منابع آب در منطقه کاشان

غلامرضا لطیفی؛ وحدان محمدشهری

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 151-203

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.8209

چکیده
  موضوع آب یکی از عوامل مهم در عرصه‌های مختلف زندگی در مقیاس‌های محلی، ملی و فراملی می‌باشد. لذا بررسی نظام مدیریت بومی منابع آب، با رویکرد محلی که حاصل تجربه چندین هزار ساله ملتی است که ضمن توجه به خصوصیات جغرافیایی و به منظور بهره‌گیری از امکانات محیطی به خلق آن همت گماشته‌اند، ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله، مساله اساسی این ...  بیشتر

نقش حقوق عرفی در مدیریت سنتی توزیع و تقسیم و پایداری آب قنات

محمدسعید جانب اللهی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 205-250

https://doi.org/10.22054/qjik.2021.55557.1229

چکیده
  در نظام آبیاری با قنات برای حفظ و صرفه‌جویی در مصرف آب قانون‌های نانوشته و عرفی بی‌شماری وجود دارد که از مقنی گرفته تا میراب و آبیار و کشاورز خود را ملزم به‌ رعایت دقیق آن می‌دانند. این قانون‌ها درست از روزی که اولین کلنگ احداث یک قنات به زمین زده می‌شد با شرایطی تا آفتابی شدن و رسیدن قنات به مظهر و حتی بعدازآن تا رسیدن به محل شرب، ...  بیشتر

دوراهی کنش تفاهمی و عقلانیت راهبردی در حکمرانی منابع آب: مطالعه کیفی فرایندهای ارتباطی ذی‌نفعان آب دشت رفسنجان

سیده بهار زندرضوی؛ هادی خانیکی؛ داریوش بوستانی؛ اکبر نصرالهی کاسمانی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 251-278

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.49865.1187

چکیده
  دولت در پنجاه سال اخیر در مدیریت منابع آب زیرزمینی موفقیتی به دست نیاورده است. در نتیجه گروهی پاسخ را در خصوصی‌سازی منابع مشترک و گروهی در مدیریت مشارکتی جست و جو می‌کنند. پژوهش حاضر در پی مقایسه نگرش ارتباطی گروه‌های ذی‌نفع نسبت به حکمرانی منابع آب زیرزمینی در دشت رفسنجان است. در این پژوهش ازروش نظریه زمینه‌ای استفاده شده است. ...  بیشتر

سامانه‌های بومی و سنتی استحصال آب باران در بلوچستان ایران

حبیب الله خوبفکر برآبادی؛ حمید حسینی مرندی؛ محمود عرب خدری

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 279-306

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.40475.1146

چکیده
    سیستان‌وبلوچستان از مناطق خشک و کم‌آب جنوب شرق ایران است که از قدمت چندین هزارساله برخوردار می‌باشد. ساکنان این منطقه از دیرباز با روش‌های ساده، سیلاب‌ها را مهار و استفاده کرده‌اند. ازاین‌رو صاحب‌تجربه و دانش بومی ارزشمندی هستند. آنها در همه مناطق اعم از کوهپایه‌ها ، دامنه‌ها، عرض دره‌ها و دشت‌ها با ایجاد سامانه‌های ساده ...  بیشتر

ارزیابی ویژگی‌های حکمرانی سنتی آبخوان با استفاده از اصول حکمرانی مؤثر آب زیرزمینی

محمد ابراهیم بنی حبیب؛ سمانه غفوری خرانق

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 307-331

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.15160.1037

چکیده
    در مناطق خشک و نیمه‌خشک،شرایط کم‌آبی منجر به خلق سیستم‌هایمدیریتیسنتیمتناسبباویژگی‌هایمحلی شده است. ایرانیکیازقدیمی‌ترینمناطقجهاناستکهازدیربازدرهرنقطهازآنمتناسبباشرایطاقلیمی،اجتماعی وفرهنگیآن منطقه سیستم بهره‌برداری از منابع آب منحصربه‌فردی حاکم بوده است. به‌تدریج در طول نیم‌قرن اخیر سیستم‌های مدیریتی مبتنی ...  بیشتر

