نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
چکیده
این مقاله در پی بازخوانی زیست عشایری به مثابه الگویی از زیست جمعی در ایران بر پایه پیوند حوزه‌های طبیعی و انسانی می‌باشد. پرسش اصلی عبارت است از: بازیابی و بازخوانی این میراث طبیعی-فرهنگی و کاربست آن برای آینده چگونه امکان‌پذیر است؟ به‌نظر می‌رسد ارتباط حیاتی عشایر و جوامع گیاهی از یک‌سو و دانش و مهارت عشایر برای فعالیت در تنوع زمینی و اقلیمی از سوی دیگر، کالبدشکافی زیست عشایری را به‌مثابه دانش و فناور‌های بومی زیست‌های پایدار، میسر می‌سازد. برای تحدید دامنه وسیع مساله زیست عشایری، تمرکز اصلی بر «زمین-گیاه» قرار داده شد. از روش توصیفی-تحلیلی-انتقادی و رویکردی تلفیقی از مناظر گیاه‌شناسی، زمین‌شناسی، اکولوژی عمیق و آمایش سرزمین، بازخوانی فعالیت عشایر به مثابه جامعه‌نگاران و جامعه‌شناسان گیاهی(شفاهی) متقدم در فلات مرتفع ایران انجام شد. یافته-ها نشان می‌دهد گسیختگی دانشی در شناسایی روابط حوزه‌ها(طبیعی و انسانی) و بی‌توجهی به حوزه‌های زیستی و منابع پایه نظیر زمین و گیاهان، موجب شده تا زیست عشایری به مثابه یک بافت، در مطالعات طبیعی و انسانی، بیش از پیش فراموش شود. بنابراین، بازیابی و بازخوانی آن، نیازمند احیاء مطالعات بین-رشته‌ای و فرارشته‌ای با مستندسازی و تولید داده‌های بوم‌زاد و بهره‌گیری از داده‌های جهانی برای بهره-برداری بهینه در طراحی زیست‌های پایدار برای آینده می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
- اساسنامه سازمان دامداران متحرک. (1353)، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- الیاسی، علی احمد. (1392)، «بررسی نقش و جایگاه مجلس شورای ملّی در سیاست گذاری‌های عشایری دوره پهلوی اول (1304-1320)»، اسناد بهارستان، دوره جدید، شماره 2: 51-63.
- انتظاری، مژگان. (1303)، «اقلیم اختری»، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 25، شماره 1: 1-10.
- امان‌اللهی بهاروند، سکندر. (1386)، «زوال کوچ‌نشینی در ایران»، فصلنامه مطالعات ملّی، دوره 5، شماره 17: 155-184.
- براتی، ناصر و فرزاد زرین‌قلم. (1392)، «بازشناسی مفهوم «راه» از دیدگاه یک جهان زبانی-فرهنگی با تأکید بر واژه‌های حوزه معنایی «فضاهای ارتباطی» در زبان فارسی»، باغ نظر، سال 10، شماره 24: 105-116.
- بارث، فردریک. (1343)، ایل باصری، ترجمه: کاظم ودیعی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
- پیتون، بن؛ کامپا، هنری و وینتر استاین، اسکات. (1380)، تنوع زیستی، ترجمه: محمد دانش، تهران: سازمان حفاظت از محیط‌زیست.
- تناولی، پرویز. (1377)، آرایش اسب و جُل‌های عشایری و روستایی ایران، تهران: یساولی.
- توکار، برایان. (1399)، به سوی عدالت اقلیمی، ترجمه: علی محبی، مرتضی حسینی توسل، سید جعفر سید اخلاقی، تهران: جهاد دانشگاهی.
- جم‌زاد، زیبا با همکاری اعضای تدوین برنامه. (1387)، برنامه راهبردی تحقیقات گیاه‌شناسی و رده‌بندی گیاهان در محیط‌های طبیعی ایران، تهران: موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع.
- جوانشیر خویی، کریم. (1378)، تاریخ علوم منابع طبیعی ایران، تهران: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.
- چلبی، مسعود. (1385)، تحلیل اجتماعی در فضای کنش، تهران: نشر نی.
- چونداوات، گوتام. (1383)، مبانی آگروفارستری، ترجمه: یعقوب راعی، عادل دباغ محمدی‌نسب، فرید شکاری، عزیز جوانشیر، زنجان: دانشگاه زنجان.
