نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشکده محیط‌ زیست، پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران

چکیده

امروزه سیمای سرزمین بسیاری از شهرهای کهن کویری با دارا بودن بسترهای طبیعی و الگوهای یکپارچه حاصل از کنش‌های انسانی و محیط‌های طبیعی در قالب سکونتگاه‌، رو به زوال گرائیده است. رنگ باختن بن‌مایه‌های پایداری و تاب‌آوری، بر لزوم بازشناسی و کاربست مفاهیم حاکم بر ساختار و عملکرد شبکه‌های اکولوژیک و الگوهای حاصل از تعاملات سیستم‌های اجتماعی-اکولوژیک که بازتابی از اصول عقلانیت اکولوژیک در فرایند برنامه‌ریزی شهری بوده است، تأکید دارد. در مطالعه تطبیقی- استنتاجی حاضر، با استفاده از روش اسنادی و مطالعه منابع مکتوب، ضمن تحلیـل محتـوایی ادبیـات موضوع، به تبیین عقلانیت اکولوژیک و استنتاج اصول عقلانیت اکولوژیک پرداخته شده است. بر اساس مطالعات میدانی، و استنتاج معیارهای ساختاری، عملکردی و مدیریتی حاکم بر سازه‌های آبی شهر یزد، مصادیق اصول عقلانیت اکولوژیک در سازه‌های آبی کهن در سه مقیاس کلان، میانی و خرد در سیمای سرزمین شهر یزد مورد واکاوی قرار گرفته است. یافته‌ها حاکی از آن است که معیارهای ساختاری، عملکردی و مدیریتی سازه‌های آبی تاریخی با اصول عقلانیت اکولوژیک منطبق است. عقلانیت اکولوژیک با ایجاد ترکیب‌بندی، آرایش فضایی، ارتباط و تنوع عملکردی لکه‌ها و کریدورهای اختلاطی در شبکه سازه‌های آبی شهر کویری یزد، زمینه‌ای را برای ایجاد شبکه‌های اکولوژیک و پایداری سیماهای سرزمین شهری ایجاد نموده است.

کلیدواژه‌ها

  • الکرجی، ابوبکر محمد بن الحسن. (1345)، استخراج آب‌های پنهانی، ترجمه: حسین خدیو جم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • بهنیا، عبدالکریم. (1367)، قنات سازی و قنات داری در ایران، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • بوزرجمهری، خدیجه و خاتمی، سیده سمیه. (1397)، «بازشناسی قنات، راهگشای توسعه پایدار در تمدن کاریزی مطالعه موردی: قنات زارچ استان یزد»، نشریه آب و توسعه پایدار، سال پنجم، شماره 1: 123-132.
  • پاپلی یزدی، محمدحسین و لباف‌خانیکی، مجید. (1379)، «نقش قنات در شکل‌گیری تمدن‌ها، نظریه پایداری فرهنگ و تمدن کاریزی»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی قنات، یزد.
  • پاکزاد، جهانشاه. (1389)، سیر اندیشه‌ها در شهرسازی، از آرمان تا واقعیت، تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
  • جعفری، جعفر بن محمد. (1384)، تاریخ یزد، به کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • جمعه‌پور، محمود. (1385)، «کاریز دستاورد دانش و فرهنگ بومی زیستگاه‌های کرانه‌های کویر و نظام‌های، وابسته به آن در ایران و بهره‌برداری پایدار از آن نمونه قنات‌های کاشان(»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 33: 27-64.
  • حائری، محمدرضا. (1386)، قنات در ایران، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

- رنجبرنائینی، سعیده؛ گرشاسبی، پرویز و چترسیماب، زهرا. (1396)، «مقایسه نقش قنوات، چاه‌ها و چشمه‌ها در تخلیه سفره‌های زیرزمینی در حوزه‌های آبخیز اصلی کشور»، مجله آبخوان و قنات، پیاپی ۱: ۳۸ -۴۹.

