نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار مرتعداری دانشگاه منابع طبیعی گرگان
2 کارشناس ارشد مرتعداری دانشگاه منابع طبیعی گرگان
چکیده
چکیده
مردم شناسی به عنوان علم فرهنگ و بررسی شیوه تعامل و تطابق بشر با محیط جایگاه ویژه ای دارد. یکی از مهمترین مباحث مردم شناسی در شناخت فرهنگ جوامع روستایی و عشایری بررسی دانش بومی آنان و بررسی شیوه انطباق آنان با محیط و طبیعت و رفع نیازهای زیستی و غیر زیستی از محیط است. دانش بومی به راه حل‌هایی گفته می‌شود که به صورت تجربی در سالیان دراز، انسان، جهت حل مشکلات خود و بر پایه تجربیات گذشتگان به دست آورده و در هر منطقه‌ای با توجه به شرایط ویژه در آن میتواند متفاوت باشد. ثبت و ضبط دانش بومی آن محلی و تجربیاتی که طی سالیان طولانی با آزمون و خطا بدست آمده، بوسیله مردم شناسان باعث شناخت آ نها از افکار دامداران، چوپانان و ساربانان دربارۀ محیط اطراف آنها می‌شود. در این مقاله به بررسی شیوه سنتی شترداری و دانش بومی شترداران و ساربانان در مراتع شمال کشور در منطقه گمیشان و با هدف شناخت و شناسایی اطلاعات و اصطلاحات رایج آنها از شتر و شترداری پرداخته شده است. منطقه مورد بررسی جزء مراتع قشلاقی استان گلستان و شهرستان گمیشان می‌باشد که تقریباً در 25 کیلومتری این شهرستان واقع شده است. در این پژوهش سعی شده تا از طریق روش‌هایی مانند مصاحبه، مشاهده، عکسبرداری و فیلمبرداری اطلاعات لازم در زمینۀ شیوه شترداری با تکیه بر دانش بومی جمع‌آوری شود. یافته‌ها در این پژوهش شامل دانش بومی مربوط به چرخۀ با تقویم فعالیت‌های شترداری و ساربانی، چراگاه گله شتر، موارد مربوط به تولید مثل و زایش در شتر، دام‌های همراه گله، جایگاه گله در شترها، نشانه گذاری در دام و تولیدات شتر مانند شیر و فرآورده‌های آن، پشم و کرک و همچنین گوشت می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
- آرخی، صالح . ( 1377 )، بررسی نها ل های سن تی بهره برداری مراتع دشت گمیشان و
نقش آنها در اصلاح و احیاء مراتع ، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری.
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- مرادنژاد، آنا؛ بردی ، رحیم. ( 1387 )، نگرشی جغرافیایی به بندرترکمن ، گرگان :
انتشارات مختوم قلی فراغی، چاپ اول.
- اشرقی، چنگیز. ( 1377 )، دانش بومی و برنامه ریزی توسعه، فصلنامه جنگل و
. مرتع. شماره 40
فرهنگ و دانش عامیانه ... 179
- امینی فرد، محمد . ( 1378 )، اصول نگهداری و پرورش شتر ، انتشارات یزد ، چاپ
اول.
- بارانی، حسین . ( 1380 )، هدایت گله و نقش آن در مدیریت چرا نزد چوپانان البرز
شرقی، مجموعه مقالات دومین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران.
- توکلی، مرتضی ؛ هدایتی ، صلاح. ( 1388 )، بررسی وضعیت دانش بومی کشاورزی
. روستاییان سیستان، ماهنامه جهاد، شماره 287 و 288
- جعفری ساروئی، مهوند . ( 1384 )، بررسی دانش بومی مرتعداری و نظام ها ی
بهره برداری در بین دامدار ان مراتع هزارجریب بهشهر، مطالعه موردی : مراتع
ییلاقی سرخ گریوه ، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری . دانشگاه علوم
کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- مومنی، جمال؛ ابراهیمی، روح اله؛ فاطمه جهرمی، محمد. ( 1388 )، رفتارشناسی
دام های اهلی، تهران: انتشارات دانش نگار. چاپ اول.
