نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان تهران
2 دانشجوی دکتری معماری دانشگاه علم و صنعت
چکیده
در این مقاله تلاش می‌کنیم که عناصر و اجزای مشترکی که مابین جامعه دوره صفویه و اصول و فنون معماری آن دوره وجود دارد را مورد بازنگری قرار دهیم، در این معنا طهارت و پاکیزگی نیز در کنار مفاهیم و وجوه پنهان و پیدای معماری آب معرفی می‌شود، گو اینکه برای حل مشکلات بحرانی شده حوزه آب ویژگی‌های منحصربه‌فرد فرهنگ و اعتقادات ما ایرانیان در آن زمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. بنابراین در این نوشتار بر آنیم که با تأکید بر نمادها و نگاره‌های کهن که نهان گاه آنانبه قول یونگ ناخودآگاه جمعی می‌باشد، نمادها و باورهای اعتقادی را در متن فرهنگ جامعه ایرانی برجسته نماییم که صور گوناگون پدیدار گشته آن به‌ویژه در آیین‌های پاکیزگی و طهارت به صورت‌های تمثیلی و استعاری در قالب هنر یا باورهای اعتقادی متجلی می‌گردد. این صورت‌ها، که ریشه در باورهای کهن اساطیری دارند (همچون آئین میترا)، یک فریضه مذهبی بوده و در ساختارهای هنر اسلامی نیز تقدس و تطهیر از پنجره این صور با جلوه آب وارد عرصۀ هنر گشته و در جویبار باورها و نشانه‌ها و نمادهای معماری مکتب اصفهان به یاری دانش‌های زمان خود، بارور می‌گردد و بی‌توجهی به آن موجبات زوال و انحطاط دوره صفویه را فراهم ساخته و به نظر می‌رسد تأثیرات آن در دوره‌های پس‌ازآن نیز همچنان باقی ست
کلیدواژه‌ها
- فرشید نیک، فرزانه؛ طاووسی، محمود وافهمی،رضا. (1392)، بازتاباندیشه‌هایایرانیاسلامیدرهنرایران (سیرتطورجلوه‌هایباروریدرصورت‌هایگوناگونهنریتاعصرصفوی). نشریهزندرفرهنگوهنر،دورة 5،شماره 2.
- مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی معماری مساجد. (1380)، تهران: دانشگاه هنر، ج 1.
- فرهادی، مرتضی. (1377)، مختصات شیء مقدس و اصل هم ربایی قطب‌های هم نام. نمایه پژوهش، ش 7-8..
- ارنست گروبه و دیگران، (1379)، معماری جهان اسلام، ویراستار: جرج میشل، ترجمه: آژند، تهران: مولی.
- لیتکوهی، ساناز و ساچلی. (1391)، آب، حضور هنر مقدس و شفاف (بررسی جایگاه آب در معماری ایرانی-اسلامی). شماره 4، ویژۀ هنر دینی.
- یونگ، کارل گوستاو. (1377)، انسان و سمبل‌هایش، ترجمه: محمود سلطانیه، تهران: جام.
- اخوان بهبهانی. (1382)، عبدالهادی، مقاله نقش‌آفرینی آب در اسطوره‌های سومری و بابلی، کتاب ماه هنر، ش 57 و 58.
- استیرلن، هانری. (1377)، اصفهان تصویری از بهشت، انتشارات فرزان روز، بی‌جا.
- بندهش. (1380)، انتشارات توس، بی‌جا. س ۶۴.
- بهار، مهرداد. (1378)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نشر آگه.
- بهار، مهرداد. (1376)، از اسطوره تا تاریخ، ویراستة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه. س ۳۲.
- جواهری، پرهام و محسن. (1380 ش)، چارۀ آب در تاریخ فارس، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، گنجینه ملی آب ایران، تهران.
- دانش‌دوست، یعقوب. (1369)، مقالۀ «باغ ایرانی، مجله اثر، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور،شماره 18-19.
- شاکری، مریم. (1382)، مقالۀ «آب و باغ ایرانی»، کتاب ماه هنر، ش 57-58 تهران.
- صمدی، مهرانگیز. (1367)، ماه در ایران، از قدیم‌ترین ایام تا ظهور اسلام، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
- علم الهدی، هدی. (1382)، آبدرمعماریایرانی، مجموعهمقاله‌های همایشبین‌المللیانسان و آب، نشر پژوهشکدهمردم‌شناسی.
- مجموعه مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی. (1384)، انتشارات سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری، پژوهشکده مردم‌شناسی.
- علیپور نسیم و ولی‌زاده، نیما. (1384)، مجموعه مقاله‌های همایش حمام در فرهنگ ایرانی.
