نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 * استادیار پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، سازمان تحقیقات، آموزش
2 مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
3 استادیار پژوهش، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، سازمان تحقیقات، آموزش
4 دانشگاه گیلان
چکیده
این مطالعه در استان چهارمحال و بختیاری و با روش گلوله برفی و مصاحبه با افراد سرشناس و نخبگان محلی و مشاهدات عینی انجام شد. به این منظور، مجموعاً 50 مصاحبه انجام و اطلاعات دریافتی با نوشتن نقطه نظرات و ضبط صوت و تصویر مستند شد. سپس با روش‌های تحلیل محتوی به تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته شد. بر اساس نتایج پژوهش، مراحل تهیه زغال به‌شکل سنتی شامل حفر کوره زغال ذوزنقه‌ای شکل، قطعه‌بندی چوب درختان و مرتب ساختن آن‌ها در کوره، نصب دودکش در دهانه ورودی و خروجی، پوشاندن سطح چوب‌ها به وسیله برگ خشک شده، پوشاندن عایق برگ با خاک، روشن کردن کوره زغال‌گیری به وسیله آتش و مسدود کردن دهانه آن، تبدیل چوب‌ها به زغال در مدت زمان مشخص، سرد شدن کوره زغال‌گیری و تخلیه و بارگیری می‌شود. با توجه به نبود منبعی مدون و به‌روز از روش زغال‌گیری سنتی در منابع موجود، پژوهش حاضر از نظر توجه به این دانش بومی پیشگام بوده و نتایج آن علاوه برثبت دانش محلی تهیه زغال، بر کاربرد آن صرفا در استفاده از ضایعات چوب درختان خشکیده، باد افتاده و یا هرس شده به‌ویژه در اکوسیستم‌های باغی تاکید دارد.
کلیدواژه‌ها
- ابراهیمی رستاقی، مرتضی. (1384)، «نقش سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی در مدیریت و حفاظت جنگل‌های خارج از شمال، در مجموعه مقاله‌های همایش حفاظت از جنگلها و مدیریت پایدار»، انتشارات انجمن جنگلبانی ایران: 137-151.
- ایمانی راستابی، مجتبی؛ جلیلوند، حمید و زند بصیری، مهدی. (1392)، «بررسی مسائل اجتماعی - اقتصادی جنگل‌های سامان عرفی کلگچی زاگرس در چهارمحال و بختیاری»، فصلنامه علمی پژوهشی اکوسیستم‌های طبیعی ایران، سال چهارم، شماره 2: 59-70.
- حیدری صفری کوچی، ابوذر و رستمی شاهراجی، تیمور. (1397)، صنوبرکاری و نقش آن در ترسیب کربن، رشت: انتشارات سپیدرود، چاپ اول.
- بازگیر، احمد؛ نمیرانیان، منوچهر و عواطفی همت، محمد. (1394)، «گیاه مردم‌نگاری برودار در منطقه کاکاشرف شهرستان خرم‌آباد»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال دوم، شماره 3: 179-223.
- بوزرجمهری، خدیجه. (1382)، «جایگاه دانش بومی در توسعۀ روستایی پایدار»،'فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال اول، شماره 2: 5-20.
- پاپ‌زن، عبدالحمید و همزه‌ای، فریبرز. (1385)، سرآغازی بر پژوهش‌های دانش بومی و فرهنگ شفاهی غرب ایران، کرمانشاه، انتشارات دانشگاه رازی، چاپ اول.
- جزیره‌ای، محمدحسین و ابراهیمی رستاقی، مرتضی. (1382)، جنگل‌شناسی زاگرس، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
- حاجی علی محمدی، هما. (1385)، «فن‌آوری تهیه زغال در شمال ایران پژوهشی در حوزه دانش بومی»، فصلنامه علوم اجتماعی، سال 13، شماره 35-34: 97-149.
- حیدری صفری کوچی، ابوذر؛ رستمی شاهراجی، تیمور؛ مرادیان فرد، فرشته و اسکندری شهرکی، آزیتا. (1393)،«اولویت‌بندی کمبودها و چالش‌های پیش روی توسعه روستاهای جنگلی زاگرس و ارائه راهکارهای مناسب جهت کاهش اثرات منفی این کمبودها بر عرصه‌های جنگلی منطقه»،دومین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار، تهران.
- رستمی، زهرا؛ قاسمی آقباش، فرهاد و پژوهان، ایمان. (1398)، «بررسی پارامترهای مؤثر در مکان‌یابی ساخت کوره‌های زغال‌گیری در جنگل‌های زاگرس(مطالعه موردی جنگل‌های لرستان الشتر)».دومین همایش ملی مدیریت منابع طبیعی با محوریت آب، سیل و محیط‌زیست، گنبدکاووس.
- زند بصیری، مهدی و پورهاشمی، مهدی. (1397)، «دانش سنتی مرتبط با جنگل، بخش پنجم: نظام جنگل-دام»، مجله طبیعت ایران، سال سوم، شماره 5: 14-17.
- زند بصیری، مهدی؛ غضنفری، هدایت؛ سپهوند، اصغر و فاتحی، پرویز. (1390)، «ارائه الگوی تصمیم‌گیری برای یکان مدیریت جنگل‌های زاگرس در شرایط عدم اطمینان»، مجله جنگل ایران، سال سوم، شماره 2: 109-120.
- عنابستانی، علی‌اکبر و روستا، مجتبی. (1391)، «فرایند شکل‌گیری اقتصاد مبتنی بر تولید زغال در روستاهای منطقه سیمکان (فارس)»، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال اول، شماره 2: 65-78.
- عواطفی همت، محمد و شامخی، تقی. (1385)، «دانش و فن‌آوری‌های سنتی مردم جنگل‌نشین در استفاده از برخی محصولات غیرچوبی قابل رویش در جنگل (مطالعه موردی روستای چیتن)،فصلنامه علوم اجتماعی»، سال 13، شماره 35-34: 149-174.
- وثوقی، منصور و فریدی ثانی، معصومه. (1392)، «دانش بومی استفاده از جنگل و مرتع در شهرستان رستم»،مطالعات جامعه‌شناسی، سال ششم، شماره 19: 71-89.
)