نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناسی ارشد مدیریت مرتع دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
2 دانشیار مدیریت مرتع دانشگاه منابع طبیعی گرگان
3 دانشیار مدیریت مرتع دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
4 دانش آموخته دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده
در پژوهش حاضر سوال اصلی نحوه درک دامداران از گیاهان در مراتع شور و قلیایی و رابطه بین آب، خاک و گیاه بود. گردآوری داده با استفاده از روش پیمایش میدانی و مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با دامداران مرتع اینچه‌برون شهرستان آققلا استان گلستان صورت گرفت. دامداران به 38 گونه گیاهی با ارائه نام محلی اشاره کردند. دانش سنتی دامداران نشان داد زمین در مراتع ترکمن‌صحرا یا شیرین است یا شور و به جای این دو اصطلاح، اصطلاحات سالم - ناسالم و خوب - بد نیز در توصیف نوع زمین کاربرد دارند. دامداران در ادامه هفت طبقه خاک شیشه‌ای، شُر، مرطوب، نائور، تپه‌ای، قرمز و سیاه را معرفی کردند که در هر یک از این طبقات گونه‌های گیاهی خاصی حضور دارند. نتایج این پژوهش نشان داد دامداران ترکمن از دانش غنی در خصوص توصیف گیاهان و زیستگاه‌های آنها برخوردار هستند. نوآوری این مطالعه استفاده از دانش سنتی دامداران ترکمن در شناسایی گیاهان، طبقات خاک و ویژگی‌های آن بود که برای اولین بار در منطقه انجام شده است. پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاری در زمینه مدیریت منابع طبیعی ایران جهت استفاده از دانش بوم‌شناختی سنتی جوامع محلی، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری از پایین به بالا را نیز مد نظر قرار دهد.
کلیدواژه‌ها
- ازکیا، مصطفی و میرشکار، احمد. (1376)، «دانش بومی و مشارکت مردمی و چگونگی استفاده از آن در بهره‌برداری از هرز آب‌های سطحی منطقه دشتیاری»، فصلنامه جنگل و مرتع، شماره 34.
- بارانی، حسین. (1382)، بررسی مبانی فرهنگ مرتع‌داری در بین گله‌داران البرز شرقی، رساله دکتری رشته علوم مرتع، دانشگاه تهران.
- بخشی خانیکی، غلام‌رضا و محمدی، بصیر. (1391)، «گونه‌های جنس سالسولا در اراضی شور رشد می‌کنند (مطالعه اکولوژی برخی از گونه‌های جنس سالسولا (کنوپودیاسه) در استان گلستان)»، مجله تازه‌های بیوتکنولوژی سلولی - مولکولی، دوره 2، شماره 6: 45-52.
- بلوچی انارکی، محمد؛ قربان‌لی، مه‌لقا و اکبرلو، موسی. (1396)، «بررسی تغییرات پوشش گیاهی حوزه تالاب آلماگل نسبت به برخی از عوامل محیطی محیط‌زیست طبیعی»، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 70، شماره 2: 293 –
- حسینی، سیدعلی و شاهمرادی، امرعلی. (1390)، «اوت‌اکولوژی گونهHalocnemum strobilaceum (Pall.) M. Bieb. در مراتع شور و قلیایی استان گلستان»، فصلنامه پژوهش‌های علوم گیاهی، سال ششم، شماره 2: 18-30.
- حسینی، مروارید و فروزه، محمدرحیم. (1397)، بررسی دانش بومی مهم‌ترین گونه‌های علوفه‌ای و غیر علوفه‌ای منطقه زبرخان (استان خراسان رضوی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مرتع‌داری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- حیدری، قدرت‌اله و سعیدی گراغانی، حمیدرضا. (1394)، «بررسی دانش بومی خبرگان عشایر نیمه‌کوچنده البرز شمالی (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی دامنۀ جنوبی کوه دماوند)»، فصلنامه علمی – پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، دوره 22، شماره 2: 219- 229.
- خالقی، باقر؛ عواطفی همت، محمد؛ شامخی، تقی و شیروانی، انوشیروان. (1396)، «دانش اکولوژیک سنتی مردم محلی از خواص دارویی گیاهان علفی و بوته‌ای در حوزه ایلگنه چای ارسباران»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال دوم، شماره 4: 205-236.
