نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
2 استادیار دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران.
چکیده
دستیابی به اطلاعاتی که نزد سالخوردگان جوامع مختلف است، یکی از راه های بازیابی سنت هایی می باشد که خطر نابودی هستند. هدف از این مطالعه، شناسایی درختان، اندام های مورد استفاده آنها توسط بهره برداران حاشیه جنگل و محصولات فرعی این اکوسیستم می باشد. اطلاعات به دوشیوه گفتگو در محل زندگی بومیان و مشاهده مشارکتی ثبت شد و از طریق پیمایش های صحرایی نمونه های هرباریومی از اندام های درختان جمع آوری گردید و با منابع معتبر شناسایی شدند. برای هر درخت نام محلی، اندام مورد استفاده، خواص دارویی و نحوه استفاده آنها ثبت گردید. در این تحقیق 10 گونه درختی که افراد بومی از آنها استفاده بیشتری داشتند، انتخاب گردید. نتایج تحقیق گویای آن است که تمام درختان انتخاب شده، استفاده صنعتی داشته و از بین 10 گونه منتخب 5 گونه استفاده خوراکی و داروئی دارند. واژه های بیان شده در زبان ایشان برای اجزای درختان، کاملا روایی هستند و با توجه به کاربردشان، نام گذاری شده اند. ایشان به فرم رویشی، مکان های رویش درختان، خواص مختلف و شیوه استفاده از اندام های درختان و نحوه بهره برداری از محصولات فرعی جنگل آگاهی داشته و از آن در زندگی خود بهره می جویند.
کلیدواژه‌ها
- خسروشاهی، محمد و قوامی، شهاب‌الدین. (1384)، هشدار، تهران: نشر پونه، چاپ اول.
- طیبی، حشمت اله. (1380)، مبانی جامعه‌شناسی ایلات و عشایر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
- ایران‌منش، یعقوب؛ پورهاشمی، مهدی؛ جهانبازگوجانی، حسن و حیدری صفری کوچی، ابوذر. (1400)، «تجزیه‌وتحلیل دانش بومی برداشت‌های چوبی در جنگل‌های زاگرس به‌منظور استفاده در اکوسیستم‌های باغی»، دو فصلنامه علمی دانش بومی ایران، سال ششم، شماره 13: 242-215.
- ایمانیان، جاوید؛ ایوبی، رضا و مدهوشی، محراب. (1398)، «بازنشانی دانش بومی در خانه‌های چوبی روستای زیارت گرگان و نقش آن در توسعه پایدار محلی»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال پنجم، شماره 10: 150-103.
- آقاجان تبار، فریدون؛ طبری‌کوچکسرایی، مسعود و محمودی، جلال. (1399)، «نقش دانش بومی در حفاظت از جنگل‌های هیرکانی منطقه واز، شهرستان نور»، بوم‌شناسی جنگل‌های ایران، سال نهم، شماره 17.
- پژوهان، علی و حبیبی قهفرخی، نوید. (1391)، «مدیریت منابع آب پایدار و نقش آن در توسعه کشاورزی»، اولین همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی و محیط‌زیست سالم، شماره 1: 10- 1.
- پورکریم، هوشنگ. (1343)، «دهکده پاقلعه»، انتشارات اداره فرهنگ‌عامه. شماره 58: 49-30.
- توانکار، فرزام؛ مجنونیان، باریس و اسلام بنیاد، امیر. (1388)، «بررسی آثار بهره‌برداری بر زادآوری و فشردگی خاک جنگل در سیستم چوبکشی زمینی (مطالعه موردی: جنگل‌های اسالم)»، نشریه علوم آب‌وخاک (علوم و فنون کشاورزی)، دوره 13، شماره 48: 499-456.
- حق زاده، آمنه و حسنی‌مهر، صدیقه. (1386)، «بررسی نقش جنگل و توجه به جنگل نشینان در توسعه روستایی»، مجموعه مقالات همایش منطقه‌ای راهکارهای توسعه دانشگاه آزاد آستارا، دوره 1.
- حیدری، مازیار و کرمدوست، بهروز. (1395)، «بررسی سیاست‌گذاری برنامه تنفس یا بهره‌برداری جنگل‌های هیرکانی»، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 24، شماره 4: 736-724.
- خالقی، باقر؛ عواطفی، همت؛ شامخی، تقی و شیروانی، انوشیروان. (1396)، «همزیستی با جنگل: دانش سنتی اکولوژیک جنگل نشینان ارسباران در استفاده از درختان جنگلی»، مجله جنگل ایران، انجمن جنگلبانی ایران، سال نهم، شماره 1: 100-85.
- خدایاری، حامد؛ امانی، شهریار و امیری، حمزه. (1393)، «اتنوبوتانی گیاهان دارویی شمال شرق استان خوزستان»، فصلنامه اکوفیتوشیمی گیاهان دارویی، سال دوم، شماره 8: 79-62.
- دیفرخش، سیده معصومه؛ بارانی، حسین؛ مازندرانی، معصومه و پور رضایی، جواد. (1389)، «اتنوفارماکولوژی گیاه دارویی هلپه (Teucrium polium) در طب سنتی ایل طیبی استان کهگیلویه و بویراحمد»، کنفرانس ملی حفاظت از تنوع زیستی و دانش بومی.