- حسن‌زاده، جمشید؛ اسماعیلی فرد، صغری و ظیفی، زویا. (1377)، «داده‌های زمین‌گرمایی ایران و تعبیرهای زمین‌ساختی آن»، مجله فیزیک زمین و فضا، جلد 24، شماره‌های 1 و 2: 27-39.
- دوپلانول، گزاویه. (1383)، کوچ‌نشینان و شبانان، ترجمه و تلخیص: محمدحسین پاپلی یزدی، تهران: سمت.
- دولت‌خواهی، مهدی؛ قربانی نهوجی، مجید؛ مهرآفرین، علی؛ امینی‌نژاد، غلامرضا و دولت‌خواهی، علی. (1391)، «مطالعه اتنوبوتانیکی گیاهان دارویی شهرستان کازرون: شناسایی، پراکنش و مصارف سنتی»، فصلنامه گیاهان دارویی، سال 11، شماره 42: 163-178.
- رامشت، محمدحسین. (1393)، نقشه‌های ژئومورفولوژی، تهران: سمت، چاپ هشتم.
- رامشت، محمدحسین و راهدان مفرد، محمد. (1395)، دستگاه جغرافیایی ایران، تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
- رانکین، ویلیام. (1380)، نیوتون و فیزیک کلاسیک، ترجمه: مجتبی سلطانی، تهران: شیرازه.
- رهنمایی، محمدتقی. (1393)، ایران و توان‌های محیطی و طبیعی آن، تهران: مهکامه، چاپ دوم.
- رستمی‌کیا، یونس و فتاحی، محمد. (1399)، «بررسی تأثیر شکل زمین و ویژگی‌های خاک بر صفات رویشی گونه تنگرس»، نشریه حفاظت زیست‌بوم گیاهان، دوره 8، شماره 17: 1-17.
- روحی مقدم، عین‌الله؛ مقدم‌نیا، علیرضا و شهریاری، علیرضا. (1386)، «اگروفارستری در مناطق خشک»، فصلنامه جنگل و مرتع، شماره 74: 62-70.
- زند رضوی، سیامک. (1371)، «ایلات و عشایر کرمان»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 3 و: 167-215.
- زهری، میکاییل. (1383)، شالوده‌های ژئوبوتانیکی خاورمیانه، ترجمه: هنریک مجنونیان و باریس مجنونیان، تهران: دایره سبز.
- سریع‌القلم، محمود. (1386)، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- سینکلر، توماس. ر و گاردنر، ف.پ.(1383)، مبانی بوم‌شناسی در تولیدات گیاهی، تهران: سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی.
- صابری، علیرضا؛ آبیار، نور محمد و صابری، ناصر. (1396)، «بررسی اقتصادی تولید محصولات علوفه‌ای جدید و فراموش‌شده در استان گلستان»، نشریه الکترونیکی یافته‌های تحقیقاتی در بهبود تولیدات گیاهان زراعی، دوره 3، شماره: 26-45.
- صفی نژاد، جواد. (1354)، «خان نامه»، مجله دانشکده دانشگاه تهران، شماره 2: 182-204.
- صفی نژاد، جواد. (1381)، تحلیل و تفسیر مجموعه اسناد روستایی و عشایری (دو جلد)، تهران: نشر آتیه، چاپ دوم.
- صفی نژاد، جواد. (1395)، جامعه‌شناسی ایلات و عشایر ایران، تهران: سمت.
- ضیاء توانا، محمدحسین و توکلی، جعفر. (1383)، «اسکان یا ادامه کوچ‌روی؟ رویکرد توسعه پایدار به آینده عشایر»، فصلنامه جغرافیا، سال 2، شماره: 67-87.
- عبدلی، مصطفی. (1394)، «چالش کوچ عشایر و مدارس عشایری»، دو فصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی، سال 3، شماره 5: 5-22.
- عصری، یونس. (1399)، «نقد کتاب «معرفی برخی گونه‌های مهم مرتعی مناسب برای توسعه و اصلاح مراتع ایران»، نشریه طبیعت ایران، جلد 5، شماره: 155-160.
- عرشی، احمدرضا و بهرامی زاده سجادی، شیما. (1395)، زیرساخت‌های پروتکل ملّی درمان با اسب، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
- علی‌زاده، عباس. (1380)، تئوری و عمل در باستان‌شناسی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- عیسی پور، عزیز. (1388)، گالش‌ها، تهران: انتشارات ائلشن.