- دیفرخش، معصومه و بارانی، حسین. (1391)، بررسی دانش بومی مهم‌ترین گونه‌های غیر علوفه‌ای منطقۀ دلی‌کما، استان کهگیلویه و بویراحمد، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ مرتع‌داری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- زارع، حشمت و یعقوبی، جعفر. (1381)، «نگرش به دانش بومی»، مجله جهاد، سال نوزدهم، شماره 231-230.
- زارع‌کیا، صدیقه و ابوالقاسمی، محمد. (1399)، «جنس علف شور (سالسولا)، قابلیت‌ها و ظرفیت‌ها (با تأکید بر احیای مراتع تخریب یافته و تأمین علوفه)»، طبیعت ایران، جلد 5، شماره 3: 79-86.
- سلطانی‌پور، محمدامین و حاجبی، ع. (1400)، «بررسی ارزش رجحانی پنج گونه مرتعی مورد چرای بز نژاد تالی در منطقه زمین‌سنگ استان هرمزگان»، نشریه علمی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، دوره 28، شماره 3: 435-449.
- سعادتپور، مسلم؛ بارانی، حسین؛ عابدی سروستانی، احمد و فروزه، محمدرحیم. (1396)، «بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی سجاسرود (استان زنجان)»، فصل‌نامۀ گیاهان دارویی، دوره 8، شماره 3: 193- 185.
- شریف‌زاده، ابوالقاسم؛ راستگو، حمید و محمدی، داود. (1382)، «ساخت‌دهی چارچوبی برای ارتقای کاربری و توسعه نظام‌های دانش بومی در توسعه پایدار»، مجله جهاد، سال بیست و سوم، شماره 261-260.
- عمادی، محمدحسین و عباسی، اسفندیار. (1378)، «کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار»، سلسله انتشارات روستا و توسعه، دوره 3، شماره 2: 97-128.
- فروزه، محمدرحیم و حشمتی، غلامعلی. (1383)، بررسی اتنوبوتانی و پیش‌بینی زیستگاه مطلوب برخی از گونه‌های مهم مرتعی (مطالعۀ موردی: مرتع دیلگان، استان کهگیلویه و بویراحمد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم مرتع، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- فروزه، محمدرحیم. (1393)، بررسی اتنوبوتانی و پیش‌بینی زیستگاه مطلوب برخی از گونه‌های مهم مرتعی (مطالعه موردی: مرتع دیلگان، استان کهگیلویه و بویراحمد)، رسالۀ دکتری رشته علوم مرتع، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- فروزه، محمدرحیم؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1395)، «بازشناسی الگوهای زمانی و مکانی در مرتع از دیدگاه دانش بومی عشایر کوچرو ایل بویراحمد»، سامانه نشر مجلات علمی دانشگاه تهران، دوره 69، شماره 4: 1015- 999.
- فروزه، محمدرحیم؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1396)، «بررسی دانش بومی شناخت و طبقه‌بندی اجزای محیطی در جهت مدیریت بهینه مراتع (مطالعۀ موردی: عشایر دیلگان در استان کهگیلویه و بویراحمد)»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 7: 33 –
- میردیلمی، سیده زهره؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1394)، «مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک (مطالعه موردی: مراتع کچیک در شمال شرق استان گلستان)»، دو فصلنامه دانش بومی ایران، دوره 1، شماره 2: 130- 154.
- میردیلمی، سیده زهره؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1393)، «مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک (مطالعه موردی مراتع کچیک در شمال شرق استان گلستان)»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 1، شماره 2: 129-154.
- ناصری، محمدیوسف. (1374)، مطالعه تفصیلی خاکشناسی ایستگاه تحقیقات مرتعی اینچه‌شوره‌زار استان گلستان.
- یوسفی، جلال؛ ازکیا، مصطفی و کلدی، علیرضا. (1395)، «تدوین مدل مفهومی حاصل از تلفیق دانش بومی و نوین با استفاده از نظریه بنیانی در احیاء، حفظ، نگهداری و بهره‌برداری از منابع طبیعی با رویکرد پساتوسعه (موردمطالعه: ایل ممسنی استان فارس)»، مطالعات جامعه‌شناسی، سال نهم، شماره سی‌وچهار: 7- 31.
)