نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنراسلامی تبریز، ایران
2 گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
چکیده
بناهای تاریخی ایرانی جلوههایی از جهان‌بینی و ساختار فرهنگی- اجتماعی- بوم شناختی است که مبتنی بر مفاهیم، اصول، ارزش‌های بومی، به تأمین نیازهای زمانی و مکانی کاربرانش همت گماشته است. دوری تاریخی روزگار معاصر از سیر تکامل دستاوردهای پیش‌کسوتان معماری و بعضاً تقلید سطحی از شکل و ظاهرگذشته معماری، بسیاری از معماران زمان حال را با دغدغه شکلگیری اثر معماری مواجه نموده است. سوال پژوهش این است که ویژگی‌های کالبدی فضایی ساختمان‌های مسکونی از منظر تحقق ارزش‌های بومی در طی گذشت زمان چه تغییری کرده است؟ پژوهش حاضر، مطالعه توصیفی- تحلیلی با هدف تبیین جایگاه ارزش‌های بومی در معماری ایرانی، به واکاوی تغییرات کالبدی فضایی ساختمان‌های مسکونی از منظر تحقق ارزش‌های بومی در گذشت زمان می‌پردازد. مقایسه نمونههای مطالعاتی، مبتنی بر معیارهای 4 گانه انجام گرفت. نتایج بر این مهم تأکید دارد که با بازشناسی ارزش‌های بومی خانه‌های تاریخی و واکاوی تغییرات کالبدی فضایی ساختمان‌های مسکونی از منظر ارزش‌های بومی در طی گذشت زمان می‌توان ساختمان‌های مسکونی زمان حال را همگام با ارزش‌های بومی شکل داد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- اسماعیل‌زاده سیلابی، آیدا؛ گلکار، کورش؛ تقوایی، سید حسن و نعمتی مهر، مرجان. (1395)، طراحی شهری بوم آشکار: به سوی یک چارچوب مفهومی، مجله صفه، دوره 26، شماره 75: 59-74.
- بمانیان، محمدرضا؛ غلامی رستم، نسیم و رحمت پناه، جنت. (1389)، عناصر هویت ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی (نمونه موردی خانه رسولیان یزد)، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، دوره 7، شماره 13: 55-68.
- پیرنیا، محمد کریم. (1380)، سبک‌شناسی معماری ایرانی، تدوین: دکتر غلامحسین معماریان، تهران: نشر معمار، چاپ سوم.
- تری‌یاندیس، هری. س.(1378)، فرهنگ و رفتار اجتماعی، ترجمه: نصرت فتی، تهران: نشر رسانش، چاپ چهارم.
- جاپلقی، غلامرضا؛ محمدمرادی، اصغر؛ محمدمرادی، آرش و جامکلو، طاهره. (1398)، پایبندی به تاریخ در مداخلات معاصر (قیاس در طراحی زمینه‌ای بناها و مجموعه‌ها بین چند کشور اروپایی و ایران)، نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران، دوره 10، شماره 18: 19-38.
- جعفری تبریزی، محمدتقی. (1378)، انسان و رسالت انسانی، گردآورنده: محمدرضا جوادی، تهران: نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول.
- حائری مازندرانی، محمدرضا. (1395)، خانه، فرهنگ، طبیعت در معماری ایران، بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرایند و معیارهای طراحی خانه، تهران: نشر مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، چاپ دوم.
- حجت، عیسی. (1382)، آموزش معماری و بی‌ارزشی ارزش‌ها، نشریه هنرهای زیبا، شماره 14: 63-70.
- حجت، عیسی و آقالطیفی، آزاده. (1389)، تأملی در نقش مخاطب در کیفیت معماری امروز ایران، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 2، شماره 42: 25-35.
- خوش‌اندام، زهره؛ وزیری، وحید و حاتمی خانقاهی، توحید. (1397)، راهکارهای حفظ ارزش‌های معماری بومی در طراحی بناها و محلات معاصر شهر اردبیل، اندیشه معماری، دوره 2، شماره 4: 45-52.
