نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
چکیده
کاخ شمس‌العماره به عنوان اولین بنای مرتفع و پنج طبقه تهران در سال 1282ه.ق به دستور ناصرالدین شاه و به تقلید از بناهای اروپایی، توسط معیرالممالک در مدت 2سال ساخته شد. ساخت و تزیینات آن متاثر از جنبش فرنگی‌سازی در ایران بوده است. از آن جا که نقاشی رنگ روغن اغلب بر روی سطوح بافت‌دار مرسوم بود، به کارگیری این روش روی کاشی لعابدار تا آن زمان انجام نشده بود. در این مقاله این روش منحصر بفردکه در پنج فضای خصوصی درچهار طبقه شمس‌العماره اجرا شده، بررسی می شود. پرسش اصلی این پژوهش این است که علل به کارگیری نقاشی رنگ روغن روی کاشی‌های لعابدار در این بنا چیست؟ این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و جمع‌آوری داده‌ها به صورت میدانی و کتابخانه‌ای است. برخی پژوهشگران هنر دوره قاجار اذعان دارند که نقاشی‌هایی با موضوع چشم اندازها، اغلب کپی از آثار نقاشی کلاسیک هنرمندان اروپایی است. یافته‌ها نشان می‌دهد متغیرهای انتخاب شیوه نقاشی رنگ روغن، نتیجه تغییر رویکردهای هنرمندان نسبت به نقاشی ایرانی است، شیوه آسان، قابل دسترس بودن مواد و مصالح و تمایل به غرب‌گرایی که کاملا به شرایط اجتماعی و سیاسی آن دوران وابسته بود، از جمله این متغیرهاست.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1363)، الماثر و الاثار به کوشش: ایرج افشار، تهران: اساطیر، چاپ اول.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان. (1363)، دوره روزنامه شرف و شرافت، با مقدمه و فهارس: جواد صفی نژاد، تهران: انتشارات یساولی.
- بانی مسعود، امیر. (1388)، معماری معاصر ایران در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنرمعماری قرن، چاپ دوم.
- پاکباز، رویین. (1390)، دائره‌المعارف هنر، تهران: فرهنگ معاصر، چاپ دهم.
- پاکباز، رویین. (1383)، نقاشی ایران از دیرباز تاکنون، تهران: انتشارات زرین و سیمین.
- چمنی، ژاله. (1393)، فن‌شناسی و آسیب‌شناسی نقاشی‌های روی لعاب کاشی در اتاق شمالی طبقه دوم کاخ شمس‌العماره برای طرح حفاظت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشکده معماری و هنر دانشگاه هنر.
- حسین‌آبادی، علیرضا. (1394)، بررسی ساختاری، فرآیندهای فرسایش و ارائه طرح حفاظت و مرمت کاشی نگاری‌های (منسوب به لایه چینی) بنای شمس‌العماره کاخ گلستان، پایان‌نامه‌کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده هنر و معماری.
- رایت، دنیس. (1385)، ایرانیان در میان انگلیسی‌ها، ترجمه: کریم امامی، تهران: موسسه نشر فروزان روز.
- سیف، هادی. (1376)، نقاشی روی کاشی، تهران: سروش.
- سیف، هادی. (1379)، نقاشی روی گچ، تهران: سروش.
- صادقپور فیروزآباد، ابوالفضل و خلیل زاده مقدم، مریم. (1391)، «رویکرد منظره پردازانه در آثار کمال‌الملک»، کتاب ماه هنر مردادماه، شماره 167: 118- 125.
- قبادیان، وحید. (1383)، معماری در دارالخلافه ناصری: سنت و تجدد در معماری معاصر تهران. تهران: مهندسین مشاور معماری سفید.
- کاشیان، حسین. (1362)، کمال‌الملک، تهران: انتشارات ارشاد اسلامی. چاپ دوم.
- معیرالممالک، دوستعلی‌خان. (1361)، یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین‌شاه، تهران: نشر تاریخ ایران، چاپ اول.
- کیان، مریم. (1389)، «کاشی‌کاری شمس‌العماره»، فصلنامه اثر، بهار، شماره 48، 98 -79.
- مفید، حسین و رئیس زاده، مهناز. (1385)، ماجراهای معماری سنتی ایران و خاطرات استاد حسین لر زاده، تهران: انتشارات مولی.
-
مصاحبه‌ها:
- پور فرزانه، محمد. مدرس خیالی نگاری یا نقاشی قهوه‌خانه‌ای، متولد 1339 و کارشناس رشته نقاشی.
- حاجیان‌پور، علی. گچ‌بر و مرمتگر گچ‌بری بناهای تاریخی، متولد ۱۳۱۹ در روستای اسلام‌آباد از توابع همدان، شاگرد استاد حاج عباس عشقی است.
- میرمنگره، اردشیر کارشناس معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ناقد آثار هنری، متولد سال 1352 در اندیمشک و کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران.
)