نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار باستانشناسی دانشگاه بوعلی سینا-همدان
2 گروه باستانشناسی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینای همدان
چکیده
سنجاقهای قفلی از جمله اشیایی است که در اوایل عصرآهن(حدود 1400ق.م) ابداع شده و در اواسط این دوره و حدود 800ق.م در مناطق مختلف عمومیت پیدا کرده و استفاده از آن توسط فرهنگهای مختلف، به شکلهای متنوع و کاربردهای مختلف تاکنون تداوم پیدا کرده است. این ساختهها بعد از گسترش استفاده در عصرآهن 3 و در مناطق مختلف و از جمله ایران، جهت اتصال لباس، تزیین شخصی و در مواردی به عنوان طلسم به کار برده شدند. در خصوصگونهشناسی سنجاق قفلیهای مکشوفه از ایران تاکنون پژوهش جامعی در داخل صورت نگرفته و پژوهشهای باستانشناسان غربی نیز یافتههای چند دهه اخیر را شامل نمیشوند. پژوهش حاضر با هدف مطالعه تاریخچه، معرفی و گونهشناسی سنجاق قفلیهای عصرآهن ایران انجام شده و تلاش دارد به روش توصیفی-تحلیلی و ابزار کتابخانهای به اهداف مورد نظر دست یابد. نتایج حاصله نشان میدهد سنجاققفلی بعد از ابداع در حوضه مدیترانه، به تدریج در مناطق دیگر رواج پیدا کرده و در موارد زیادی جایگزین سنجاقهای میلهای شدند. در اواخر قرن 8ق.م و به ویژه در طول قرن 7ق.م سنجاق قفلی در قالب گونهها و زیرگونههایی مختلفی و نیز کاربردهای مشابه در ایران عمومیت پیدا کرد؛ هر چند نوع فنردار مثلثی شکل آن بیشترین فراوانی را داشته است.
کلیدواژهها
- استروناخ، دیوید. (1379). پاسارگاد، ترجمه: حمید خطیب شهیدی، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
- برونو، اورلت. (1392). عصر آهن اولیه در پشت کوه لرستان، ترجمه: کمالالدین نیکنامی، امیر ساعد موچشی، تهران: سمت.
- حیدری، نرجس، صفری، مجتبی. (1388). تحلیل بر کاربرد سنجاقهای میلهای و طبقهبندی
- سنجاقهای قفلی، پژوهشهای باستانشناسی مدرس، هسته علمی گروه باستانشناسی دانشگاه تربیت مدرس، شماره اول، 6 - 18.
- رضوانی، حسن. (1383). گزارش کاوش باستانشناسی محوطه پشت سد کلاشک گیلان غرب، پژوهشکده باستانشناسی.
- شیخ شعاعی، فهیمه. (1397). کاربرد و جایگاه سنجاققفلی با تکیه بر جایگاه گاهنگارانه آن در مطالعات باستانشناسی، فرهنگ مردم ایران، ش 55، 133- 153
- کرتیس، جان. (1393). نوشیجان 3: یافتههای کوچک، ترجمه: کاظم ملازاده، همدان: مرکز نشر دانشگاه بوعلی سینا.
- کلایس، ولفرام و کالمایر، پیتر. (1385). بیستون: کاوشها و تحقیقات سالهای 1963-1967، ترجمه: فرامرز نجد سمیعی، سازمان میراث فرهنگی.
- ملازاده، کاظم. (1387). تاریخچه پیدایش فن تولید آهن و کاربرد آن در ایران»، پژوهشهای تاریخی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، س 2، ش 3، 199-177.
- ملازاده، کاظم. (1394). مطالعه تأثیر کاربرد ساختههای آهنی در پیشرفت تکنولوژی و تحولات اجتماعی و اقتصادی جوامع عصر آهن پایانی (با تأکید بر غرب و شمال غرب ایران)، جامعهشناسی تاریخی، دوره 7، ش 1، 205-225.
- ملازاده، کاظم و سالک اکبری، محمدحسن. (1398). سنجاقهای میلهای عصر آهن ایران و کاربردهای آن، دوفصنامه دانشهای بومی ایران، س 6، ش 11، 49-74.
- منصوری، پیمان. (1391). محوطه کلهشگ، مطالعه اشیا و دادههای باستانشناسی، پایاننامه کارشناسی ارشد، رشته باستانشناسی دانشگاه بوعلی سینا.