- خدایی، سید عباس. ( 1386 )، پرورش شتر، تهران: انتشارات پرتو واقعه، چاپ اول.
- دهقانی زاده، وحیدرضا ؛ احمدی ، محمد رحیم . ( 1382 )، تولید مثل شتر ، تهران :
انتشارات پرتو واقعه، چاپ اول.
- ذاکری مهرجردی، رسول . ( 1379 )، پرورش و تولید شیر شتر (قسمت اول)، مجله
. دامدار، شماره 116
- شاه حسینی، علیرضا . ( 1384 )، عشایر ایل سنگسری، از کرانه های کویر تا بلندای
البرز، تهران: انتشارات بوستان اندیشه، چاپ اول.
- عسگری خانقاه، اصغر ؛ شریف کمالی، محمد. ( 1374 )، ایرانیان ترکمن (پژوهشی
در مردم شناسی و جمعیت شناسی)، انتشارات اساطیر، چاپ اول.
- عسگری، نصرالله . ( 1384 )، شیوة دامداری در منطقه الموت قزوین با تکیه بر دانش
. بومی، مجله نامۀ انسان شناسی. سال چهارم. شماره 7
180 دو فصلنامه دانش های بومی ایران، شماره 1 بهار و تابستان 1393
- قره باش، آشور محمد ؛ احمدی، مسعود؛ اکبرپور، حسن؛ آنه قره جه ، قربان محمد .
1387 )، مطالعه پرورش شتر یک کوهانه ترکمن و تولیدات آن در استان گلستان، )
مجله الکترونیک کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، جلد اول، شماره اول.
- کریمی، زهر ا. ( 1387 )، بررسی اجمالی شترداری در استان قم، مطالعه موردی :
منطقه دیر و مره، پروژه کارشناسی رشته مرتع و آبخیزداری ، دانشگاه علوم
کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- کیانی، منوچهر. ( 1376 )، سیه چادر، کیان نشر.
- مشیری، سید رحیم . ( 1380 )، جغرافیای کوچ نشینی، تهران: انتشارات سمت. چاپ
پنجم.
- ناصری، پروانه. ( 1381 )، دانش بومی و ضرورت جمع آوری آن، ماهنامه جهاد ،
. سال 22 ، شماره 254
-Farah, K.O., D.M. Nyariki, R.K., Ngugi, I.M., Noor & A.Y., Guliye,
(2004). The Somali and the camel ecology, management and
economics. Anthropologist. 6(1).
-Williams, D.L. & O.N. Muchena, (1991). Utilizing indigenous
knowledge system in sustainable agricultural education to promote
agriculture. Journal of agricultural education. 32(4).
راویان و مصاحبه شوندگان:
عراز گلدی زاده (ساربان بازنشسته )، بایجان صوفی (ساربان )، قیوم طیبی
(شتردار)، غفور جنگ (شتردار)، رجب جنگ (شتردار)، یوسف کر (چوپان)، طوی جان
تریک (چوپان)، قویلی کلته (چوپان) و کاکا رجبی کلته (دامدار).
- آرخی، صالح . ( 1377 )، بررسی نها ل های سن تی بهره برداری مراتع دشت گمیشان و
نقش آنها در اصلاح و احیاء مراتع ، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری.
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- مرادنژاد، آنا؛ بردی ، رحیم. ( 1387 )، نگرشی جغرافیایی به بندرترکمن ، گرگان :
انتشارات مختوم قلی فراغی، چاپ اول.
- اشرقی، چنگیز. ( 1377 )، دانش بومی و برنامه ریزی توسعه، فصلنامه جنگل و
. مرتع. شماره 40
فرهنگ و دانش عامیانه ... 179
- امینی فرد، محمد . ( 1378 )، اصول نگهداری و پرورش شتر ، انتشارات یزد ، چاپ
اول.