- رزمجویی، دامون؛ زارعی، زهرا و آرمند، رحام. (1396)، «مطالعه اتنوبوتانی (شناسایی، خواص درمانی و نحوه استفاده) برخی گیاهان دارویی شهرستان بهبهان، استان خوزستان»، فصلنامه علمی پژوهشی گیاهان دارویی، سال هفدهم، دوره 4، شماره 64.
- رشیدوش، وحید و رضاپور، ناهید. (1398)، «دانش بومی سوخت سنتی»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال ششم، شماره 11: 258- 205.
- سعادت پور، مسلم؛ بارانی، حسین؛ عابدی سروستانی، احمد و فروزه، محمدرحیم. (1396)، «بررسی اتنوبوتانی گیاهان دارویی سجاروداستان زنجان»، فصلنامه داروهای گیاهی، سال هشتم، دوره 3، شماره 3: 193- 185.
- شهرکی، محمدرضا؛ بهمنش، بهاره و کوسه غراوی، یازمراد. (1395)، «دانش بومی گیاه‌شناسی گیاهان دارویی و خوراکی در بین روستاییان مراتع ییلاقی هزارجریب مازندران»، نخستین همایش ملی گیاهان دارویی، معطر و ادویه‌ای، دوره 5، شماره 2: 160-151.
- عباسی، شبنم؛ افشار زاده، سعید و مهاجری، عبدالرضا. (1391)، «معرفی گونه‌های گیاهی با خواص دارویی در منطقه نطنز (کاشان)»، نشریه گیاهان دارویی، سال سوم، دوره 3، شماره 3.
- عواطفی همت، محمد و شامخی، تقی. (1385)، «دانش و فن‌آوری‌های سنتی مردم جنگل نشین در استفاده برخی محصولات غیرچوبی قابل رویش در جنگل (مطالعه موردی روستای چیتن)»، فصلنامه علوم اجتماعی، سال سیزدهم، شماره 35: 149- 174.
- فروزه، محمدرحیم؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1393)، «گیاه مردم‌نگاری گونه‌های خوراکی-دارویی مرتع دیلگان استان کهکیلویه و بویراحمد»، مجله پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، سال چهارم، دوره 4، شماره 1.
- فروزه، محمدرحیم؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1395)، «دانش سنتی بهره‌برداری از گیاهان خودرو در تهیه خوراک (نمونه موردی: عشایر مراتع دیلگان)»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 3، شماره 5: 58-23.
- -کریمیان، وحید؛ صفائیان، مژده و متین خواه، سید حمید. (1393)، «استفاده از دانش بومی عشایر راهکاری مناسب جهت مدیریت بهینه اکوسیستم‌های طبیعی»، نشریه پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، جلد 21، شمارة 4: 114-95.
- کیاسی، یاسمین؛ فروزه، محمدرحیم؛ میردیلمی، سیده زهره و نیک نهاد، حمید. (1398)، «گیاه مردم‌نگاری گونه‌های خوراکی، دارویی و صنعتی مرتع خوش ییلاق استان گلستان»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، سال ششم، شماره 6: 204-151.
- مجنونیان، باریس؛ طالبی، منیژه؛ عبدی، احسان و الاهیان، محمدرضا. (1394)، «ارزیابی وضعیت حفاظت و نگهداری جاده در منطقه ارسباران»، نشریه جنگل و فرآورده‌های چوب، دوره 68، شماره 3: 613-591.
- محمودی، بیت اله و اسحاقی، فاطمه. (1398)، «ارزیابی نقش آبگرمکن‌های خورشیدی در کاهش مصرف چوب سوخت جنگل نشینان زاگرس»، فصلنامه علمی پژوهش و توسعه جنگل، جلد 5، شماره 2: 292-277.
- معمری، مهدی؛ عباسی‌خالکی، معصومه و دادجو، فرید. (1399)، «اتنوبوتانی گیاهان حوزه آبخیز درویش چای سرعین با رویکرد دارویی و غذایی»، نشریه علمی مرتع. سال چهاردهم، شماره 4: 714-698.
- میردیلمی، سیده زهره؛ حشمتی، غلامعلی و بارانی، حسین. (1393)، «مطالعه اتنوبوتانی و اتنواکولوژی گونه‌های دارویی کچیک»، دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، دوره 1، شماره 2: 154-129.
- نظری، محمدرضا و فلاح، حسن. (1394)، «شناسایی معرف‌های گیاهی و بررسی آنها و بیان شرایط رویشگاه‌های سفید پلت در جنگل‌های هیرکانی»، فصلنامه اکوسیستم طبیعی ایران، سال ششم، شماره 4: 56-45.
- یوسفی، جلال. (1393)، «دانش بومی کاربرد اجزاء درخت بلوط در عشایر رستم»، مطالعات جامعه‌شناسی، سال ششم، شماره 21: 143-125.
- یوسفی، محمدمهدی و وثوقی، منصور. (1392)، «دانش بومی استفاده از جنگل و مرتع در شهرستان رستم»، مجله مطالعات جامعه‌شناسی، سال پنجم، شماره 19: 89- 71.
- فروزه، محمدرحیم. (1393)، بررسی اتنوبوتانی و پیش‌بینی زیستگاه مطلوب برخی از گونه‌های مهم مرتعی (مطالعه موردی: مرتع دیلگان، استان کهگیلویه و بویراحمد)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم مرتع، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان. (1385)، گزارش اقتصادی اجتماعی مطالعات حوضه آبخیز قورچای.
)