نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی محیط‌زیست پردیس البرز دانشگاه تهران. ایران
2 استاد‌یار ﮔﺮوه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان. ایران
3 دانشیار ﮔﺮوه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ، داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان. ایران
4 دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران پزشکی. ایران
چکیده
با توجه به سوءمدیریتهای واقع شده در حوزه استفاده، احیا و تخصیص منابع آب، بازگشت و استفاده از فن‌آوری‌ها و دانش‌های بومی و به روزآوری آنها و بومی کردن فناوری‌های مدرن امری اجتناب ناپذیر است. از آنجاکه یکی از رکن‌های مهم برنامه‌ریزی و مدیریت در حوزه منابع آب شناسایی مناسبترین معیارها یا عوامل موثر در آن می‌باشد در این پژوهش با مرور وسیع منابع داخلی و خارجی در حوزه دانش بومی و همچنین استفاده از نظر متخصصان و خبرگان استان یزد با روش دلفی متغیرها شناسایی و پرسشنامه تهیه شد، سپس متغیرهای تاثیرگذار با استفاده از روش‌های مناسب مانند تحلیل عامل اکتشافی و تجزیه به مولفه‌های اصلی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان می‌دهد که شش عامل اصلی محافظت و ﭘﺎﻳﺪﺍﺭی، مدیریت، کل‌نگری، مقرون به صرفه بودن، ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻱ، پویایی از جمله عوامل و معیارهای دانش بومی در مدیریت و برنامه ریزی منابع آب استان یزد بوده است، همچنین متغیرهایی چون حفظ تنوع زیستی، مدیریت صحیح و اصولی، مقرون به صرفه بودن و حفظ حیات وحش نیز از اهمیت بیشتری برخودار بوده‌اند
کلیدواژه‌ها
- آذرنیوند، حسین؛ اسکندری دامنه، حامد و قربانی، مهدی. (1395)، «تحلیل دانش بومی در سازمان اجتماعی تولید کشاورزی و نظام آبیاری، منطقه موردمطالعه روستای روزکین بخش ساردوئیه- شهرستان جیرفت»، فصلنامه تخصصی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛ مردم و فرهنگ، دورۀ اول، سال دوم، شماره ۳: 1-26.
- ازکیا، مصطفی و میرشکار، احمد. (۱۳۷۶)، «دانش بومی و مشارکت مردمی و چگونگی استفاده از آن در بهره‌برداری از هرزآبهای سطحی منطقۀ دشتیاری»، فصلنامه جنگل و مرتع، شماره ۳۴: 1-9.
- اسکندری دامنه، حامد؛ برجی، مسلم و قربانی، مهدی. (1397)، «ابتکارات محلی و دانش بومی در مدیریت اجتماع‌محور منابع آب منطقۀ موردمطالعه: روستای روزکین، بخش ساردوئیه، شهرستان جیرفت»، مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 71، شماره 2: 321-337.
- برزگر، مریم؛ قربانی، مهدی؛ حسن‌زاده، علیرضا و حسینی گزیر، عبدالواحد. (1397)، «تحلیل دانش بومی و ابتکارات محلی سازگار در مدیریت منابع آب) منطقه موردمطالعه: دشت گِزیر)»، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره ۸، شماره 2: 99-121.
- بنی‌حبیب، محمدابراهیم و غفوری خرانق، سمانه. (1398)، «ارزیابی ویژگی‌های حکمرانی سنتی آبخوان با استفاده از اصول حکمرانی مؤثر آب زیرزمینی»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 6، شماره 12: 307-331.
- بوذرجمهری، خدیجه و رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا. (1384)، «تحلیل جایگاه دانش بومی در توسعه پایدار روستایی»، فصلنامه مدرس علوم انسانی»، دوره ۹، شماره ۱: 17- 49.
