نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 * استادیار پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، سازمان تحقیقات، آموزش

2 دانشیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، سازمان تحقیقات، آموزش

4 3مربی پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری، سازمان تحقیقات، آموزش

5 دانشجوی دکتری

چکیده

دانش بومی، دانش انباشته شده، مهارت‌ها و تکنیک‌های جامعه خاص است که از تعامل مستقیم آن‌ها با محیط منتج شده باشد. این دانش نشان‌دهنده اندیشه، تجربه و عمل قدیمی است که باید مورد احترام بوده و همچون منبعی از معرفت محیطی حفظ شود. در پژوهش پیش‌رو سعی شد دانش بومی سقزگیری از درختان بنه در استان چهارمحال و بختیاری تدوین شود. در این تحقیق برای نمونه‌گیری از جامعه محلی از روش گلوله‌برفی و رویکرد شهرت استفاده شد. پس از جمع‌آوری اطلاعات از افراد اولیه، افراد دیگری که در موضوع پژوهش اطلاعات داشتند توسط افراد اولیه معرفی و جمع‌آوری اطلاعات از آن‌ها انجام گردید. در این تحقیق مصاحبه‌ها به‌صورت نیمه-ساختاریافته انجام گردید. نتایج نشان داد که مردم محلی درخت بنه را یک گیاه اقتصادی دانسته و از قطع و خسارت به آن به‌شدت خودداری کرده و برای حفاظت و توسعه آن انگیزه لازم را دارا هستند. آن‌ها بیشترین استفاده از درخت بنه را مربوط به صمغ تولیدی آن می‌دانند که برداشت آن طی مراحل مختلف شامل انتخاب درخت، تیغ‌زدن، کاسه‌بندی، دوتیشه و سه‌تیشه، برداشت، تصفیه و پختن سقز انجام می‌شود. استفاده دارویی از سقز بیشترین سهم را در بین کارکردهای این محصول بین مردم محلی دارد.