- عمید، حسن. (1360)، فرهنگ فارسی عمید، انتشارات امیرکبیر، تهران. س ۷۳، چاپ سوم.
- مجموعه نویسندگان. (1367)، دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران.
- نظر زاده، مهدی. (1385)، ارزش آب در قرآن و روایات اسلامی، شرکت آب و فاضلاب استان قم.
- هادیان شیرازی، عبدالرسول. (1389 ش)، «موعود در قرآن: سلام بر مظهر آب روان»، قسمت هشتم، پیاپی 14، نشریه موعود، تهران.
- شایسته فر، مهناز. (1384)، هنر شیعی، تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسلامی.
- شایگان، داریوش. (1380)، افسون زدگی جدید؛ هویت چهل‌تکه و تفکر سیار، مترجم: ولیانی، فاطمه، ج 3، تهران: نشر پژوهش فروزان روز. س ۲۲.
- آشنا، حسام‌الدین و روحانی، محمدرضا. (1389)، هویت فرهنگی ایرانیان از رویکردی نظری تا مؤلفه‌های بنیادین، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، شماره 4.
- آشنا، حسام‌الدین و روحانی، محمدرضا. (1389)، از حیات معقول تا حیات طیبه؛ درآمدی بر فلسفه فرهنگ شیعی از منظر علامه جعفری (ره) و علامه طباطبائی (ره)، فصلنامه علمی-پژوهشی شیعه شناسی.
- بوذری‌نژاد، یحیی. (1391)، آسیب‌شناسی وضعیت سیاسی، اجتماعی عصر صفوی از دیدگاه-ملاصدرا. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: پژوهش‌های ایران‌شناسی.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (2002)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، دار احیاء التراس العربی، بیروت.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1376)، مثنوی ملاصدرا، به کوشش مصطفی فیضی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، قم .
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1378)، المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة،ترجمه: محمد خامنه‌ای،؟؟؟ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1380)، المبدا و المعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1360)، الشواهد الربوبیه، ج 2، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، المرکز الجامعی للنشر، مشهد.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1375)، الشواهد الربوبیه، ترجمه: جواد مصلح، ج 2، سروش، تهران.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1379)، تفسیر القرآن الکریم، چ 2، ج 7، تصحیح محمد خواجوی بیدار، قم.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1383)، شرح اصول کافی، تصحیح محمد خواجوی ، تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1340)، رساله سه اصل، تصحیح سید حسن نصر، دانشگاه تهران: تهران.
- شیرازی ،صدرالدین (ملاصدرا). (1381)، کسر اصنام الجاهلیه، تصحیح محسن جهانگیری، بنیاد حکمت صدرا، تهران.
- طباطبایی، سید جواد. (1373)، زوال اندیشه‌های سیاسی در ایران. کویر. تهران.
- مهدوی زادگان، داوود. (1389)، برداشت امتناعیون از وجه تأثیرگذاری حکمت متعالیه بر اندیشه سیاسی ایران معاصر، مجموعه مقالات سیاست متعالیه از منر حکمت متعالیه،قم:پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم.
- لکزایی، شریف. (1389)، مسئله صدرالمتالهین در کسر اصنام الجاهلیه، مجموعه مقالات سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه،قم:پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- مطهری، مرتضی. (1362)، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم: انتشارات صدرا.
- مطهری، مرتضی. (1372)، پیرامون انقلاب اسلامی، قم: انتشارات صدرا.
- شریعتی، علی. (1379)، بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی، تهران: انتشارت الهام.
- پاکزاد،جهانشاه. (1386)، راهنمایطراحیفضاهایشهریدرایران،معاونتشهرسازیومعماریایران.
- گلچینفر،صهبا. (1383)، عواملمؤثربرتعاملاجتماعیدرفضاهایشهری.
- عباسزادگان،مصطفی. (1384)، بحرانادراکیرفتاریدرفضاهایشهری،ویژه‌نامهطراحیشهرداری،شهرداری‌ها، شماره 23.
- پاکزاد،جهانشاه. (1385)، راهنمایطراحیفضاهایشهریدرایران، شرکتطرحونقشپیام.
- محمدی،حسام. (1393)، بررسیآرامشوانرژیمتافیزیکدرمفاهیمالگوهایمعماریواسلامیایران س ۱۱۲.
- انصاری، مجتبی و حقیقت‌بین، مهدی (۱۳۸۸)، باغشهر اصفهان، آرمانشهر صفوی.
