نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار برنامه ریزی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی و معاون دانشجویی دانشگاه

2 کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

موضوع آب یکی از عوامل مهم در عرصه‌های مختلف زندگی در مقیاس‌های محلی، ملی و فراملی می‌باشد. لذا بررسی نظام مدیریت بومی منابع آب، با رویکرد محلی که حاصل تجربه چندین هزار ساله ملتی است که ضمن توجه به خصوصیات جغرافیایی و به منظور بهره‌گیری از امکانات محیطی به خلق آن همت گماشته‌اند، ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله، مساله اساسی این است که شناخت و فهم جامعی از مدیریت بومی منابع آب در منطقه کاشان به ویژه روستای نیاسر به دست آوریم. به این منظور و نیز بررسی فرصت‌ها، راهکارها و موانع گذار به مدیریت دوراندیش، مبتنی بر دانش بومی، اصول همیاری و رفاقت، پژوهش کیفی از طریق مطالعات اسنادی و میدانی مشتمل بر مصاحبه با ذی‌نفعان طی سال‌های 92-1391 انجام شد. سپس با تلفیق مطالعات، مشاهدات میدانی به همراه مشارکت و ثبت و گردآوری نگرش‌ها و رفتارهای کنشگران مدیریت بومی منابع آب، شناخت نسبی از آن به‌دست آمد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مدیریت بومی منابع آب، مبتنی بر چهار مؤلفه کلیدی است. یکی از مهمترین مؤلفه‌های آن، دانش بومی است. این دانش، برخاسته از فرهنگ، ارزش‌ها، شیوه نگرش، تجارب، نوع باور و فهم مردم یک سرزمین است. نقش مشارکت ذی‌نفعان و یاری آن‌ها به یکدیگر در دومین مؤلفه، یعنی همیاری، نمود بیشتری پیدا کرده است. سومین مؤلفه عبارت است از رفاقت با مفهوم محوری خیرخواهی که مردم را در درک و ارتباط مناسب با یکدیگر و محیط‌زیست یاری می‌نماید. چهارمین مؤلفه، دوراندیشی است که شامل توجه به نیازهای نسل کنونی و آینده و نیز روش‌هایی است که دستیابی به مدیریت دوراندیش را محقق می‌کند.

کلیدواژه‌ها

  • کتب

    • امامیان، ناصر، (1384)، آب و آب‌انبار در کاشان، مجموعه مقالات سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، تهران: رسانه‌پرداز

    • امیری، علی‌نقی، حمیدیان، ماریا، (بی‌تا)، بومی‌سازی؛ رویکردی فرهنگی به بومی‌سازی الگوهای مدیریت، علوم انسانی بومی-دینی

    • توسلی، غلام‌عباس، (1381)، جامعه‌شناسی شهری، تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور، چاپ ششم

    • توسلی، غلام‌عباس، (1390)، نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: انتشارات سمت، چاپ هفدهم

    • رابرتسون، یان، (1374)، درآمدی بر جامعه (تاکید بر نظریات کارکردگرایی، ستیز و کنش متقابل نمادی)، ترجمه: حسین بهروان، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم

    • ضرابی، عبدالرحیم بن محمدابراهیم، (1378تاریخ کاشان،  تهران: امیرکبیر

    • فرهادی، مرتضی، (1388)، انسان‌شناسی یاریگری، تهران: نشر ثالث

    • فرهادی، مرتضی،(1385)،فرهنگ یاریگری در ایران (درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون)،جلد اول،مرکزنشردانشگاهی،چاپ چهارم

    • فرهادی، مرتضی، (1387)، واره (درآمدی به مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی تعاون)، شرکت سهامی انتشار، چاپ سوم

    • قمی، ح، (1361)، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی، تهران، انتشارات توس

    • کریمی، ف، (1365)، کاشان در شهرهای ایران، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، جلد سوم

    • لطیفی، غلامرضا، محمدشهری، وحدان،(1396)، رهیافتی بر مدیریت بومی آب، بازار و محله در دوران معاصر ایران، تهران: آثار فکر

    • مقدسی، ا، (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، تهران: شرکت مولفان و مترجمان

    • ملک شهمیرزادی، صادق، (1381)، زیگورات سیلک، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور

    • مهرابی، عشرت، (1390)، نقش مدیریت سنتی آب در مشارکت مردمی و سطوح تصمیم‌گیری مدیریت منابع آب، یزد: همایش بین المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب

    • وبر، ماکس، (1369)، شهر در گذر زمان، ترجمه: شیوا (منصوره) کاویانی، تهران: شرکت سهامی انتشار

      مقالات

    • بلالی، محمد رضا، کئولارتز، ژوزف و کورتهالز، میشل، (1390)، مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران: ارتباط فناوری، حکمرانی و فرهنگ، قسمت دوم:نگرش ذی‌نفعان و عناصر کلیدی چارچوب بازتابی، مجله پژوهش آب در کشاورزی،جلد 25، شماره 1

    • بوذرجمهری، خدیجه،(1382)،جایگاه دانش بومی در توسعه روستایی پایدار،مجله جغرافیا و توسعه، سال اول، شماره پیاپی 2

    • پاپلی‌یزدی، محمدحسین و لباف خانیکی، مجید، (1377)، واحد تقسیم آب در نظام‌های آبیاری سنتی (فنجان)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره پیاپی 49 و 50

    • تقوی،نعمت‌اله(1362)، آب و آبیاری در روستاهای ایران، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره‌های 128 و 129

    • زاهدی اصل،محمدجواد،(1386)، نگاهی به بنیان‌های جامعه‌شناختی نظام‌های آبیاری سنتی در ایران،مجله پیک نور،شماره 17

    • زیمل، گئورگ، (1372)، کلان‌شهرها و حیات ذهنی، ترجمه: یوسف اباذری، نامه علوم اجتماعی، شماره 3

    • صفی‌نژاد، جواد، (1390)، سه ویژگی در دانش سنتی مدیریت آب، یزد، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب

    • طاووسی، تقی (1384)، نظام‌های مدیریت سنتی آبیاری در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، مجله جغرافیا و توسعه

    • لباف، حسن. دلوی، رضا، الف، (1383)، توسعه پایدار، مدیریت توسعه، شماره 60

      پایان‌نامه

    • محمدشهری، وحدان، (1392)، مدیریت بومی (در زمینه آب، بازار و محله) در منطقه کاشان موانع و راهکارها-، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد یه راهنمایی غلامرضا لطیفی و مشاوره محمّدرضا حائری مازندرانی

      منابع خارجی

    •  Hutson, Matthew, (2011), Common Sense Is Neither Common nor Sense, Psychology Today, Retrieved 2015-01-23.