- سارتر، ژان پل. (1384)، اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمه: مصطفی رحیمی، تهران: نشر نیلوفر، چاپ بیستم.
- صادقی پی، ناهید. (1388)، تأملی در معماری سنتی، نشریه صفّه، دوره 18، شماره 48: 7-16.
- صــدرا، علی‌رضا و قنبــری، علــی. (1387)، ارزش‌هــای حاکــم بــر جامعــه ایرانی، تهران: نشر مرکز تحقیقات استراتژیک، چاپ اول.
- صفاریان، پیام؛ جعفری، مریم و همتی، محمدمهدی. (۱۳۹۲)، طراحی شهری با رویکرد توسعه پایدار شهری، اولین همایش منطقه‌ای معماری پایدار و شهرسازی ایذه.
- دفت ریچارد آل. (1374)، تئوری سازمان و طراحی ساختار، ترجمه: علی پارسائیان و سید محمد اعرابی، تهران: نشر مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، چاپ اول.
- داعی پور، زینب. (1393)، رابطه حضور طبیعت و افزایش حس تعلق در خانه‌های سنتی ایران. باغ نظر، دوره 11، شماره 30: 49-58.
- ذوالفقارزاده، حسن و حصاری، پدرام. (1393)، نظریه بوم شناسانه به معماری زیستگاه‌ها، مجله مسکن و محیط روستا، جلد 33، شماره 145: 29-44.
- راپاپورت، آموس. (1388)، انسان‌شناسی مسکن، ترجمه خسرو افضلیان، تهران: نشر حرفه هنرمند، چاپ اول.
- ردایی، مهجبین؛ صالحی، اسماعیل؛ فریادی، شهرزاد؛ مثنوی، محمدرضا و زبردست، لعبت. (1401)، تحلیلی بر اصول عقلانیت اکولوژیک، زیست‌پذیری و پایداری خانه‌های بومی مناطق کویری، نمونه موردی: بناهای بافت تاریخی شهر یزد، فصلنامه علمی پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، دوره 28، شماره 3: 115-134.
- عزیزی، محمدمهدی بیدهندی و شکوهی، محمد صالح. (۱۳۹۴)، تحلیل سیر تحول تاریخی مفهوم عدالت اجتماعی در برنامه‌های توسعه شهری ایران، تحقیقات تاریخ اجتماعی، شماره 105: ۵۲۱-۹۴۱.
- عزیزی، محمدمهدی و زبردست اسفندیار، اکبری رضا. (۱۳۹۷)، واکاوی تبلور عدالت محیطی در اندیشه آرمان‌شهری اسلامی جهت کاربست در شهرسازی اسلامی مطالعه موردی محله روستا بنیان سفین کیش، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره 9، شماره 34: 5-22.
- عزیزی، محمدمهدی و مرادی، محمد. (1400)، عدالت فضایی در مسکن شهری، مورد مطالعاتی: شهر اسلامشهر، مجله معماری و شهرسازی آرمانشهر، دوره 14، شماره 36: 240-255.
- فلامکی، محمد منصور. (1393)، ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری، تهران: نشرفضا (وابسته به موسسه علمی و فرهنگی فضا)، چاپ پنجم.
- قره بگلو، مینو؛ مطلبی، قاسم و صبا، سامان. (1398)، بازشناسی مفهوم ارزش در رابطه انسان و محیط در فضاهای باز سکونتی در معماری تاریخی ایران، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 24، شماره 1: 28- 39.
- قبادیان، وحید. (1397)، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم.
- کاتب، فاطمه. (1384)، معماری خانه‌های ایرانی، تهران: نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
- کوئن، بروس. (1372)، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه و اقتباس: غلامعباس توسلی، رضا فاضل، تهران: نشر سمت، چاپ اول.
