نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانش‌آموخته دکتری و عضو گروه جامعه‌شناسی جهاد دانشگاهی تهران، تهران، ایران.
چکیده
اکثر برنامه‌هایی که در ایران ذیل مفهوم «نوسازی»، تعریف و اجرا شده‌اند، کمتر به عناصر فرهنگی و «بومی» این مرزوبوم نظر داشته‌اند و به همین دلیل، در برخی از حوزه‌ها، مخصوصاً محیط‌زیست و آب، به «بحران» های موجود در آن‌ها دامن زده‌اند. ازهمین‌رو، به نظر می‌رسد که بایستی در مفاهیم «نوسازی» و «توسعه» بازنگری کرد و با اتکا به مفهوم «سنت» و توجه به «علم اجتماعی رهایی‌بخش»، برای دگرگونی پارادایمی که بقول هانا آرنت کمر به نابودی «طبیعت» بسته است، تلاش نمود. مستند ارزشمند «مادرکشی» ساختۀ کمیل سوهانی که در محافل آکادمیک و غیرآکادمیک داخل و خارج بسیار مورد تقدیر قرار گرفته است و با بینشی تاریخی، به موضوع «بحران آب» در ایران پرداخته، قادر است به پرورش آن «علم اجتماعی رهایی‌بخش» کمک کند.
به نظر می‌رسد که رویکرد نظری و روشی این مستند، مشابه آن چیزی است که در «نهادگرایی جدید» دنبال می‌شود. در «نهادگرایی جدید»، هم تاریخ مهم است و هم عناصر «بومی» موجود در آن؛ در نتیجه، با کمک از این رویکرد، می‌توان در مبانی و مبادی مکتب «نوسازی» که تاکنون نه‌تنها در ایران، بلکه در دیگر کشورها، «اثرات جانبی منفی» فراوانی برجای گذاشته است، بازنگری کرد. ازاین‌رو، در این مقاله، مطابق با این رویکرد و با اشاره به آن مستند، تلاش می‌شود تا ضمن نقد مختصات نظام دانش موجود در مواجه با بحران محیط‌زیست، و «دور باطل» تشدید «بحران آب» در ایران، به «نهادگرایی جدید»، به‌عنوان بدیلی پارادایمی و رهایی‌بخش در شناخت آنچه در این حوزه بر سر طبیعت ایران آورده شده است، تأکید و تکیه شود.
کلیدواژه‌ها
- آبراهامیان، یرواند. (1389). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه: احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نی، چاپ شانزدهم.
- آرنت، هانا. (1390)، وضع بشر، ترجمه: مسعود علیا، تهران: ققنوس، چاپ دوم.
- اتابکی، تورج. (1391)، تجدد آمرانه، ترجمه: مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس، چاپ سوم.
- ارسطو. (1387)، فن شعر، ترجمه: عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: خوارزمی.
- اشرف، احمد. (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورۀ قاجاریه، تهران: زمینه.
- باستانی پاریزی، محمدابراهیم.. (1371)، حماسه کویر، (دو جلد)، قم: خرم، چاپ سوم.
- بالدوین، جورج بی. (1396)، برنامه‌ریزی و توسعه در ایران، ترجمه: میکائیل عظیمی، تهران: علم، چاپ دوم.
- بدیع، برتران. (1389)، توسعه سیاسی، ترجمه: احمد نقیب‌زاده، تهران: قومس، چاپ ششم.
- بیزلی، ویلیام جی. (1394)، ظهور ژاپن مدرن، ترجمه: شهریار خوّاجیان، تهران: ققنوس، چاپ دوم.
- پاپلی یزدی، محمدحسین و جلالی، عباس، (1397)، «گردو: نماد صبوری دهقانی (دانش بومی کاشت، داشت و برداشت»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 5، شماره 9.
- پناهی، محمدحسین. (1393)، «توسعه فرهنگی ضرورت توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی»، فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، دوره 6، شماره 22: 1-23.
- پولانی، کارل. (1391)، دگرگونی بزرگ: خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما، ترجمه: محمد مالجو، تهران: پردیس دانش.
- پیرسون، پل. (1393)، سیاست در بستر زمان: تاریخ، نهادها و تحلیل اجتماعی، ترجمه: محمد فاضلی، تهران: نی.
- پیوزی، مایکل. (1384)، یورگن هابرماس، ترجمه: احمد تدین، تهران: هرمس، چاپ دوم.
- توکویل، آلکسی. (1383)، تحلیل دموکراسی در آمریکا، ترجمه: رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای، تهران: علمی و فرهنگی، چاپ دوم.
- چانگ، ها جون. (1392)، بیست‌وسه گفتار دربارۀ سرمایه‌داری، پیرامون نکاتی که آن‌ها را بروز نمی‌دهند، ترجمه: ناصر زرافشان، تهران: مهرویستا.
- ذکایی، محمد سعید و شجاعی، نیما. (1391)، «مطالعه روش تحلیل ساختاری روایت در سینما»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، دوره 8، شماره 29: 117-139.
- رجب‌زاده، احمد. (1378)، جامعه‌شناسی توسعه: بررسی تطبیقی ـ تاریخی ایران و ژاپن، تهران: سلمان.
