نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مربی گردشگری دانشگاه علامه طباطبائی
2 استادیار ترویج کشاورزی دانشگاه زنجان
چکیده
چکیده
در راستای تحقق توسعه پایدار روستایی با جهت گیری محوریت مردم در امر توانمند سازی آنان، دانش بومی مهمترین بخش از نظر باورها، ارزش‌ها، روش‌ها و آگاهی محلی را در بر می‌گیرد. تجربه نشان می‌دهد که دانش بومی نه تنها با دانش رسمی تعارض و تناقض ندارد بلکه مکمل آنان نیز می‌تواند باشد. دانش بومی قابل دسترسی، قابل فهم، کارآمد و ارزان است و طریقه ی انتقال آن نیز شفاهی است. این دانش پویا بوده و طی زمان آبدیده شده و در بطن محیط طبیعی و اجتماعی محلی تکامل یافته است با شرایط بومی و منطقه‌ای کاملا سازگار می‌باشد و به بهره‌بردارن روستایی در مورد مدیریت پایدار آبخیزها کمک نموده تا نقش فعال تری در توسعه پایدار منابع طبیعی ایفا کنند. هدف این مطالعه ارزیابی سطح دانش روستاییان در زمینه فناوری‌های حفاظت آب و خاک در پروژه‌های آبخیزداری است. با استفاده از یک مطالعه موردی از طریق گروه‌های متمرکز، مصاحبه و پرسشنامه داده‌ها با مشارکت کارشناسان استان و روستائیان حوزه‌های آبخیز شهید رجایی یانسر استان مازندران به دست آمده. یافته‌ها نشان داد که امکانات و تسهیلات اولیه زندگی در سطح اکثر روستاهای مورد مطالعه در حد متوسط بوده و روستاهای مورد بررسی در حوزه‌های مختلف از تنوع اقلیمی‌و آب و هوایی و نیز میزان دور افتادگی متفاوتی برخوردار بودند. همچنین وابستگی شدید بهره‌برداران به منابع طبیعی حوزه و محدودیت منابع معیشتی خانوارها منجر به فشار بیش از حد آنان بر منابع طبیعی و تشدید تخریب منابع گردیده است. کارشناسان مهمترین بحران‌های مربوط به منابع طبیعی حوزه‌ها را تخریب جنگل‌ها و مراتع؛ سیلاب‌ها؛ کاهش منابع آبی و کمبود آب، فرسایش خاک؛ جمع شدن رسوب پشت سد و بندها؛ و تخریب حاشیه رودخانه ارزیابی نمودند. دیدگاه‌ها بر آن بود که بهره‌برداران باید در مورد وقوع، علل و اهمیت این بحران‌ها همچنین شتاخت و اهمیت عملیات آبخیزداری، چگونگی انجام کار و حفاظت و نگهداری همه عملیات آگاهی و مهارت زیادی داشته باشند. این مطالعه مشخص نمود که ارزیابی‌ها و اولیت بندی‌ها که صرفاً از سوی کارشناسان انجام می‌شود با ارزیابی‌های ناشی از ابعاد گوناگون مخصوصاً بررسی‌های میدانی، اطلاعات موجود و مردم تفاوت داشته و بسیاری موارد دانش و اطلاعات عمیق مردم در مورد اکو سیستم‌ها و گونه‌هایی که با آنها در تماس هستند کمتر از آنچه واقعا هست ارزیابی گردیده بنابراین مهمترین اولویت آموزشی باید بر حول محور دانش بومی و ایجاد تعامل بین دانش بومی دانش رسمی باشد.
در فرایند سریع صنعتی شدن جهانی بیشترین آسیب به بخش کشاورزری وارد شده سهم عمده آن نیز نصیب جهان سوم شد. زیرا روش‌های بومی آزمون پس داده خود را رها کردند.
واژه‌های کلیدی: نیاز اطلاعاتی، یادگیری، دانش بومی ، دانش رسمی، آبخیزداری، مدیریت منابع طبیعی ایران
کلیدواژه‌ها
- سازمان جنگل ها و مراتع. ( 1381 )، برنامه بلند مدت سازمان جنگل ها و مراتع
کشور برای احیا منابع طبیعی تجدید شونده، سازمان جنگل ها و مراتع
کشور، تهران.
- سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری. ( 1383 )، منابع طبیعی ایران: دیروز، امروز
و فردا، ماهنامه دام و کشت و صنعت، تهران.
- شریفی، ف. ( 1383 )، مدل استراتژیک آبخیزداری جامع مشارکتی در ایران.
جلسه آموزشی مدیران مدیریت های آبخیزداری کشور، مدیریت
آبخیزداری، بندرعباس.
- امیری اردکانی، محمد؛ عمادی، محمد حسین. ( 1381 )، دانش بومی در کنترل
آفات و بیماری های گیاهی تهران، انتشارات:دفتر وطالعات و تلفیق برنامه ها،
انتشارات خوشبین.
- عمادی، محمدحسین؛ اسفندیار عباسی. ( 1378 )، کاربرد دانش بومی در توسعه
. پایدار، سلسله انتشارات روستا و توسعه شماره 33
- وجدانی، حمیدرضا. ( 1381 )، گیاهان دارویی و کاربرد آنها در دامپزشکی و
. دامپروری، مجله دامدار، سال یازدهم شماره 145
- بازن، مارسل. ( 1367 )، طالش (منطقه ای قومی در شمال ایران)، ترجمه: مظفر
امین فرشچیان، جلد اول، مشهد.
- Boyle ،P. G. (1981). Planning Better Programs ،New York ،Mcgraw-
Hill College.
- Brown ،L. R. (2005). Outgrowing the Earth: The Food Security
Challenge in an Age of Falling Water Tables and Rising Temperatures
New York ،Earth Policy Institute ،W. W. Norton & Company ،Inc.
200 دو فصلنامه دانش های بومی ایران، شماره 1 بهار و تابستان 1393
- Dumanski, J. (2006). Soil Conservation and The International
Environmental Conventions. 14th International Soil Conservation
Organization Conference: Water Management and Soil Conservation in
Semi-Arid Environments.
- FAO. (2003). Framework for Sustainable Agricultural Development
Strategy in Iran ،TCP/IRA/0168 Project. Rome.
- FAO. (2006). Food Security Statistics. Rome, available online:
http://www. fao. org/es/ess/faostat/foodsecurity/index_en. htm ،Food and
Agriculture Organization of The United Nations.
- Hakimian, H. & Teshome, A.(1993). Trainers' Guide: Concepts,
Principles ،and Methods of Training ،with Special Reference to
Agricultural Development ،Rome ،FAO.
- Hine ،R. & Pretty ،J. N. (2006). Organic and Sustainable Agriculture
and Food Security in East Africa. CBTF (Capacity Building Task
Force on Trade ،Environment and Development) Regional Workshop on
Promoting Production and Trading Opportunities for Organic
Agricultural Products in East Africa. Arusha ،Tanzania ،United Nations
Conference on Trade and Development (UNCTAD) and United Nations
Environment Programme (UNEP).
- McLuskey ،D. (2001). Extension practice in creating a sustainable
agriculture. Exploring beyond the boundaries of extension Australasia-
Pacific Extension Network International Conference 3-5.
- Pimentel ،D. (2006). Soil Erosion: A Food and Environmental Threat.
Journal of Environment ،Development and Sustainability ،8 (1).
- Pretty ، J. (1998). Supportive policies and practices for scaling up
sustainable agriculture. In N. G. Röling and M. A. E. Wagemakers
(eds). Facilitating sustainable agriculture: participatory learning and
مقایسه فرهنگ و دانش بومی با ... 201
adaptive management in times of environmental uncertainty. Cambridge ،
Cambridge University Press.
- Scherr ،S. J. (1999). Soil Degradation: A Threat to Developing-Country
Food Security by 2020? ،Washington ،DC ،International Food Policy
Research Institute.
- UNDP. (2005). Human Development Report. New York ،United Nations
Development Programme.
- United Nations (2006). The Millennium Development Goals Report ،
available.
online:http://unstats.un.org/unsd/mdg/Resources/Static/Products/Progres
s 2006/MDGReport2006. pdf. New York ،United Nations
)