- لقمانی، حدیث و غفاری، عباس. (1393)، موسیقیآب: جلوه‌های شنیداریآبدرطراحیشهری. تهران: اولین همایش ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار.
- کمپفر، انگلبرت. (۱۳۶۳)، سفرنامه کمپفر، با ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
- اهری، زهرا. (۱۳۸۵)، مکتب اصفهان در شهرسازی: دستور زبان طراحی شالوده شهری، تهران: فرهنگستان هنر.
- استفان پانوسی. (1382)، گرایش‌های علمی و فرهنگی در ایران از هخامنشیان تا پایان صفویه، تهران: بلخ.
- میرانی، صدرالدین. (1347)، زندگی و تمدن در قرون‌وسطا و نقش ایران در علوم مغرب زمین.
- لنگلی، اندرو. (1389)، اروپا در قرون‌وسطی، ترجمه: معصومه زارع، تهران: سبزان، س ۱۸۷.
- دورانت، ویلیام جیمز. (1337)، تاریخ تمدن، ترجمه: ابوالقاسم طاهری، ج 4، بخش چهارم.
- عفیف عبدالفتاح طباره. (1993)، روح الدین الاسلامی.
- پی یر روسو. (1358)، تاریخ علوم، ترجمه: حسن صفاری.
- حکمت الله ملأ صالحی. (1385)، «تأملی در پاره‌ای از ویژگی‌های مقولۀ زیباشناسی ظرافت و برخی از صور آن در عهد صفوی»، مجلۀ گلستان هنر، شماره 3.
- مهدی بازرگان. (1322)، مطهرات در اسلام،انتشارات الفتح.
- حسین یزدی. (1390)، فتوت، شجاعت، پهلوانی، قهرمانی و ورزش در ایران عصر صفوی، نشریةمدیریتورزشی،شماره 10.
- سیوری، راجرز. ترجمه: کامبیز عزیزی. (1366)، ایرانعصرصفوی،تهران: نشر مرکز.
- سیوری، راجرز. (1366)، دربابصفویان،ترجمه: رمضانعلیروحالهی، تهران:نشرمرکز.
- ملکم همیلتون. (1377)، جامعه‌شناسی دین. ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان.
- محمودیان، صفا و قیومی بیدهندی، مهرداد. (1391)، مقاله هناجار؟؟؟؟/ مادی: نظام مدیریت آب در اصفهان صفوی، دو فصلنامه دانشگاه هنر، نامۀ معماری و شهرسازی.
- احمدی، بابک. (1386)، از نشانه‌های تصویری تا متن، تهران: مرکز.
- هاوکس، ترنس. (1377)، استعاره، ترجمه: فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
- مجهول المولف. (1345)، بحر الفوائد. (دایره المعارف شامل کلام و تصوف و فقه سیاست.) به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- محمد بن حسن الحرالعاملی، وسائل الشیعه. چاپ عبدالرحیم ربانی شیرازی. ج هفدهم.
- فخار تهرانی، فرهاد. (1379)، «حمام‌ها در نظرگاه زمان»، دانشکده معماری، دانشگاه شهید بهشتی، دوره: 10 شماره 30.
- کیانی، محمد یوسف. (1379)، معماری ایران در دروان اسلامی، سمت، تهران.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم. (1372)، رساله نوین فقهی پزشکی (1): بهداشت، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ 1.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم. (1374)، رساله نوین فقهی پزشکی (2): بهداشت، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ 2.
- ریمون آرون. (1362)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه‌شناسی. ترجمه: باقر پرهام، ج 2. تهران: سازمان انتشارات، آموزش انقلاب اسلامی.
- -کولسنیکف، آ، ای. (1389)، ایران در آستانه سقوط ساسانیان، ترجمه: محمد رفیق یحیایی، کندوکاو، تهران.
- لاکهارت، لارنس. (1385)، «نگاهی به تاریخ اصفهان»، ترجمه: افرا بانک، گلستان هنر، شماره 5.
- -برینیولی، ژان. (1385)، «بینش شاه‌عباس: شهرسازی سلطنتی اصفهان»، ترجمه: داود طبایی، گلستان هنر، شماره 5.
- کامروا، محمدعلی. (۱۳۷۷)، بهشت، آرمان معماری و شهرسازی اسلامی، در نخستین مجموعه مقالات ارگ بم: تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد نخست، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- آلبرماله و ژول ایزاک. (1388)، تاریخ قرون‌وسطی تا جنگ صدساله، ترجمه: عبدالحسین هژیر، سمیر.
- رابرت ماسی. (۱۳۶۶)، پطر کبیر، ترجمه: ذبیح‌الله منصوری، تهران: انتشارات زری‍ن.