بحران آب، سنت و توسعه در ایران: تجدیدمطلعی در مفهوم «نوسازی» با اشاره به مستند «مادرکشی»

نیما شجاعی باغینی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 333-370

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.49845.1186

چکیده
   اکثر برنامه‌هایی که در ایران ذیل مفهوم «نوسازی»، تعریف و اجرا شده‌اند، کمتر به عناصر فرهنگی و «بومی» این مرزوبوم نظر داشته‌اند و به همین دلیل، در برخی از حوزه‌ها، مخصوصاً محیط‌زیست و آب، به «بحران» های موجود در آن‌ها دامن زده‌اند. ازهمین‌رو، به نظر می‌رسد که بایستی در مفاهیم «نوسازی» و «توسعه» ...  بیشتر

بازشناسی سازمان نیروی انسانی در سیستم مدیریت بومی آب بلده فردوس(تون) قبل از 1350هـ.ش

کاظم مختارنیا؛ محمدحسن طالبیان؛ شاهین حیدری

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 371-409

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.14159.1032

چکیده
  آب و محدودیتِ وجودی آن در پهنه آبادی‌های کویر مرکزی ایران، طی اعصار گذشته ازجمله مسائلی است که، سبب خلق سیستم‌های پیچیده مدیریت بومی، در حوزه‌های استحصال، انتقال و توزیع آن در گسترۀ جغرافیایی یادشده، گردیده است. بسیاری از سیستم‌های مذکور تعامل و پایداری در خور توجهی با محیط‌زیست خود داشته‌اند که حاوی نکات و درس‌های بسیاری برای ...  بیشتر

نقش آب و آبرسانی در معماری عمارت‌های سلطنتیِ عصر صفویه

کاوه فرهادی؛ مصطفی تقی زاده

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 411-478

https://doi.org/10.22054/qjik.2018.23908.1070

چکیده
  در این مقاله تلاش می‌کنیم که عناصر و اجزای مشترکی که مابین جامعه دوره صفویه و اصول و فنون معماری آن دوره وجود دارد را مورد بازنگری قرار دهیم، در این معنا طهارت و پاکیزگی نیز در کنار مفاهیم و وجوه پنهان و پیدای معماری آب معرفی می‌شود، گو اینکه برای حل مشکلات بحرانی شده حوزه آب ویژگی‌های منحصربه‌فرد فرهنگ و اعتقادات ما ایرانیان در ...  بیشتر

سد سبز: همیاری سنتی بومزاد و سازگار با توسعه مطالعه موردی ایجاد آب‌گیر بر رودخانه خورخوره سقز

حسین محمدزاده؛ جمال خسروی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 479-502

https://doi.org/10.22054/qjik.2021.55594.1230

چکیده
    انسان برای به دست آوردن آب و کنترل آن راه‌هایی مختلفی را آزموده است. یکی از این راه‌ها درست کردن سد و آب‌گیر بوده است. یکی از این نوع سدهایی که در منطقه سقز برای کنترل آب رودخانه‌ها در فصل بهار تا پاییز استفاده می‌شد سدسازی با نوعی سازه چوبی بانام ولیر[1] بود. هدف این تحقیق دلایل، شیوه ساخت و به‌کارگیری ولیر برای کنترل و هدایت آب‌های ...  بیشتر

واکاوی شاخص‌های حکمرانی خوب در دانش بومی قنات قصبه گناباد

شهرزاد صادقی زاده بافنده؛ سیده سیمین میرهاشمی دهکردی؛ حجت میان آبادی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 503-533

https://doi.org/10.22054/qjik.2021.55849.1232

چکیده
    درهم‌تنیدگی‌های موجود در سیستم‌های طبیعی ـ انسانی، منجر به توجه به رویکرد حکمرانی آب شده است. حکمرانی خوب، نظریه‌ای است که بر مبنای رویکرد حکمرانی شکل‌گرفته و برای دستیابی به آن، شاخص‌های متعددی توسط پژوهشگران مختلف و با توجه به شرایط حاکم بر منطقه و یا سیستم‌های آبی موردنظر ارائه ‌شده است. قنات یکی از مهم‌ترین ابتکارات ...  بیشتر

