نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
2 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده
گیاه مردم نگاری شاخه نوپا و برون رشته‌ای از حوزه دانش و فن آوری‌های بومی مردم شناسی است و واجد آفرینندگی‌های ارزشمندی در حوزه دانش سنتی مرتبط با گیاهان است؛ لذا در این مطالعه دانش بومی گیاهان، مرتع خوش ییلاق استان گلستان مورد بررسی قرار گرفته است. ثبت اطلاعات به صورت گفتگو به هر دو شیوه مصاحبه در محل زندگی بومیان و مشاهده مشارکتی در محل رویشگاه گیاهان انجام شد. مصاحبه شوندگان به روش گلوله برفی انتخاب شدند. در این تحقیق گونه‌های گیاهی متعلق به 17 خانواده که تعداد بیشتری از افراد بومی آن را شناخته و به خواص آن واقف بودند انتخاب شدند. از 30 گونه گیاهی انتخاب شده، 17 مورد آن استفاده خوراکی دارویی، 10 مورد استفاده دارویی و 3 مورد کاربرد دارویی و صنعتی داشته اند. نامگذاری محلی گونه ها تا حد زیادی منطبق با خصوصیات مورفولوژیک و نیازهای اکولوژیک گیاه بوده است. شناخت و پیش بینی زیستگاه گونه های گیاهی نیز از مهمترین اطلاعات کاربردی دانش بومی مردم خوش ییلاق بود. ایشان به انواع فرم‌های رویشی، اندام و فرایندهای گیاهی، خواص مختلف و شیوه استفاده از گیاهان به عنوان خوراک، دارو و ابزار و سرپناه آگاهی داشته و از آن در زندگی خود بهره می‌جویند.
کلیدواژه‌ها
- مظفریان، ولی‌الله. (1375)، فرهنگ نام‌های گیاهان ایران، فرهنگ معاصر.
- ابطحی، فائزه‌السادات. (1398)، مطالعه اتنوبوتانی برخی گیاهان دارویی شهرستان شازند، استان مرکزی، فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی، سال 19، دوره 2، شماره 70.
- بارانی، حسین؛ بهمنش، بهاره و شهرکی، محمدرضا. (1390). دانش بومی گیاه‌شناسی گیاهان دارویی منطقه چهارباغ مراتع استان گلستان. دانش‌های بومی ایران، سال 2، دوره 2، شماره 3.
- حسینی، مروارید؛ فروزه، محمدرحیم و بارانی، حسین. (1397)، شناسایی و بررسی اتنوبوتانی منتخبی از گیاهان دارویی شهرستان نیشابور، فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی. سال 19، شماره 70.
- حائری نسب، مریم و عباسی، شبنم. (1398)، بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی و معرفی برخی گونه‌های سمی شهرستان اردستان (استان اصفهان)، فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی. سال 19، شماره 70.
- حاتمی، الهام و زاهدی‌فر، مریم. (1395)، بررسی اتنوبوتانی منتخبی از گیاهان دارویی شهرستان فسا در استان فارس، مجله طب سنتی اسلام و ایران. سال 7، دوره 7، شماره 1
- خدایاری، حامد؛ امانی، شهریار و امیری، حمزه. (1393)، اتنوبوتانی گیاهان دارویی شمال شرق استان خوزستان، نشریه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی. سال 2، دوره 2، شماره 4.
- درخشان، نیما؛ خاتم‌ساز، محبوبه و ذوالفقاری، بهزاد. (1395)، کاربردهای اتنوبوتانیک گیاهان شهرستان سقز (استان کردستان)، مجله طب سنتی اسلام و ایران. سال 7، دوره 7، شماره 4.
- دیف‌رخش، سیده معصومه. (1391)، بررسی دانش بومی (اتنوبوتانی و اتنواکولوژی) مهمترین گونه‌های غیرعلوفه‌ای (خوراکی، دارویی و صنعتی) منطقه دلی‌کما (استان کهگیلویه و بویراحمد). پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده مرتع و آبخیزداری. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- دولت‌خواهی، مهدی و نبی‌پور، ایرج. (1393)، بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی حوزه آبریز شمال شرقی خلیج‌فارس. فصلنامه گیاهان دارویی. سال 13، شماره 50.
- ذوالفقاری، بهزاد؛ صادقی، مسعود؛ تیری، ایمان و یوسفعلی‌تبار، مقداد. (1391)، جمع‌آوری، شناسایی و بررسی مصارف سنتی منتخبی از گیاهان شهر بابل، مجله طب سنتی اسلام و ایران. سال 3، دوره 3، شماره 1.
- رزمجویی، دامون؛ زارعی، زهرا و آرمند، رحام. (1396)، مطالعه اتنوبوتانی (شناسایی، خواص درمانی و نحوه استفاده) برخی گیاهان دارویی شهرستان بهبهان، استان خوزستان، فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی. سال 17، دوره 4، شماره 64.