- شهابینژاد، علی وامین‌زاده، بهناز. (1391)، منظرورودیمیداننقش‌جهاناصفهان؛ارزش‌هاومسئله‌ها.
- هنرفر،لطف‌الله. (1350)، میداننقش‌جهاناصفهان،هنرومردم،شماره 105.
- حبیبی،سیدمحسن. (1384)،شارتاشهر،انتشاراتدانشگاهتهران، چاپششم.
- ریچاردز، فرد. (1343)، سفرنامه فرد ریچاردز، ترجمه: صبا، مهین دخت، تهران: انتشارات بنگاه ترجمه: و نشر کتاب تهران.
- کلود انه، (1370)، سفرنامه کلود انه: گل‌های سرخ اصفهان، ترجمه: جلوه، فضل‌الله، تهران: نشر روایت.
- شاردن،ژان. (1345)،سیاحت‌نامهشاردن،ترجمه: محمدلویعباسی،تهران: انتشاراتامیرکبیر.
- جملی کارری. (1350)، به نقل از مجله خواندنی‌ها. شماره‌های ۴ آبان و ۸ آبان.
- کرنلیوس لوبرون. (1350)، به نقل از مجله خواندنی‌ها. شماره‌های ۴ آبان و ۸ آبان.
- ویلفرید بلانت. (1384)، اصفهان مروارید ایران، مترجم محمدعلی موسوی فریدنی، اصفهان: خاک.
- خاطره، مروج تربتی و حسین پور، نادری. (1392)، بررسی تداوم سنت‌های مؤثر در شکل‌گیری پل خواجو-بر اساس مطالعه تطبیقی پل‌های تاریخی شهر اصفهان. باغ نظر، شماره 27 .
- کیانی، محمد یوسف. (1374)، تاریخ هنرمعماری ایران در دورۀ اسلامی.
- دلاواله، پیترو. (1361 ه ش)، سفرنامه پیترو دلاواله. ترجمه: همایون فره وشی، چاپ سعدی.
- شایسته محمود رضا و قاسمی منصور. (1383)، اصفهان بهشتی کوچک اما زمینی، نقش خورشید، چاپ 1.
- فرهادی، مرتضی. (1372)، «گیاهان و درختان مقدس در فرهنگ ایرانی». آینده، سال نوزدهم. ش 4-6.
- فرهادی، مرتضی. (1373)، «زمینه‌های فرهنگی در منابع طبیعی». فصلنامه جنگل و مرتع، شماره 25.
- ژوژ ؟؟؟بالاندید. (بهار 1377)، «دیدگاه انسان‌شناسی نوین درباره تغییر امر قدسی در جوامع سنتی». ترجمه: هوشنگ فرهیخته. نامه فرهنگ (ویژه‌نامه تبادل و تهاجم فرهنگی) شماره 29.
- مظلومی، رجبعلی. (1366)، روزنه‌ای به باغ بهشت.
- مدد پور، محمد. (1374)، تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی. تهران: امیرکبیر.
- مدد پور، محمد. (1377)، حکمت معنوی و ساحت هنر. تهران: حوزه هنری.
- ستاری، جلال. (1372)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. نشر مرکز، چاپ اول.
- م.لوفلر دولاشو. (1364)، زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمه: جلال ستاری، انتشارات توس.
- پوپ، آرتوراپهام. (1365)، معماری ایران: پیروزی شکل و رنگ، ترجمه: افسر، کرامت الله.تهران: فرهنگسرا (یساولی).
- پوپ، آرتوراپهام. (1363)، معماری ایران، ترجمه: بصیری، رضا، تهران: گوتنبرگ.
- توسلی، محمود. (1376)، قواعد و معیارهای طراحی فضای شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
- اردلان، ن‍ادر و بختیار، لاله. (1380)،ح‍س وحدت: س‍نت عرفانی در معماری ایرانی، ترجمه: حمید شاه‍رخ، اصفهان: نشر خاک.
- اولیویه، گیوم آنتوان. (1371)، سفرنامه اولیویه، تاریخ اجتماعی اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار، ترجمه: محمد طاهر میرزا، تهران: اطلاعات.
- همایون، غلامعلی. (1383)، اسناد مصور اروپاییان از ایران، . ج 1، توماس هربرت. دانشگاه تهران،چاپ 2.
- لوتی، پیر. (۱۳۷۲)، سفرنامه به‌سوی اصفهان،ترجمه: بدرالدین کتابی، تهران: اقبال.
- دیولافوا، ژان. (1361)، سفرنامه دیولافوآ در زمان قاجاریه: ایران و کلده، ترجمه: و نگارش فره وشی، (مترجم همایون سابق)، تهران: خیام .