دانش بومیِ ساخت و بهره‌برداری از سازه تاریخی آبی بُرکه در جزیره قشم

محسن بدره؛ حامد سجادی؛ محمدرضا فرزانه

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 535-581

https://doi.org/10.22054/qjik.2019.39003.1137

چکیده
    سازوکار بهره‌برداری از منابع آب و دانش بومی شکل‌گرفته پیرامون آن از عناصر محوری جوامع محلی است که ترکیب قابل‌توجهی از پیوند همگرای زیست انسانی با طبیعت را به نمایش می‌گذارد. در عمل غایت این همگرایی، برآورده ساختن نیازهای انسان با ادراک دقیق محدودیت‌ها است که البته در این روند سپهری از معناها و نمادها شکل می‌گیرد. بُرکه به‌عنوان ...  بیشتر

دگردیسی رابطۀ انسان و طبیعت: نگاهی به فیلم تالان

سورن مصطفائی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 583-608

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.43047.1156

چکیده
  مدرنیته با تغییرات متعددی در زیست‌جهان انسان همراه بود، که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تغییر رابطۀ انسان و طبیعت بود که پیامدهای آن را می‌توان در عرصه‌های گوناگون ردیابی کرد. با آشکار شدن صدمات و نتایج منفی تسلط انسان بر طبیعت، مقاومت‌هایی نیز در برابر این دخالت‌های بشری شکل گرفت. واکنش‌ها و اعتراضات نویسندگان، شاعران، روشنفکران، ...  بیشتر

احیاء دانش بومی برداشت سنتی آب کشاورزی (گاوچاه) در ایران، الگویی کارآفرینانه

محمد صادق ابراهیمی؛ علی ترابی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 609-646

https://doi.org/10.22054/qjik.2020.47772.1174

چکیده
    روستاییان و کشاورزان ایران از دیرباز با دریافت محدودیت منابع آب برای کشاورزی سعی در ابداع و استفاده از روش‌های مناسب برای مهیا نمودن آب برای کشت و زرع خود بودند. در این راستا معرفی قنات (کاریز) به‌عنوان نمونه‌ای بارز از بروز و ظهور دانش روستاییان ایران در سطح جهانی، نشانگر بلوغ تمدن ایرانیان در این جغرافیا هست. این تحقیق سعی دارد ...  بیشتر

نَفَـقِـۀ قنات (کاریز) (شیوه‌های تأمین هزینه در نظام آبیاری سنتی)

مرتضی سالمی قمصری؛ سینا فروزش؛ حجتی محمدرضا

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 647-665

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.8265

چکیده
   عوامل طبیعی در پدیده‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه نقش قاطع و تعیین‌کننده‌ای دارند. در سرزمین کم‌آب ایران در طول تاریخ[1]، قنات مهم‌ترین شیوه بهره‌برداری از منابع آبی بوده، که حفظ، نگهداری و استفاده و بهره‌برداری از آن نیز، به‌صورت جمعی بوده است. منابع آب مشترک و تبعات آن و سرمایه‌گذاری درازمدت در احداث و نگهداری قنات، ...  بیشتر

همنوایی فرهنگ یکپارچه با فناوریهایش (سنجش فرهنگ کاریزی و "زالو مکینگی" )

مرتضی فرهادی

دوره 6، شماره 12 ، مهر 1398، صفحه 667-717

https://doi.org/10.22054/qjik.2017.8162

چکیده
   دو نوع جامعه و فرهنگ داریم که یکی بسیار کهن با محوریت اصلی "کنش‌های متقابل پیوسته"، انواع یاریگری و همانندگردی و سبقت‌جویی منزلتی است و دیگری جوامع جدیدتر و ناهمگون پس از اختراع کشف آهن و سازمان‌های حکومتی جداشده از سازمان قبیله‌ای با محوریت اصلی "کنش‌های متقابل گسسته" (رقابت، ستیزه و جنگ) است. البته امروزه هیچ یک از این دو جامعه ...  بیشتر