- فائو. (1394)، اصول ارزیابی سرزمین برای چرای گسترده، ترجمه: حسن ارزانی و حمیدرضا محرابی، تهران: جهاد دانشگاهی.
- فرجی سبکبار، حسنعلی. (1391)، «تحلیل نابرابری‌های فضایی سکونتگاه‌های روستایی ایران»، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 1، شماره: 83-100.
- فضیلتی، علی. (1364)، «عشایر و مراتع»، عشایر (مجموعه نظرات صاحب‌نظران درباره آینده زندگی عشایر)، سازمان امور عشایر: 1-3.
- فرهادی، مرتضی. (1369)، نامه کمره (جلد اول)، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- فرهادی، مرتضی. (1378)، موزه‌های بازیافته، کرمان: مرکز کرمان‌شناسی.
- فرهادی، مرتضی. (1395)، کَمَره‌نامه، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- قانون واگذاری قریه علی‌آباد ورامین جهت استفاده دامداری ارتش به وزارت جنگ. (1343)، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- قریب، عبدالکریم. (1369)، «روند مطالعات ایرانیان و خارجیان درباره زمین‌شناسی ایران»، مجموعه مقالات انجمن‌وارۀ بررسی مسائل ایران، به کوشش علی موسوی گرمارودی، تهران: وزارت امور خارجه: 283-292.
- کرمی، پرویز؛ گرگین گرجی، مهتاب؛ بصیری، رضا و کارگری، ابراهیم. (1387)، «تجزیه‌وتحلیل تنوع گونه‌ای در گروه گونه‌های اکولوژیک (مطالعة موردی: زیستگاه کوهسالان کردستان)»، محیط‌شناسی، سال 34، شماره 46: 5-47.
- کریمی، اصغر و دیگار، ژان پی‌یر. (1359)، «بوهون و مال»، نامه نور، شماره 10 و 11: 1-13.
- کریمی، حمید؛ کرمی، غلام‌حسین و موسوی، سید محمدجواد. (1398)، «بررسی ویژگی و زمینه‌های توسعه نظام جنگل-زراعی»، فصلنامه انسان و محیط‌زیست، دوره 17، شماره 49: 79-90.
- کوچکی، علیرضا؛ رضوانی مقدم، پرویز؛ عسگری، اشکان و رستمی، رضا. (1397)، «شناسایی و ارزیابی زراعی و اکولوژیک گیاهان فراموش‌شده در بوم‌نظام‌های زراعی ایران»، نشریه بوم‌شناسی کشاورزی، دوره 10، شماره 2: 353-367.
- کوثر، آهنگ. (1374)، مقدمه‌ای بر مهار سیلاب‌ها و بهره‌وری بهینه از آن‌ها، تهران: وزارت جهاد سازندگی.
- کولا، ای.(1394)، اقتصاد منابع طبیعی، محیط‌زیست و سیاست‌گذاری‌ها، ترجمه: سیاوش دهقانیان و فرخ دین قزلی، مشهد: جهاد دانشگاهی، چاپ ششم.
- کنفرانس سازمان ملل درباره محیط‌زیست و توسعه.(1377)، دستور کار 21، ترجمه حمید طراوتی و سید امیر ایافت، تهران: سازمان حفاظت از محیط‌زیست.
- گابریل، آلفونس. (1393)، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمه: فتحعلی خواجه‌نوری، تهران: اساطیر
- گروسی، عباس عبدالله. (1373)، «مقدمه‌ای بر روند و توسعه زراعت و باغداری عشایری ایران»، دو فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (باهنر کرمان)، شماره 4: 53-76.
- گودرزیان، پردیس؛ عرفانی فرد، سید یوسف و صادقی، حسین. (1392)، «شناسایی و طبقه‌بندی سامانه‌های آگروفارستری موجود در استان فارس»، نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار، دوره 23، شماره 1: 55-70.
- گوریونگ، ژانت. (1377)، سازمان‌دهی زنان کوهستان، ترجمه: نسرین آقاجان نوری، جهاد، سال 17، شماره 204 و 205: 18-23.
- گفت‌وگو با دکتر درویش زاده، علی. (1398)، ماهنامه علوم زمین و معدن، شماره 100: 16-20.
- گفت‌وگوی نویسنده با دکتر امیر شاه کرمی، سید عبدالعظیم.17/3/1395.