- رضاقلی، علی. (1391)، «اگر نورث ایرانی بود»، منتشر شده در تارنمای شخصی علی رضاقلی به آدرس: http://www.rezagholi.ir
- رضاقلی، علی. (بی‌تا)، «درآمدی بر بومی‌سازی علوم جدید»، بی‌جا.
- شجاعی، نیما. (1396)، «دولت زیست‌بوم‌گرا: شرایط نظری و عملی مواجه با بحران آب در ایران. (نقدی بر پارادایم سوداگری‌ـ‌استعماری)»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 24، شماره 77: 137-194.
- شومپیتر، جوزف ا.. (1354)، کاپیتالیسم، سوسیالیسم و دموکراسی، ترجمه: حسن منصور، تهران: مؤسسۀ انتشارت و چاپ دانشگاه تهران.
- صفی‌نژاد، جواد. (1359)، نظام‌های آبیاری سنتی در ایران، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- صفی‌نژاد، جواد. (1394)، «مصاحبه با دکتر صفی‌نژاد»، فصلنامۀ فرهنگ و مردم، سال چهاردهم، شماره 51 و 52.
- طباطبایی، جواد. (1386 الف)، دیباچه‌ای بر نظریۀ انحطاط ایران، تهران: موسسه نگاه معاصر، چاپ هفتم.
- طباطبایی، جواد. (1386 ب) تأملی درباره ایران: مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی. (جلد دوم)، چاپ دوم، تبریز: ستوده.
- طباطبایی، جواد. (1390)، جدال قدیم و جدید، تهران: ثالث، چاپ دوم.
- طباطبایی، جواد. (1395)، فلسفه و سیاست: مجموعه مقالات جواد طباطبایی، تهران: فلات.
- عظیمی، حسین. (1392)، مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران، تهران: نی، چاپ چهاردهم.
- فرهادی، مرتضی. (1393 الف)، «جنگ پنهان سی‌ساله»، گرفته شده از سایت: moertezafarhadi.ir
- فرهادی، مرتضی. (1393 ب)، «صنعت بر فراز سنت یا در برابر آن؟. (آسیب‌شناسی روند توسعۀ پایدار در ایران)»، فصلنامۀ دانش بومی، دورۀ 1، شمارۀ 1: 71-131.
- فرهادی، مرتضی. (1396)، «آزاد "مَکل مَکل مَکنیِگی". ("دیوچه" چاهی)»، فصلنامه علوم اجتماعی، دوره 24، شماره 77: 1-98.
- فوران، جان. (1391)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب، ترجمه: احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا، چاپ دوازدهم.
- کاتوزیان، محمدعلی. (1390)، اقتصاد سیاسی ایران: از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز، چاپ هفدهم.
- کارل، تری‌لین. (1393)، معماری فراوانی: رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی، ترجمه: جعفر خیرخواهان، تهران: نی، چاپ سوم.
- کوهن، تامس. (1391)، ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمه: سعید زیباکلام، تهران: سمت، چاپ سوم.
- کینز، جان مینارد. (1396)، «پایان لسه‌فر»، ترجمه: نیما شجاعی، فصلنامۀ علمی ـ ترویجی جامعه، فرهنگ و رسانه، دوره 4، شماره 23.
- گیدنز، آنتونی. (1392)، گزیدۀ جامعه‌شناسی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نی، چاپ پنجم.
- لفت‌ویچ، آدریان. (1385)، دولت‌های توسعه‌گرا: پیرامون اهمیت سیاست در توسعه، ترجمه: جواد افشارکهن، تهران: مرندیز.
- لفت‌ویچ، آدریان. (1389)، دمکراسی و توسعه، ترجمه: احد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران: طرح نو، چاپ سوم.
- لوکاچ، گئورگ. (1385)، «متافیزک تراژدی»، ترجمه: مراد فرهادپور، در مجموعه مقالات تراژدی. تهران: سروش.
- لیست، فردریک. (1387)، اقتصاد ملی و اقتصاد جهانی: تجانس‌ها و تعارض‌ها، ترجمه: ناصر معتمدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- لیلاز، سعید. (1392)، موج دوم، تجدد آمرانه در ایران: تاریخ برنامه‌های عمرانی سوم تا پنجم، تهران: نیلوفر.
- ماکیاولی، نیکولو. (1388)، گفتارها، ترجمه: محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، چاپ دوم.
- مک‌لئود، تاس. اچ.. (1394)، برنامه‌ریزی در ایران، ترجمه: علی اعظم محمد بیگی، تهران: نی، چاپ سوم.
- مور، برینگتون. (1375)، ریشه‌های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی: نقش ارباب و دهقان در پیدایش جهان نو، ترجمه: حسین بشیریه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
- مؤمنی، فرشاد. (1394)، اقتصاد سیاسی توسعه در ایران امروز، تهران: نقش و نگار.
- ویژه‌نامه مستند مادرکشی، گزارش 250 روزه.
- مهام، محمود. (1396). «چالش‌های دانش بومی کار و همکاری ایرانیان (مقایسه قبل و بعد از انقلاب اسلامی در ایران)»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 4، شماره 8: 36-1.
)