نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی محیط‌زیست، دانشکدۀ تحصیلات تکمیلی محیط‌زیست، دانشگاه تهران
2 استاد گروه برنامه‌ریزی، مدیریت و آموزش محیط‌زیست، دانشکدۀ تحصیلات تکمیلی محیط‌زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
پژوهش حاضر با هدف شناخت و تجزیه-تحلیل سخت‌افزار و نرم‌افزار حِیطه‌ها و تلاش برای بازآفرینی آن‌ها صورت گرفت. در این مسیر روش‌ها و ابزارهای پژوهشی متعددی ازجمله مطالعات کتابخانه‌ای با تأکید بر سندپژوهی تاریخی و مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساختاریافته با ساکنان محلات بافت تاریخی مشهد به کار گرفته شد. نتایج نشان داد «حِیطه» مفهومی کالبدی در مشهد بوده که در دوره قاجاریه به صورت ارگانیک براثر نیاز محسوس تأمین امنیت غذایی برای محلات در دوره‌هایی که به سبب اختلافات بین‌محله‌ای محاصره می‌شدند، به وجود می‌آید. تخصیص زمین حِیطه توسط بزرگ‌مالک محله، مدیریت عرصه‌ی حِیطه با کدخدا، نوع محصولات کشت شده محصولات سریع‌الرشد از جمله صیفی‌جات و درختان یک‌ساله و سهم هر خانوار از حِیطه به تناسب تعداد اعضای آن بوده است. پس از برسرکار آمدن پهلوی اول و تسریع فرآیند شهرسازی مدرن، حِیطه‌ها تغییر کاربری/کالبدی – عملکردی/ماهوی پیدا می‌کنند و به یک پلازا یا میدان/فضای اشتراکی محلی تبدیل می‌شوند. شتاب تغییرات سیمای مشهد در دوره پهلوی دوم موجب استحاله‌ی حِیطه‌ها، نابودی همه‌ی آن‌ها و تبدیل تنها حِیطه‌ی باقی‌مانده، حِیطه‌ی «حاج‌کربلایی علی»، به فضای سبز شهری می‌شود. پیشنهاد پژوهش حاضر، بازآفرینی حِیطه در شهر ایرانی امروز با تلفیق نقش‌های سه‌گانه تاریخی «فضای کشاورزی اشتراکی/مشارکتی شهری»، «پلازا/میدان محله» و «فضای سبز محلی» است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)