- گلیسمن، استفن آر. (1394)، اگرواکولوژی، ترجمه: مهدی نصیری محلاتی، علیرضا کوچکی، پرویز رضوانی و علیرضا بهشتی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ هفتم.
- گینوشه، مارسل. (1376)، جامعه‌شناسی گیاهی، ترجمه مرتضی عطری، تهران: موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع.
- مبین، صادق. (1343)، جغرافیای گیاهی اجتماعات رویشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- محمودی محمدآبادی، طیبه و رامشت، محمدحسین. (1397)، پیش‌درآمدی بر تغییرات فضایی در ایران، تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
- محمودی محمدآبادی، طیبه و رامشت، محمدحسین. (1399)، ژئومرفولوژی پدیداری، مشهد: انتشارات پاپلی.
- مخدوم، مجید؛ درویش‌صفت، علی‌اصغر؛ جعفرزاده، هورفر و مخدوم، عبدالرضا. (1390)، ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط‌زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- مختاری، لیلا گلی و بیرامعلی، فرشته. (1397)، «محاسبه و تحلیل تنوع زمینی»، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، دوره 50، شماره 2: 307-322.
- مدد، محمد؛یکانی، محمدرضا و زبرجد، سودابه .(1389)، «طراحی و توسعه‌ی «سیستم اطلاعات مکانی همراه» در جمع‌آوری اطلاعات مکانی و توصیفی عشایر کوچنده‌ی ایران»، مجله بررسی‌های رسمی آمار ایران، شماره 1: 31-50.
- مرشدی، علیرضا. (1393)، کشاورزی پایدار در زیست‌بوم‌های مناطق خشک، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
- مرکز آمار ایران. (1369)، نتایج تفصیلی استان کهگیلویه و بویراحمد، تهران: مرکز آمار ایران.
- معصومی، علی‌اصغر و فرح پور، مهدی. (1396)، «نقد 129 عنوان کتاب» طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور»، نشریه طبیعت ایران، جلد 2، شماره 1: 98-110.
- معتمد، احمد. (1390)، جغرافیای کواترنر، تهران: سمت.
- مکوندی، شیوا. (1386)، ردیابی پتانسیل‌های معدنی با استفاده از گیاهان، تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
- میرآقایی فعال، میرغنی و یاسینی، مجید. (1382)، پناهگاه‌ها و جان‌پناه‌های کوهنوردی ایران، ناشر: مؤلف.
- نگهدار صابر، محمدرضا؛ احمدی، شهرام؛ چوکار، لادن و عباسی، علیرضا. (1397)، «بررسی تأثیر عوامل فیزیوگرافیک بر تنوع گیاهی جنگل‌های بنه در استان فارس»، نشریه حفاظت زیست‌بوم گیاهان، شماره 13: 251-268.
- نورمحمدی، قربان و حاج سید هادی، محمدرضا. (1383)، «گیاهان زراعی فراموش‌شده در ایران»، مقالات کلیدی هشتمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران: 192-209.
- نیکنامی، کمال‌الدین. (1383)، «سنجش تأثیر تغییر بافت بهره‌وری از زمین در یکپارچگی زمین‌سیماهای طبیعی و باستان‌شناختی»، محیط‌شناسی، شماره 35: 51-60.
- ودیعی، کاظم. (1353)، «بار محیط»، محیط‌شناسی، شماره 1: 3- 10.
- هاشمی یزدی، فیروزه. (1396)، «علم دیرینه گیاهی و گیاه‌شناسی روز»، نشریه طبیعت ایران، جلد 5، شماره 2: 21-26.
- هنرپرور، سپهر، ملک، محمدرضا. (1398)، «استفاده از اطلاعات مکانی مردم‌گُستر در به‌روزرسانی اطلاعات خشک‌سالی منابع آبی»، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 28، شماره 109: 123-135.
- هوشور، زردشت. (1365)، مقدمه‌ای بر جغرافیای پزشکی ایران، تهران: جهاد دانشگاهی.
- یاوری، احمدرضا. (1381)، «سال جهانی کوه‌ها و وضعیت زیست‌بوم‌های کوهستانی در ایران»، محیط‌شناسی، شماره 30: 87-96.