- گرس، ایون. (1371)، سفیر زیبا، سرگذشت و سفرنامه فرستاده فرانسه در دربار شاه سلطان حسن صفوی، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی. انتشارات: تهران.
- تاورنیه، ژان باتیست. (1383)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: حمید، شیرانی. تهران: نیلوفر.
- حبیبی، سید محسن. (1377)، مکتب اصفهان در شهر، س ۹۸ سازی، مجله: هنرهای زیبا، دانشگاه تهران: شماره 3.
- لمبتون، آن.س.(1345)، مالک و زارع در ایران، ترجمه: امیری، منوچهر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- نرمان ل، مان. (1352)، اصول روانشناسی، ترجمه: ساعتچی محمود، تهران: انتشارات امیرکبیر، ج اول.
- اصفهانی، محمدمهدی بن محمدرضا. (1368)، نصف جهان فی تعریف الاصفهان، تصحیح و تحشیه: منوچهر ستوده، امیرکبیر، تهران.
- سجادی نائینی، سید مهدی. (1380)، راهنمای جدید شهر اصفهان، انتشارات سازمان ایرانگردی و جهانگری استان اصفهان: چاپ نقش‌جهان، نوبت اول.
- بری، تامس. (1384)، رمز و بنا و آیین، ترجمه: مهرداد قیومی، فصلنامة خیال، تهران: فرهنگستان هنر، شماره 13.
- بهمنی قاجار، محمد. (1386)، تقدس آب در فرهنگ کهن ایـران، روزنامـة ایـران، شماره پیـاپی 3603.
- باستانی پاریزی، محمدابراهیم. (1348)، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، صفی علیشاه، تهران.
- پور خالقی چترودی، مهدخت. (1377)، نمادهای هم پیوند با درخت، نشـریة دانشـکدة ادبیـات و علوم انسانی، مشهد: دانشگاه فردوسی، شماره 3 و 4.
- رضی، هاشم. (1381)، آیین مهر، تاریخ آیین راز آمیز میترایی در شـرق و غـرب از آغـاز تـا امـروز، تهران: بهجت.
- شایسته فر، مهناز. (1387)، تأثیرپذیری کلیساهای اصفهان از معماری دورة صفوی، دوفصـلنامة مطالعات هنر اسلامی، تهران: شماره 8.
- شجاع نوری، نیکو. (1385)، درخت، نقشی بر فرش، رویـی بـر عـرش، فصـلنامة گلجـام، انجمن علمی فرش ایران، شماره 3.
- صارمی، علی‌اکبر و رادمرد، تقی. (1376)، ارزش‌های پایدار در معماری ایران، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- گویری، سوزان. (1385)، آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی، تهران: ققنوس.
- هینلز، جان. (1382)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه: ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.
- بیدهندی، محمد. (۱۳۸۳)، بررسی و تحلیل نسبت «انسان» با «عالم» در فلسفه ملاصدرا، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره ۱۱.
- دیبا، داراب. انصاری، مجتبی. (۱۳۷۷)، ” باغ ایرانی”، در نخستین مجموعه مقالات ارگ بم: تاریخ معماری و شهرسازی ایران، جلد نخست، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- یوسف ثانی، محمود. (۱۳۸۱)، اصالت وجود و کلی طبیعی، در حکمت متعالیه و فلسفه معاصر جهان از مجموعه مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرا المتألهین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- عمرانی، مرتضی. (1384)، در جستجوی هویت شهری اصفهان، ناشر، وزارت مسکن و شهرسازی. چاپ 1.
- ایروانی، محمود و خدا پناه،محمدکریم. (1371)، روانشناسیاحساسوادراک،سازمانمطالعهوتدوینکتبعلومانسانی دانشگاه‌ها.
- Herbert Thomas, travels in persia (1622-1627). george routledges and sons, landon, 1928.
- Baker, geoffry.h (1992). design strategies in architecture, New York: Van nostrad reinhold pub.co.
- Brümmer, Vincent (1993). The Model of Love: A study in philosophical Theology, Cambridge: Cambridge University Press.
- Golan, Ariel (1991). Myth and Symbol symbolism in prehistoric religions, Jerusalem: Schoen Books.
- Strang, veronica (2005). common senses: water, semsory experience and generation of meaning,sago
- Schama, simon (1996). landscape and memory, london: fonta press
- www.isfahanziba.ir/sites/default/files/newspaper/1395/05/.../10.pdf
- www.parnianuk.com
- www.georgeortiz.com
- www.richt.ir
)