- بوذرجمهری، خدیجه. (1388)، «راهکارهای بهینه‌سازی مصرف آب در کشاورزی با تأکید بر برخی فناوری‌های بومی در ایران و سایر کشورها»، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، شماره 42: 80-84.
- پاپلی یزدی، محمدحسین و لباف خانیکی، مجید. (1377)، «واحد تقسیم آب در نظام‌های آبیاری سنتی) فنجان(»، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 49 و 50: 47-73.
- جمعه پور، محمود و میرلطفی، محمدرضا. (1391)، «نقش دانش بومی و کارکرد نظام سنتی مدیریت مشارکتی منابع آب در معیشت پایدار روستایی موردمطالعه: گروه‌های بزرگ کاری لایروبی کانال‌های آبیاری (حَشَر) در سیستان"، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 56: 1- 31.
- چکشی، بهاره؛ محمودی، عباسعلی و پژمرده، مصطفی. (1391)، «استفاده از دانش بومی با تأکید بر روش کمانه آبگیر جهت احیا و بهبود پوشش گیاهی در راستای شیوه‌های استحصال آب باران- مطالعه موردی استان خراسان جنوبی»، اولین همایش ملی سامانه‌های سطوح آبگیر باران. مشهد: 1-3.
- حبیبی، آرش و عدن‌ور، مریم. (1396)، مدل‌یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول،10-11
- دهقانی، علیرضا. (1385)، «بررسی تاریخچه و سیر تکاملی بادگیرها این پدیده‌های زیبا و عامل‌های تهویه مطبوع سنتی»، مجلۀ تهویه و تبرید، سال سوم، شماره 19: 4 - 13.
- دهقانی، علیرضا. (1390)، مهندسی و معماری آب‌انبارهای ایران، تهران: انتشارات یزدا، چاپ اول.
- رضایی، روح اله؛ اسحاقی، سید رضا و صفا، لیلا. (۱۳۹۰)، «روش‌های سنتی در مدیریت منابع آب جهت مقابله با خشکسالی با تأکید بر دانش بومی کشاورزی»، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد، مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی. https://civilica.com/doc/136167.
- زبردست، اسفندیار. (1396)، «کاربرد روش تحلیل اکتشافی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، مورد پژوهی: سنجش وضعیت پایداری اجتماعی در کلان‌شهر تهران»، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره 2: 5-18
- رضائیان، علی؛ مناف زاده، سیمین عذار؛ قانع، محمدابراهیم؛ اسماعیلی، علی‌اکبر؛ زارع زاده مهریزی، جواد؛ میراکبری، شمس السادات و فتاحی، فاطمه. (1382)، جغرافیای استان یزد، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران، چاپ چهارم.
- سالمی قمصری، مرتضی؛ فروزش، سینا و حجتی، محمدرضا. (1398)، «نَفَـقِـۀ قنات (کاریز) (شیوه‌های تأمین هزینه در نظام آبیاری سنتی)»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 6، شماره 12: 647-665.
- سلیمی کوچی، جمیله و ابراهیمی، پیام. (1396)، «تحلیل شبکه ذی‌نفعان محلی و انسجام اجتماعی در مدیریت مشارکتی منابع آب (مطالعه موردی: حوزه آبخیز میان جنگل، شهرستان فسا)»، مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، سال یازدهم، شماره 37: 57-61.
- شاطری، مفید؛ مکانیکی، جواد و آرزومندان، راضیه. (1390)، «کارکردهای اجتماعی- فرهنگی وقف و نظام مدیریت سنتی آب در قنات بلدۀ فردوس»، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد، مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی: 1-3.
- صابری، امیر و کرمی دهکردی، اسماعیل. (1393)، «مقایسه فرهنگ و دانش بومی با دانش رسمی در حوزه آبخیزداری»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 1، شماره 1: 181-201.
- صادقی زاده بافنده، شهرزاد؛ میان‌آبادی، حجت و حسینی، سید محمود. (1397)، «واکاوی و تطابق اصول حکمرانی خوب با دانش بومی مدیریت منابع آبی»، دومین کنفرانس حکمرانی و سیاست‌گذاری عمومی. تهران. https://civilica.com/doc/931855.