- سجادی، سید ابراهیم؛ بتولی، حسین و قنبری، علی. (1390)، جمع‌آوری و بررسی مصارف سنتی منتخبی از گیاهان شهرستان کاشان، مجله طب سنتی اسلام و ایران. سال 2، دوره 2، شماره 1.
- سجادی، ابراهیم؛ بخشیانی، مهدی؛ نکوخو، مسعود و ذوالفقاری، بهزاد. (1395)، بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی شهرستان فریدون‌شهر، مجله طب سنتی اسلام و ایران. سال 7، دوره 7، شماره 3.
- سعادت‌پور، مسلم؛ بارانی، حسین؛ عابدی سروستانی، احمد و فروزه، محمدرحیم. (1396)، بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی سجا رود (استان زنجان)، فصلنامه داروهای گیاهی. سال 8، دوره 3، شماره 3.
- علی‌میرزایی، فهیمه؛ بهمنش، بهاره؛ محمدی استاد کلایه، امین و شهرکی، محمدرضا. (1396)، دانش بومی گیاهان دارویی از دیدگاه بهره‌برداران عشایری در مرتع چهل‌کمان استان خراسان رضوی، دوفصلنامه دانش‌های بومی ایران. سال 4، دوره 4، شماره 7.
- عباسی، شبنم؛ افشارزاده، سعید و مهاجری، عبدالرضا، (1391). معرفی گونه‌های گیاهی با خواص دارویی در منطقه نطنز (کاشان)، داروهای گیاهی، سال 3، دوره 3، شماره 3.
- فروزه، محمدرحیم؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1393)، گیاه‌مردم‌نگاری گونه‌های خوراکی - دارویی مرتع دیلگان استان کهکیلویه و بویر احمد، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران. سال 4، دوره 4، شماره 1.
- فرهادی، مرتضی؛ امینی، سیاوش؛ خالدی، طیب؛ رشیدی، مرتضی؛ امیری، شجاع؛ شیراوند، افشین؛ جمشیدی، ایرج؛ کمالوندی، فهیمه؛ گاورسینی، علی؛ مرادی، امیر؛ جلیلیان، خانم؛ احمدی و دارام رودی، اکرم (1393)، جی غال اسمک (جوغاسم، پیشوک، پیقُک، چیدم، چیدان، چکیدان ...) گیاه مردم‌شناسی و جغرافیای گیاهی (قلمرو رویشی) این گیاه در ایران. فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 67.
- فرهادی، مرتضی. (1393)، «مردم‌نگاری دانش‌ها و فناوری‌های سنتی: " نان شب " مردم نگاران ایران». دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 2.
- فرهادی، مرتضی. (1392)، گلخوشناسیِ گونه‌ای گل حسرت جوقاسم (جی غال اسمک، پیشوک، پیغوک، ...). فصلنامه علوم اجتماعی. شماره 63.
- فرهادی، مرتضی. (1384)، گیاه مردم‌نگاری با چکیده و نمونه‌هایی از گیاه مردم‌نگاری گیاهان خودروی کمره. فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 34-35.
- کیاسی، یاسمن و فروزه، محمدرحیم. (1398)، بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی مرتع آلمالیچه شهرستان آباده، مجله طب سنتی اسلام و ایران. سال 10، دوره 10، شماره 1.
- کوسه غراوی، یاز مراد؛ شهرکی، محمدرضا؛ عابدی سروستانی؛ احمد و بهمنش، بهاره. (1393)، دومین همایش ملی کاربرد گیاهان دارویی در سبک زندگی و طب سنتی، وزارت علوم تحقیقات فناوری دانشگاه تربت‌حیدریه.
- گنجعلی، علیرضا و خاک‌سفیدی، عباس. (1394)، شناسایی برخی گونه‌های گیاهان دارویی شهرستان زابل (استان سیستان و بلوچستان) و کاربرد آنها در طب سنتی، مجله طب سنتی اسلام و ایران. سال 6، دوره 6، شماره 1.
- میردیلمی، زهره؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1393)، مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک (مطالعه موردی مراتع کچیک در شمال شرق استان گلستان)، دوفصلنامه دانش‌بومی ایران. سال 1، دوره 1، شماره 2.
- مقصودی، منیژه و پارساپژوه، سپیده. (1390)، گیاه قوم‌شناسی منطقه پس قلعه در شمال شهر تهران، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران. سال 1، دوره 1، شماره 2.
- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان. (1394)، گزارش اقتصادی اجتماعی مطالعات تعمیم ترسیب کربن
- حوزه آبخیز تیل‌آباد.
- Ayyanar, M and Ignacimuthu, S. (2010). Plants used for non-medicinal purposes by the tribal people in Kalakad Mundanthurai Tiger Reserve, Southern India. Indian Journal of Traditional Knowledge. 3: 515-518.
- Banton, B. N. (1998). An ethnobotanical analysis of tree species of El Imposible national Park, Ahuachapan, El Salvador. Banton, Biology. Pp: 1-4.