- گی، روشه. (۱۳۸۷)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی عمومی جلد اول (کنش اجتماعی)، ترجمه: هما زنجانی زاده، تهران: نشر سمت، چاپ چهارم.
- گلیجانی مقدم، نسرین. (1384)، تاریخ‌شناسی معماری ایران، تهران: نشر مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول.
- مختاری کشاورز، محسن؛ مهدی زاده دلیر، ساناز و حمزه نزاد، مهدی. (1397)، بررسی جایگاه انسان در مکاتب معماری مدرن و ساختارشکن، تهران، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و مدیریت و توسعه شهری در ایران.
- مداحی، سید مهدی؛ اسفندیانی مقدم، الهه؛ عباسی، لیلا و بمانی نائینی، مونا. (1397)، معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 25: 149-161.
- مدنی، رامین؛ امین پور، احمد و حیاتی، حامد. (1397)، تحقق مفهوم قرآنی و روایی عدل در طراحی مسکن ایرانی، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال نهم، شماره 34: 201-216.
- ملکی، سعید. (۱۳۸2)، شهر پایدار و توسعه پایدار شهری، فصلنامه مسکن و انقلاب، شماره ۱۰۲: 34-54.
- مولدان، بدریچ و بیلهارز، سوزان. (۱۳۸۱)، شاخص‌های توسعه پایدار، ترجمه و تدوین، حداد تهرانی، نشاط و محرم نژاد، ناصر، تهران: نشر سازمان حفاظت محیط‌زیست، چاپ اول.
- مقدس، حسین و کارخانه، جواد. (1396)، اومانیسم و نقد آن بر اساس المیزان و المنار، مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام، دوره 2، شماره 2: 1-12.
- مهدوی پور، حسینو جعفری، عاطفه . (1391)، جایگاه دانش و صناعت بومی در آموزش معماری امروز، مجله مسکن و محیط روستا، دوره 31، شماره 137: 17-36.
- مرتضی، هشام؛ مشکینی، ابوالفضل و حبیبی، کیومرث. (1387)، اصول سنتی ساخت‌وساز در اسلام، تهران: نشر مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری، چاپ اول.
- نژاد ابراهیمی، احد؛ پورجعفر، محمدرضا؛ انصاری، مجتبی و حناچی، پیروز. (1392)، ارزش و ارتباط آن با رویکرد مداخله در آثار فرهنگی- تاریخی، مرمت و معماری ایران (مرمت آثار و بافت های تاریخی، فرهنگی) ،دوره3، شماره 6 : 28-44 .
- نورمحمدی، سوسن. (1390)، جایگاه انسان در تحول معنای فضای معماری در قرن نوزدهم و بیستم، مجله صفه، دوره 21، شماره 2: 198-219.
- وهاب‌زاده، عبدالحسین. (1381)، بوم‌شناسی علم عصیانگر، تهران: نشر چشمه، چاپ اول.
- ولیزاده اوغانی، محمدباقر و ولیزاده اوغانی، اکبر. (1389)، نمود اندیشه‌های اخلاقی در ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران موردمطالعه: تکریم مهمان، دو فصلنامه تأملات فلسفی، دوره 2، شماره 7: 185-203.
- هاشم‌پور، پریسا. (1391)، پایداری فرهنگی خانه-ظهور عناصر پایدار فرهنگی برای ارتقاء کیفی خانه، رساله دکتری رشته معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
- هاشمی زرج آباد، حسن؛ تقوی، عابد و مسعودی، ذبیح‌الله. (۱۳۹۳)، درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی - اسلامی نمونه پژوهش خانه‌های تاریخی بیرجند، مجله مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، دوره 9، شماره 2: ۱۲۳- ۱۴۶.
- هس مر آل تی.(1382)، اخلاق در مدیریت، ترجمه: سید محمد اعرابی و داوود ایزدی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ دوم.
)