- عبدی، پ.(۱۳۸۶)، «گل (Gowl) روش سنتی برای حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب کوچک در استان زنجان»، دومین همایش ملی کشاورزی بوم‌شناختی ایران، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان. https://civilica.com/doc/28109
- عمادی، محمدحسین و عباسی، اسفندیار. (1377)، «دانش بومی و توسعه پایدار روستاها»، مجلۀ روستا و توسعه، سال دوم، شماره 1: 17 - 39.
- عمادی، محمدحسین و امیری اردکانی، محمد. (1381)، «تلفیق دانش بومی و دانش رسمی؛ ضرورتی در دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی»، مجلۀ اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال دهم، شماره 37: 11 - 32.
- غلامی، مصیب و علی بیگی، امیرحسین. (1393)، «شناسایی روش‌های بومی مدیریت خشکسالی مطالعة موردی: شهرستان سرپل ذهاب»، مجله پژوهش‌های روستایی، دوره 5، شماره 3: 611 - 638.
- فرهادی، مرتضی. (1373)، فرهنگ یاریگری در ایران، درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون جلد اول: یاریگری سنتی در آبیاری و کشتکاری، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
- کفاش، حسین؛ طالشی، مصطفی و رحیمی، حسین. (1398)، «نقش دانش بومی در پایداری منابع آب در جنوب خراسان رضوی مطالعه موردی شهرستان بجستان»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 5، شماره 10: 223-274.
- لطیفی، غلامرضا و محمد شهری، وحدان. (1398)، «مدیریت بومی منابع آب در منطقه کاشان»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 6، شماره 12: 151-203.
- معرب، یاسر؛ سادات، مهدیس و صالحی، اسماعیل. (1395)، «تحلیل و بررسی سرزندگی پارک‌های جدید شهری، مطالعه موردی: پارک آب‌وآتش تهران»، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 6، شماره 20: 193-207.
- منصوری مقدم، منصور. (1393)، «نظام آبیاری سنتی در استان ایلام (مطالعه موردی: شهرستان ایوان غرب)»، مجله انسان‌شناسی، دوره 21، شماره 12: 141-146.
- ملکی نژاد، حسین؛ اسکندری، منیژه و طاهری، ریحانه. (1390)، «نقش آب‌انبارها در استمرار حیات در شهر یزد»، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد، مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی. https://civilica.com/doc/136119
- میرابوالقاسمی، هادی. (1375)، «طرح‌های کوچک، نیاز بزرگ برای توسعه پایدار منابع آب ایران»، مجلۀ آب، خاک و ماشین، شماره 41: 3 - 7.
- نجفلو، پریسا؛ یعقوبی، جعفر و نیکبخت، جعفر. (1398)، «مدیریت بهره‌برداری سنتی از منابع آب در روستاهای ایران»، نشریه آب و توسعه پایدار، سال ششم، شماره 2: 27-38.
- نظری، جواد و مختاری، مرضیه. (1388)، «تحلیل عاملی و کاربرد آن در علوم اجتماعی»، نشریه علوم اجتماعی، شماره 14: 20 تا 33.
- وزین، نرگس و رکن‌الدین، افتخاری. (1391)، «نقش دانش بومی در حفاظت از منابع آب‌وخاک از دید روستاییان: مطالعۀ موردی بخش خورش‌رستم، شهرستان خلخال»، فصلنامه روستا و توسعه، سال 15، شماره 4: 91-114.
- یاوری، احمدرضا و طیب‌زاده، نگار. (1396)، سنجش و ارزیابی در برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین، تهران: انتشارات آوای قلم، چاپ اول: 158-160.
- یاوری، احمدرضا. (1359)، شناختی از کشاورزی سنتی ایران، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. چاپ اول.
)