کلیدواژه‌ها

  • ایران‌منش، یعقوب؛ جهانبازی گوجانی، حسن؛ طالبی، محمود و مهین پور ، حمید. (1398)، «مقایسه اثر متغیرهای مورفولوژیکی، ارتفاع از سطح دریا و جنس درخت بر تولید سقز بنه (Pistacia atlantica.Desf) در جنگل‌های استان چهارمحال و بختیاری»، فصلنامة علمی پژوهش و توسعه جنگل، سال پنجم، شماره 2: 195-207.
  • بازگیر، احمد؛ نمیرانیان، منوچهر و عواطفی همت، محمد. (1394)، «گیاه مردم‌نگاری برودار در منطقه کاکاشرف شهرستان خرم‌آباد»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال دوم، شماره 3: 179-222.
  • بردبار، سید کاظم؛ حمزه پور، مجتبی؛ جوکار، لادن و رعیتی نژاد، عبدالرضا. (1385)، «بررسی اثرات بهره‌برداری سقز بر روندترمیم پوست درختان بنه»، فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، سال چهاردهم، شماره 2: 127-134.
  • بی نام. (1380)، «طرح جنگلداری چندمنظوره چیگو-بیدله»، گزارش نهایی پروژه، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری.
  • خالقی، باقر؛ عواطفی همت، محمد؛ شامخی، تقی و شیروانی، انوشیروان. (1396)، «همزیستی با جنگل: دانش سنتی اکولوژیکی جنگل‌نشینان ارسباران در استفاده از درختان جنگلی»، مجله جنگل ایران، سال نهم، شماره 1: 10-85.
  • زند بصیری، مهدی و غضنفری، هدایت. (1389)، «تدوین مهم‌ترین عوامل و پیامدهای تأثیرگذار بر مدیریت مردم محلی جنگل‌های زاگرس»، مجله جنگل ایران، سال دوم، شماره 2: 127-138.
  • زند بصیری، مهدی و پورهاشمی، مهدی. (1397)، «دانش سنتی مرتبط با جنگل، بخش اول: بخش اول: تشریح پایه‌ها و ویژگی‌های سیستم‌های سنتی و سیستم‌های علمی»، مجله طبیعت ایران، سال سوم، شماره 2: 10-15.
  • سعیدی زاده، فریده؛ قهرمانی، لقمان و غضنفری، هدایت.(1394)، «پیامدهای سقزگیری بر رویش قطری درختان بنه»، فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، سال بیست و سوم، شماره 1: 178-189.
  • کرمشاهی، عبدالعلی؛ طهماسبی، منوچهر و نجفی فر، علی. (1384)، «بررسی مناسب‌ترین شیوه بهره‌برداری سقز از درختان بنه»، پژوهش و سازندگی، دوره هفدهم، شماره 1: 78-83.
  • کریمیان، وحید؛ صفائیان، مژده و متین خواه، سید حمید. (1393)، «استفاده از دانش بومی عشایر راهکاری مناسب جهت مدیریت بهینه اکوسیستم‌های طبیعی»، نشریه پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، سال بیست و یکم، شماره 4: 95-114.
  • کریمیان، وحید؛ سپهری، عادل و بارانی، حسین. (1395)، «واکاوی دانش بومی پیرامون گیاه گَنَبو (آنغوزه) در مراتع زاگرسی ) مطالعه موردی: تنگ‌سرخ، استان کهگیلویه و بویراحمد»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال چهارم، شماره 6: 1-52.
  • کمکی، امان محمد؛ شریفیان بهرمان، ابوالفضل و بارانی، حسین. (1394)، «دانش بومی مردم ترکمن درباره قارچ دنبلان صحرایی»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال دوم، شماره 3: 73-103.
  • عباسی، اسفندیار و عمادی، محمدحسین. (1383)، دانش بومی و توسعه پایدار، انتشارات وزارت جهاد سازندگی.
  • عواطفی، محمد و شامخی، تقی. (1385)، «دانش و فن‌آوری‌های سنتی مردم جنگل نشین در استفاده از برخی محصولات غیرچوبی قابل رویش در جنگل (مطالعه موردی روستای چیتن)»، فصلنامه علوم اجتماعی، سال سی و چهارم، شماره 35: 149-174.
  • قدس خواه دریایی، مهرداد؛ حسینی، سیدکامین؛ طاهری، کامبیز؛ میرزایی، جواد و مزبانی، آرش. (1391)، «بررسی اثر متغیرهای مرفولوژیکی درختان بنه بر میزان صمغ و بذر تولیدی آنها»، مجله زیست‌شناسی ایران،سال بیست و پنجم، شماره 2: 303-315.
  • قهرمانی، لقمان؛ سعیدی زاده، فریده و غضنفری، هدایت. (1395)، «پاسخ درختان بنه به برداشت سقز»، نشریه پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، سال بیست و سوم، شماره 4: 25-44.
  • منصوری، معصومه و باده‌یان، ضیاءالدین. (1393)، «بررسی اقتصادی بهره‌برداری سقز در جنگل‌های شهرستان خرم‌آباد»، نشریه توسعه پایدار جنگل، سال نهم، شماره 3: 231-240.
مقصودی، منیژه و پارسا پژوه، سپیده. (1390)، «گیاه قوم‌شناسی منطقه پس‌قلعه در شمال شهر تهران»، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، سال اول، شماره2: 137-161.
  • مهدوی، علی. (1389)، محصولات غیرچوبی جنگل‌ها و مراتع زاگرس، انتشارات دانشگاه ایلام، چاپ اول.
  • مهردانش، گونا؛ صداقت، حرمت؛ موسی زاده، نبی و رستمی تبار، محمود. (1399)، «مروری بر کاربرد و خواص درخت ون، دارویی، غذاهای محلی و بخش‌های مختلف درخت ون یا بنه ) پسته وحشی): توسعه پایدار در اورامان». جغرافیا و روابط انسانی، سال سوم، شماره 1: 331-335.
  • یوسفی، محمدمهدی و وثوقی، منصور. (1392)، «دانش بومی استفاده از جنگل و مرتع در شهرستان رستم»، مجله مطالعات جامعه‌شناسی، سال پنجم، شماره 19: 71-89.
  • یوسفی، جلال. (1392)، «دانش بومی کاربرد اجزاء درخت بلوط در عشایر رستم». مجله مطالعات جامعه‌شناسی، سال ششم، شماره 21: 125-143.