نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه تهران

2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

چکیده

مالکیت اراضی، نظام ارباب – رعیتی و تقسیم محصولات کشاورزی داستانی به درازای تاریخ ایران زمین دارد. سیستم زراعی کشور از واگذاری و تقسیم اراضی تا سه مرحله کاشت، داشت و برداشت و نظام تقسیم محصولات و اخذ مالیات، نیازمند یک چرخه منظم نظارت و ثبت و ضبط در مناطق مختلف بوده است. در پژوهش حاضر ضمن بررسی روند زمینداری از ورود اسلام تا دوران قاجار، به بررسی دو مهر چوبی، که برای نشانه گذاری خرمن‌های گندم و جُوی حاصل از زراعت زمین‌ها استفاده می‌شده است، پرداخته می‌شود. در این مقاله، از مطالعات میدانی (مشاهده و مصاحبه) و مطالعات کتابخانه‌ای بر پایه توصیف و تحلیل به منظور بررسی نوع مالکیت زمین‌ها و نظام‌های زراعت در منطقه مورد مطالعه و این دو مهرخرمن بهره‌گیری شده است. در این پژوهش ما بر آنیم تا ماهیت و کارکرد اینگونه مهرها را در بافت اقتصادی-اجتماعی و چرخه زراعت در روستای اسفندان و شهر کمیجان بررسی نماییم. همچنین سعی می گردد هویت و ماهیت این مهرها که توسط چه کسانی و در چه مواردی استفاده می‌شدند، مشخص گردد. از طرف دیگر ضمن توصیف ساختار مهرها به این مهم پرداخته خواهد شد که فرم، جنس، نقوش و عبارات بکار رفته بر روی آن‌ها چه بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

