نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد
2 کارشناسی ارشد تاریخ
3 پژوهشگر حوزه اسناد و دانش های بومی ایران
چکیده
پَنگان یا فنجان متشکل از جامی مسی یا برنجی است که در ته آن سوراخ ریزی تعبیه شده و آن در ظرف بزرگی که از آب پرشده قرار می‌گیرد و آب از سوراخ جام به داخل آن هدایت می‌شود تا در نهایت جام غرق شود. به پر شدن یک جام به اصطلاح یک پنگ گفته می‌شود. این سنتی‌ترین شیوه زمان‌بندی در نزد ایرانیان است که بی‌شک عمری به قدمت قنات دارد. شخصی که این کار را انجام می‌دهد پنگ‌گیر یا پنگ‌گو نام دارد و به محلی که در آن این تقسیم آب صورت می‌گیرد، پنگ‌خانه گفته می‌شود. اگرچه راجع به پنگان و اصطلاحات آن در اکثر نقاط این سرزمین کارهای ارزنده‌ای صورت گرفته است، اما به شخص پنگ‌گو، پنگ‌خانه و اسناد محلی و روستایی کمتر پرداخته شده است. به‌راستی پنگ‌گو چگونه انتخاب می‌شده است؟ او چگونه کشاورزان را از نوبت حقابه خود مطلع می‌کرده است و آیا او می‌توانسته در برخی مواقع پنگ‌خانه را ترک کند؟ پنگ‌خانه‌ها در کجای مزارع قرار می‌گرفته‌اند و کاربرد آن‌ها چه بوده است و هم‌اکنون چند پنگ‌خانه در کشور وجود دارد؟ دلایل اختلاف مدت‌زمان پنگ به دقیقه در یک مکان در دو قنات نزدیک به یکدیگر چیست؟ چگونه است که پنگ و تعداد آن در قباله‌های ازدواج (شهرستان برخوار) ذکرشده است؟ و آیا اسناد محلی و روستایی (مصالحه‌نامه‌ها، قباله‌های ازدواج و...) می‌توانند ابزاری برای بهتر درک کردن پرسش‌های پیش رو باشند؟ این پژوهش با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و اسناد معتبر محلی و به صورت میدانی و مصاحبه شفاهی با کشاورزان خبره محلی و آخرین بازماندگان پنگ‌گو که روزگاری در پنگ‌خانه‌ها پنگ‌گیری کرده و آن ایام را به یاد دارند و بررسی آخرین پنگ‌خانه‌های موجود تدوین یافته است
کلیدواژه‌ها
)