- نومان، رولف. (1374). ویرانههای تخت سلیمان و زندان سلیمان، ترجمه: فرامرز نجد سمیعی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- نگهبان، عزتالله. (1378). حفاریهای مارلیک (جلد اول)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- یاسپرس، کارل. (1363). آغاز و انجام تاریخ. ترجمه: محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
- Amelirad, Sheler, Bruno Overlaet, Ernie Haerinck. (2011). The Iron Age “Zagros Graveyard” Near Sanandaj (Iranian Kurdistan): Preliminary Report on the First Season, Iranica Antiqua, Vol. 47, PP. 41-99.
- Birmingham, Judy M. (1963). The Development of the Fibula in Cyprus and the Levant, palestin Exploration quarterly 95: 2, pp. 80-112.
- Copnik, Hilary. (2011). The Median Citadel of Godin period II, in On theHigh Road: The History of Godin Tepe, Iran, ed by H. Copnik and M. Rothman, Mazda, pp. 285-364.
- Curtis, John E. (1988). Bronze-working Centres of western Asia c. 1000-539 B.C, Kegan Paul International London and New York in association with the British Museum.
- Curtis, John E. (1994). A fibula of possible Luristan type, Iranica Antiqua. 29, pp.107-15.
- Curtis, John E. (2008). Observations On Selected Metal Objects From The Nimrud Tombs, in New Light On Nimrud, ed by J.E. Curtis, H. McCall, D. Collon and L. al-Gailani Werr, British Museum, PP.243-253.
- Curtis, John E. (2013). An examination of late Assyrian Metalwork with special reference to Nimrud, Published by Oxbow books, Oxford, UK
- Ghirshman, Roman. (1954). Village perse-achemenide, Mémoires de la Mission Archéologique en Iran, Tome XXXVI, pp. 102, figs. 11, pls. liii. Paris.
- Ghirshman, Roman. (1964). Fibula en Iran, collection de M. Foroughi, Irnica Antiqua, vol. 4, pp. 90-107.
- Ghirshman, Roman. (1977). Fibula en Iran II. Collection Foroughi, Iranica Antiqua, vol. 12, pp. 21-31.
- Goff, Clare. (1978). Excavations at Babajan; the pottery and metal from levels III and II, Iran, vol. 16. pp. 29-65.
- Lundstrom, Steven. (2012). 18 Concerning the Dead-How to Bury an Assyrian King? …, Qatna Studien Supplementa, Herausgegeben von Peter Pfalzner, band 1, pp.271-280.
- Muscarella,Oscar.White. (1964). Ancient sagtey pins, Expedition, Vol. 6, pp. 34-40.
- Muscarella, Oscar.White. (1965). A Fibula from Hassanlu, American Journal of Archaeology, Vol 69, no 3, pp.233-240.
- Muscarella, Oscar.White. (1967). Fibula represented on sculpture, JNES. 26, Pp. 82-86.
- Muscarella, Oscar.White. (1988). Bronze and Iron ancient near eastern in the Metropolitan museum of art, The Metropolitan of art, New York.
- Muscarella, Oscar.White. (2013). Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East: Sites, Cultures, and Proveniences, Brill, Leiden – Boston.
- Paterakis, Alice Boccia and Sachihiro Omura. (2017). The Influence of East and West on Bronze Objects Found in Central Anatolia: Small Bronze Finds from Kaman-Kalehöyük, in Artistry in Bronze: The Greeks and Their Legacy, ed by Jens M. Daehner, Kenneth Lapatin and Ambra Spinelli, Published by the J. Paul Getty Museum Getty and The Conservation Institute, pp.175-182.
- Pedde, Friedhelm. (1999). Development and Expansion of the Near Eastern fibula in the iron Age, Berlin, 23. Bis, 26, November 1999.
- Rezvani, Hasan and Kourosh roustaei. (2007). A preliminary report on two seasons of excavations at Kul Tarike cemetery, Kurdestan, Iran, Iranica Antiqua, Vol. XLII, pp. 139-184.
- Shalev,Sariel and Kamil Sari. (2006). Persian-Period Metal Finds from Tel Mikhal(Tel Michal), Atiqot, 52, Studies in the Persian and Hellenistic Periods, pp,93-107.
- Sono, Toshino and Fukai, (1968). Dailaman III, the Expedition at Hassani Mahalle and Ghale Kuti, 1964, Tokyo, The University of Tokyo
- Stronach, David. (1959). The development of the Fibula in the Near East, Iraq, Vol. 21,, Pp. 181-206.
- Stronach, David. (1978). Excavation at Tape Nush-I Jan, Iran, Vol.16, Pp. 1-28.
- Vanden Berghe, Louis., 1978. Les Fibules Provenant Des fouiles au Pusht-I Kuh Luristan, Iranica antiqua, Vol.13, Pp.35-76.
Wilkinson, Charles K. (1960). More Details on Ziwiye, Iraq, Vol. 22, Pp. 213-220