  • آل احمد، جلال. (1370)، تات نشین‌های بلوک زهرا، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
  • آبراهامیان، یرواند. (1377)، ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه: گل محمدی، احمد و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران: نشر نی، چاپ یازدهم.
  • ابوالقاسمی، علی. (1396)، «بررسی نقش ایل بزچلو در عصر صفویه»، تاریخنامۀ خوارزمی، سال پنجم، شماره 20: 1-12.
  • آدمیت، فریدون. (1985)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، جلد اول، سوئد: کانون کتاب ایران، چاپ دوم.
  • اتحادیه، منصوره و سعدوندیان، سیروس. (1362)، سیاق معیشت در عصر قاجار؛ حکمرانی و ملکداری (مجموعۀ اسناد عبدالحسین میرزا فرمانفرما؛ جلد اول: اسناد سال‌های 1327-1352 هجری قمری)، تهران: نشر تاریخ ایران، چاپ اول.
  • اشرف، احمد. (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دوره قاجاریه، تهران: انتشارات زمینه، چاپ اول.
  • بلوشر، ویبرت. (1369)، سفرنامه بلوشر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.
  • تنکابنی، حمید. (1389)، «تحلیلی بر مناسبات تولیدی و نوع مالکیت در ایران و تأثیرات آن بر دیوان سالاری عصر قاجار»، بررسی مسائل اقتصاد ایران،سال اول، شماره 1: 23-40.
  • جونز، سر هارفورد. (1386)، روزنامه سفر خاطرات هیات اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه: مانی صالحی علامه، تهران: نشر ثالث، چاپ اول.
  • حصیری، افسانه. (1388)، «اسناد چوب نگاره‌ای، نگاهی به چند مهر خرمن چوبی و کاربرد آنها، نشریه پیام بهارستان»، دوره دوم، سال یکم، شماره 4: 883-886.
  • خسروی، خسرو. (1355)، نظام‌های بهره‌برداری از زمین در ایران (از ساسانیان تا سلجوقیان)، تهران: انتشارات شبگیر، چاپ دوم.
  • دهخدا، علی‌اکبر. (1377)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم.
  • دالمانی، هانری رنه. (1335)، سفرنامۀ از خراسان تا بختیاری، ترجمه: محمدعلی فره‌وشی، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
  • ذیلابی، نگار. (1393)، «تطور اصطلاح رعیت و قشربندی رعایا در تشکیلات اسلامی»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال دهم، شماره 19: 87-104.
  • سالمی قمصری، مرتضی و صادقی، حسین. (1394)، » مهر خرمن: نشانی، نهاده بر پای یک پیمان عرفی نانوشته در روستاها»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، شماره 4: 113-142.
  • سایکس، سرپرسی. (1380)، تاریخ ایران، ترجمه: سید محمد فخر داعی گیلانی، جلد دوم، تهران: انتشارات افسون، چاپ هفتم.
  • سپهر، محمدتقی بن محمدعلی. (1351)، ناسخ التواریخ: سلاطین قاجاریه، به تصحیح و حواشی محمدباقر بهبودی، جلد اول، قم: موسسه مطبوعاتی دینی، چاپ اول.
  • سیف، احمد. (1373)، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، تهران: نشر چشمه، چاپ اول.
  • سوداگر، محمد. (1336)، نظام ارباب-رعیتی در ایران، تهران: چاپخانه گلشن، چاپ اول.
  • شاردن، ژان. (1372)، سفرنامۀ شاردن، ترجمه: اقبال یغمایی، جلد سوم، تهران: نشر توس، چاپ اول.
  • شیرزاده، غلام. (1386)، «بررسی و شناسایی باستان‌شناسی شهرستان کمیجان»، بایگانی پژوهشکده باستان‌شناسی کشور (منتشرنشده).
  • صفی نژاد، جواد. (1355)، «تعاونی‌های تولید زراعی سنتی در ایران: نظام تولید زراعی حراثه (بنه) در ده کشکوئیه دشت آب بافت قبل از اصلاحات ارضی»، نشریه مطالعات جامعه‌شناختی، دوره قدیم، شماره 6: 165-179.
  • صفی نژاد، جواد. (1368)، بنه (نظام‌های زراعی سنتی در ایران)، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ اول.
  • طلایی، حسن. (1392)، مهر در ایران از آغاز تا صدر اسلام، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ اول.
  • طلایی، حسن. (1392)، باستان‌شناسی پیش از تاریخ بین‌النهرین، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ سوم.
  • عابدی، اکبر. (1396)، «شواهدی نو یافته از مالکیت در فرهنگ کورا-ارس (هزارۀ سوم ق.م) با استناد به مهرهای مکشوفه از کاوش‌های باستان شناختی کول‌تپه هادی شهر، شمال غرب ایران«، نشریه جامعه‌شناسی تاریخی، دوره نهم، شمارۀ 1: 77-96.
  • عبدلی آشتیانی، اسدالله و اسماعیلی انجدانی، محسن. (1399)، سالنامۀ معارف عراق سال تحصیلی 1313-1315، تهران: سفیر اردهال، چاپ اول.
  • قاسمخانی، احسان، صرافی، علیرضا، نواده رضی، سوسن، عباسی، کاظم، برازنده، علی و اکبرپوران، منیره. (1397)، کوموزان بورچالیلاری (1) ویژه‌نامه تاریخ، شخصیت‌ها، نقاشخانه بزچلوهای کمیجان، تبریز: موسسه غیرانتفاعی آذربایجان ائل بیلیمی، چاپ اول.
  • قاسمخانی، احسان، صرافی، علیرضا، نواده رضی، سوسن، عباسی، کاظم، برازنده، علی و اکبرپوران، منیره. (1397)، کوموزان بورچالیلاری (2) ویژه‌نامه جغرافیا، تک‌نگاری، آداب و رسوم، ادبیات شفاهی (نمونه‌های نظم و نثر) بزچلوهای کمیجان، تبریز: موسسه غیرانتفاعی آذربایجان ائل بیلیمی، چاپ اول.
  • کاتب بغدادی، قدامه بن جعفر. (1370)، الخراج، ترجمۀ: حسین قره چانلو، تهران: نشر البرز، چاپ اول.
  • کاتوزیان تهرانی، محمدعلی. (1379)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.
  • کسروی، احمد. (1363)، تاریخ مشروطۀ ایران، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ شانزدهم.
  • کاتوزیان، محمدعلی (همایون). (1373)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، چاپ سوم و چهارم.
  • کُلن، دومنیک و پرادا، ادایت. (1394)، مهر در خاور نزدیک و ایران باستان، ترجمه: پوریا خدیش، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
  • لمبتون، ا. ک. س. (1362)، مالک و زارع در ایران، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
  • لمبتون، ا. ک. س. (1960)، اوضاع اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ترجمه: منیر برزین، چاپخانه خراسان-مشهد، چاپ اول.
  • مرزبان، رضا. (1385)، روحانیت و تحولات اجتماعی در ایران (2)، آلمان: انتشارات فروغ، چاپ اول.
  • معتمدی، فتح‌الله. (1354)، تاریخ و حقوق کار و تأمین اجتماعی در ایران از دوران صفویه تا زمان حاضر، تهران: انتشارات مدرسه عالی کوروش کبیر اصفهان، چاپ اول.
  • ملکزاده، بیانی. (1352)، «مهرها، وسائل شناسایی روزگاران کهن (شمه‌ای از تاریخچه مهر در ایران-نقوش مهرها و کنده‌کاریها-علت بوجود آمدن)«. نشریه هنر و مردم، شمارۀ 133: 44-50.
  • منشی، اسکندر. (1314)، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران: دارالطباعه آقا سید مرتضی، چاپ اول.
  • موسوی بجنوردی، کاظم. (1393)، تاریخ جامع ایران، جلد دوازدهم، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، چاپ اول.
  • موسوی نیا، سید مهدی و عبدالهی، محمدجواد. (1390)، » بررسی برخی مهرهای مکشوفه از دوره صفوی (موجود در موزۀ ایران باستان)». نشریه پژوهش‌های اسنادی، سال اول، شماره 3: 345-357.
  • میرشکرایی، محمد. (1378)، مُهر و داغ بر خرمن و دام پژوهشی مردم شناختی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، چاپ اول.
  • نعمانی، فرهاد. (1358)، تکامل فئودالیسم در ایران، جلد اول، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ اول.
  • ناظم الاسلام کرمانی، محمد بن علی. (1387)، تاریخ بیداری ایرانیان یا تاریخ مشروح و حقیقی مشروطیت ایران با 42 گراور، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم.

-  نظام الملک، ابوعلی حسن بن علی خواجه. (1344)، سیاست‌نامه، با حواشی و یادداشت‌ها و اشارات محمد قزوینی و با تصحیح مجدد و تعلیقات و مقدمه به کوشش مرتضی مدرسی چهاردهی، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی زوار، چاپ دوم.