- یاوری، احمدرضا؛ دارایی، لاله؛ زبردست، لعبت و هاشمی، سید محمود. (1396)، شناخت استعداد سرزمین در فلات ایران، تهران: آوای قلم.
- یاوری، احمدرضا و طبیب‌زاده، نگار. (1396)، سنجش و ارزیابی در برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین، تهران: آوای قلم.
- Brum, Gil., Larry McKane and Gerry Karp. (1994). Biology: Exploring Life, Second edition, WILEY.
- Beller, Erin., Loren McClenachan., Andrew Trant., Eric W. Sanderson., Jeanine Rhemtulla., Anita Guerrin., Robin Grossinger, and Eric Higgs. (2017). “Toward principles of historical ecology”, (3/5), American Journal of Botany, 104: 645-648.
- Baldermann, S, L., Blagojevic, K., Frede, R., Klopsch, S., Neugart, A., Neumann, B., Ngwene, J., Norkeweit, D., Schroter, A., Schroter, F. J., Schweigert, M., Wiesner, and M. Schreiner. (2016). “Are Neglected Plants the Food for the Future?”, Critical Reviews in Plant Sciences, (11/11), 35: 106–119.
- Cotterill, F.P.D, and M.J. DE WIT. (2011). “Geoecodynamics and The Kalahari Epeirogeny: Linking Its Genomic Record, Tree of Life and Palimpsest Into A Unified Narrative of Landscape Evolution”, South African Journal of Geology, (8/12), 488-514.
- Erikson, Ove. (2018). “What is biological cultural heritage and why should we care about it? An example from Swedish rural landscapes and forests”, Nature Conservation, 28, (5/ 7), 1-32.
- Gibling, Martin R, and Neil S. Davies. (2012). “Palaeozoic landscapes shaped by plant evolution”, Nature Geoscience, (5/2). www.nature.com/naturegeoscience.
- Heinrich, Michael, and Anna K. Jäger. (2015). Ethnopharmacology, Wiley-Blackwell.
- VILES, Heather. (2019). Biogeomorphology: past, present and future, Geomorphology, (6/22), 366: 106809.
- Korner, Christian, Gia Nakhutsrishvili, and Eva M. Spehn. (2006). “High-Elevation Land Use, Biodiversity, and Ecosystem Functioning”, Land Use Change and Biodiversity, Edited by Eva M. Spehn, Maximo Liberman, and Christian Korner, Published by CRC Press, 3-23.
- Mastnak, Tomaz, Julia Elyachar, Tom Boellstorff. (2014). “Botanical decolonization: rethinking native plants”, Environment and Planning D: Society and Space, 32: 363– 380.
- Mountains; Sustainable Development Knowledge Platform. (2021).
- https://sustainabledevelopment.un.org/topics/mountains.
- Owen Box, Elgene. (2016). “Vegetation Structure and Function at Multiple Spatial, Temporal and Conceptual Scales”, Geobotany Studies: Basics, Methods and Case Studies, Edieor: Franco Pedrotti, University of Camerino.
- Swiderska, (2017). “What is biocultural heritage?”, (9/3), 1-3. https://www.researchgate.net/publication/319483204.
- (2021). Focus on: Smallholder Innovation for Resilience (SIFOR), https://give-food.net/
- Taylor,G. I. S. Donnison, Murphy-Bokern, M. Morgante, M.-B. Bogeat-Triboulot, R. Bhalerao, M. Hertzberg, A. Polle, A. Harfouche, F. Alasia, V. Petoussi, D. Trebbi, K. Schwarz, J. J. B. Keurentjes, M. Centritto, B. Genty, J. Flexas, E. Grill, S. Salvi and W. J. Davies. (2019). “Sustainable bioenergy for climate mitigation: developing drought-tolerant trees and grasses”, Annals of Botany, (29/10), 124: 513–520.
- Ustin, Susan L, Stéphane Jacquemoud, Michel M. Verstraete. (1999). “Geobotany: Vegetation Mapping for Earth Sciences”, In book: Remote Sensing for the Earth Sciences, Manual of Remote Sensing, Third Edition, Publisher: John Wiley and Sons, Editors: Andrew N. Rencz. 3:189-248.
- University of California Museum of Paleontology. (2020). The grassland biome, htttps://ucmp.berkeley.edu/exhibits/biomes/grasslands.php.
- Viles, Heather. (2019). Biogeomorphology: Past, present and future, Geomorphology Volume 366, Elsevier B.V.
)