- Cavendish, William. (2000). Empirical regularities in the poverty-environment relationship of rural households: evidence from Zimbabwe. World Development. 11: 1979p.
- Chen, Yu., Yang, Gaihe., Sweeney, Sandra., and Feng, Yongzhong. (2010). Household biogas use in rural China: A study of opportunities and constraints. Renewable and Sustainable Energy Reviews. 14: 545-549.
- Cunningham, A. B. (1998). "An investigation of the herbal medicine trade", In Natal/KwaZulu, Institute of Natural Resources, Pietermaritzburg: University of Natal. 298p.
- Estomba, Diego., Ladio, Ana., and Lozada, Mariana. (2006). Medicinal wild plant knowledge and gathering patterns in a Mapuche community from North-western Patagonia. Journal of Ethnopharmacology.103: 109-119.
- Fakir, Hüseyin. Mehmet, Korkmaz. and Bilgin, Güller. (2009). "Medicinal plant diversity of western Mediterrenean region in Turkey." Journal of Applied Biological Sciences. 3,2, 30-40.
- Gerique, Andrés. (2006). An introduction to ethnoecology and ethnobotany. Integrative assessment and planning methods for sustainable agroforestry in humid and semiarid regions. Advanced Scientific Training-Loja, Ecuador. Pp: 1-20.
- Giday, Mirutse., Asfaw, Zemede., Elmqvist, Thomas., and Woldu, Zerihun. (2003). An ethnobotanical study of medicinal plants used by the Zay people in Ethiopia. Journal of Ethnopharmacology. 85: 43-52.
- Gitika, Asha Sharma ., and Kumar, Manoj. (2016). Ethnobotanical Study of Some medicinal plants of Haryana, India. World. Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences, 5(8): 1717-1736.
- Haidar, Ali., and Qaiser, M. (2009). The ethnobotany of Chitral valley, Pakistan with particular reference to medicinal plants. Pakistan Journal of Botany. 4:2009-2041.
- Júnior, Nelson., And Sato, M. (2005). Ethnoecology And Conservation In Protected Natural Areas: Incorporating Local Knowledge In Superagui National Park Management, Braz. Journal of Biol. 1: 117-127.
- Kaya, Ayla. Fatih, Satil. and Fatih, Gogel. (2009). "Nutlet surface micromorphology of Turkish Satureja (Lamiaceae)." Biologia. 64,5, 902-907.
- Lama, yashi choden., Ghimire, Suresh K., and Aumeeruddy-Thomas, Y. (2001). Medicinal plants of Dolpo:Amchis’ knowledge and conservation. WWF Nepal. 151p.
- Long, Chung- Lin, Rong, Li. (2004). Ethnobotanical studies on medicinal plants used by the Red-headed Yao People in Jinping, Yunnan Province, China, Journal of Ethnopharmacology. 90 (2-3), 389-95.
- Ozturk, Munir., Uysal, Ismet., Gücel, Salih., Mert, Tuba., Akcicek, Eren., and Celik, Sezgin. (2008). Ethnoecology of poisonous plants of turkey and northern Cyprus. Pakistan Journal of Botany. 4: 1359-1386.
- Parveen, B, Upadhyay Bhuvaneshwar, Roy, Shikha, Kumar Ashwani. (2009). Traditional uses of medicinal plants among the rural communities of Churu district in the Thar Desert, India. Journal of Ethnopharmacology, 113(3), 387-99.
- Qureshi, Rahmatullah. and Bhatti, G. Raza. (2008). Ethnobotany of plants used by the Thari people of Nara Desert. Pakistan. Journal of Fitoterapia, 79, 468-473.
- Qureshi, Rahmatullah., Bhatti, G. Raza., and Memon, Rabia. (2010). Ethnomedicinal uses of herbs from northern part of nara desert, pakistan. Pakistan Journal of Botany. 2: 839-851.
- Sharma, Tika prasad., and Borthakur, SK. (2008). Ethnobotanical observations on Bamboos among Adi tribes in Arunachal Pradesh. Indian Journal of Traditional Knowledge. 4: 594-597.
- Ugulu, Ilker, Baslar, Suleyman, Yorek, Nurettin, Dogan, Yunus. (2009). The investigation and quantitative ethnobotanical evaluation of medicinal plants used around Izmir province, Turkey. Journal of medicinal plant research. 3(5), 345-367.
- Zemede, Asfaw., and Mesfin, Taddsse. (2001). Prospects for Sustainable Usr and Development of Wild Food Plants in Ethiopia. Economic Botany. 1, 47-62.
- Zhao, Zhil., Dorje, Gaawe., and Wang, Z.T. (2010). Identification of medicinal plants used as Tibetan Traditional Medicine Jie-Ji. Journal of Ethnopharmacology. 132: 122-126.
- Pardo-de, Santayana Manuel, Pleroni Andrea, Puri Rajindra K. (2010). Ethnobotany in the New Europe: People, Health and Wild Plant Resources. New Tork, NY, Berghahn Books.
)