- بارانی، حسین . ( 1380 )، هدایت گله و نقش آن در مدیریت چرا نزد چوپانان البرز
شرقی، مجموعه مقالات دومین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران.
- توکلی، مرتضی ؛ هدایتی ، صلاح. ( 1388 )، بررسی وضعیت دانش بومی کشاورزی
. روستاییان سیستان، ماهنامه جهاد، شماره 287 و 288
- جعفری ساروئی، مهوند . ( 1384 )، بررسی دانش بومی مرتعداری و نظام ها ی
بهره برداری در بین دامدار ان مراتع هزارجریب بهشهر، مطالعه موردی : مراتع
ییلاقی سرخ گریوه ، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مرتعداری . دانشگاه علوم
کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- مومنی، جمال؛ ابراهیمی، روح اله؛ فاطمه جهرمی، محمد. ( 1388 )، رفتارشناسی
دام های اهلی، تهران: انتشارات دانش نگار. چاپ اول.
- خدایی، سید عباس. ( 1386 )، پرورش شتر، تهران: انتشارات پرتو واقعه، چاپ اول.
- دهقانی زاده، وحیدرضا ؛ احمدی ، محمد رحیم . ( 1382 )، تولید مثل شتر ، تهران :
انتشارات پرتو واقعه، چاپ اول.
- ذاکری مهرجردی، رسول . ( 1379 )، پرورش و تولید شیر شتر (قسمت اول)، مجله
. دامدار، شماره 116
- شاه حسینی، علیرضا . ( 1384 )، عشایر ایل سنگسری، از کرانه های کویر تا بلندای
البرز، تهران: انتشارات بوستان اندیشه، چاپ اول.
- عسگری خانقاه، اصغر ؛ شریف کمالی، محمد. ( 1374 )، ایرانیان ترکمن (پژوهشی
در مردم شناسی و جمعیت شناسی)، انتشارات اساطیر، چاپ اول.
- عسگری، نصرالله . ( 1384 )، شیوة دامداری در منطقه الموت قزوین با تکیه بر دانش
. بومی، مجله نامۀ انسان شناسی. سال چهارم. شماره 7
180 دو فصلنامه دانش های بومی ایران، شماره 1 بهار و تابستان 1393
- قره باش، آشور محمد ؛ احمدی، مسعود؛ اکبرپور، حسن؛ آنه قره جه ، قربان محمد .
1387 )، مطالعه پرورش شتر یک کوهانه ترکمن و تولیدات آن در استان گلستان، )
مجله الکترونیک کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، جلد اول، شماره اول.
- کریمی، زهر ا. ( 1387 )، بررسی اجمالی شترداری در استان قم، مطالعه موردی :
منطقه دیر و مره، پروژه کارشناسی رشته مرتع و آبخیزداری ، دانشگاه علوم
کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- کیانی، منوچهر. ( 1376 )، سیه چادر، کیان نشر.
- مشیری، سید رحیم . ( 1380 )، جغرافیای کوچ نشینی، تهران: انتشارات سمت. چاپ
پنجم.
- ناصری، پروانه. ( 1381 )، دانش بومی و ضرورت جمع آوری آن، ماهنامه جهاد ،
. سال 22 ، شماره 254
-Farah, K.O., D.M. Nyariki, R.K., Ngugi, I.M., Noor & A.Y., Guliye,
(2004). The Somali and the camel ecology, management and
economics. Anthropologist. 6(1).
-Williams, D.L. & O.N. Muchena, (1991). Utilizing indigenous
knowledge system in sustainable agricultural education to promote
agriculture. Journal of agricultural education. 32(4).
راویان و مصاحبه شوندگان:
عراز گلدی زاده (ساربان بازنشسته )، بایجان صوفی (ساربان )، قیوم طیبی
(شتردار)، غفور جنگ (شتردار)، رجب جنگ (شتردار)، یوسف کر (چوپان)، طوی جان
تریک (چوپان)، قویلی کلته (چوپان) و کاکا رجبی کلته (دامدار).
)