  • زیاری، کرامت الله. (1379)، «تکنیک قنات و نقش آن در شکل‌گیری و توسعه اولیه سکونتگاه‌های ایران»، دانشور پزشکی، دوره 7، شماره 28: 81-90.
  • حسینی یزدی، سیدرکن الدین. (1365)، جامع الخیرات، ترجمۀ: جعفر غضبان، یزد: ادارۀ کل حج و اوقاف و امور خیریه.
  • سعیدی، عباس. (1368)، «چشم‌انداز قنات/چشم‌انداز چاه: یک بررسی تطبیقی»، رشد آموزش جغرافیا، شماره 16: 10-18
  • سمسار یزدی، علی‌اصغر. (1389)، تدوین تجربیات خبرگان قنات، تهران: انتشارات سازمان مدیریت منابع آب ایران.
  • سمسار یزدی، علی‌اصغر و کریمیان، آمنه. (1396)، «بازنمایی قنات وقف‌آباد یزد در منظر شهری سده‌های هشتم و چهاردهم هجری شمسی»، فصلنامه علمی ترویجی اثر، جلد ۳۸، شماره ۷۹: ۲۹-۴۶.
  • سمســار یزدی، علی‌اصغر و چراغی، زهره. (1381)، «بررســی جنبه‌هــای فنی و تاریخــی قنات وقف‌آبــاد»، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی انسان و آب. تهران: پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
  • صفی نژاد، جواد. (1368)، نظام‌های آبیاری سنتی در ایران، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • فداکار داورانی، محمدمهدی.(1388)،«قنات و سرمایه اجتماعی»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، دوره 1،شماره1: 149-179.
  • فرهادی، مرتضی. (1388)، انسان‌شناسی یاریگری، تهران: انتشارات ثالث.
  • فرهادی. مرتضی (1381)، «بحران محیط‌زیست در ایران و لزوم بازنگری به دانش‌های مردمی و راهکارهای فرهنگ ملی»، نمایه پژوهش، شماره 13 و 14.
  • قدس، حسین؛ اصغر زاده، علی و ملکی، مجید. (1394)، بازشناسی پدیده قنات از دریچه سازمان‌ها، نمونه موردی: روستای بیابانک، مسکن و محیط، دوره 34، شماره 150: 71-88.
  • کاتب یزدی، احمد بن حسین. (1357)، تاریخ جدید یزد، به کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  • گوبلو، هانری. (1371)، قنات؛ فنی برای دستیابی به آب، ترجمه: سرو قدم مقدم و محمدحسین پاپلی یزدی، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • مســتوفی بافقی، محمد مفید. (1385)، جامع مفیدی، به کوشــش: ایرج افشار، تهران: انتشارات اساطیر.
  • میر جعفری، حسین؛ الله یاری، فریدون؛ بهنیا، عبدالکریم و چراغی، زهره. (1388)، «بررسی نظریه خاستگاه قنات در ایران»، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی تاریخ اسلام و ایران، سال نوزدهم، دوره جدید، شماره 2، پیاپی 77.
  • یاسی، مهدی. (1395)، «مرمت، شبیه‌سازی و نوآوری سازه‌های بدیع آبی: راهگشای میراث آیندگان ایران»، مهندسی مدیریت و ساخت، دوره 1، شماره 3: 24-27.
  • یزدیان، مهدی و ردایی، مهجبین. (1398)، «تبیین سیستم مدیریت پایدار منابع آب با تأکید بر ارزش‌های نهفته در سازه‌های آبی تاریخی (نمونه موردی: شهر کویری یزد)»، مجله محیط‌زیست و مهندسی آب، دوره 5، شماره 3: 186-199.
  • یزدیان، مهدی. ردایی، مهجبین و زکی‌زاده، حسین. (1398)، «تحقق امنیت آبی در سازه‌های آبی تاریخی شهرهای کویری (مطالعه موردی: شهر یزد)»، مجله مطالعات علوم محیط‌زیست، دوره 4، شماره 4: 2093-2106.